Λίγα πράγματα αγαπούν περισσότερο τα παιδιά από το να περνούν χρόνο στην οθόνη των κινητών τους και αυτό ακριβώς είναι που εξοργίζει όσους έχουν αναλάβει τη φροντίδα τους. Οι γονείς γκρινιάζουν στα καμάρια τους και προσπαθούν να τα κάνουν να αφήσουν στην άκρη τις ψηφιακές συσκευές, και αντ’ αυτού να πιάσουν κάνα βιβλίο – ή μια μπάλα. Πανεπιστημιακοί ερευνητές σαν τον Τζόναθαν Χάιντ ανησυχούν μήπως τα έξυπνα κινητά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χτίζουν μια «γενιά άγχους», μια γενιά που κλείνεται στον εαυτό της. Μερικές χώρες ήδη απαγορεύουν τα κοινωνικά δίκτυα για τους κάτω των 16 ετών.

Όλη αυτή η ανησυχία επικεντρώνεται ενδεχομένως στη λάθος ηλικιακή ομάδα. Παρ’ όλους τους φόβους για τη σχέση των εφήβων με τις οθόνες τους, η πιο κολλημένη γενιά είναι εκείνη των… ηλικιωμένων. Παραδοσιακά, οι γεροντότεροι ήταν κολλημένοι στις οθόνες της τηλεόρασής τους. Τώρα, μια νέα γενιά συνταξιούχων προσθέτει «χρόνο επί της οθόνης» με τα έξυπνα τηλέφωνά τους, με τα iPads και τις παχνιδομηχανές. Το αποτέλεσμα; Ατελείωτες ώρες παρακολούθησης, που φθάνουν να απορροφούν μέχρι τον μισό χρόνο που έχουν στη διάθεσή τους οι συνταξιούχοι – όταν είναι ξύπνιοι.

Ηλικιωμένοι ψηφιακοί χρήστες 

Η εξοικείωση των ηλικιωμένων με τον ψηφιακό κόσμο είναι κάτι καλό: η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα μπορεί να έχει περισσότερα να ωφεληθεί από τις έξυπνες συσκευές. Το Facebook ή το WhatsApp τους εξασφαλίζει καθημερινή επαφή με φίλους από τα παλιά, ή με τα εγγόνια τους που βρίσκονται κάπου μακριά. Οι συνδέσεις μέσω Zoom μεταφέρουν την εκκλησία, τις ομάδες ανάγνωσης και τα ραντεβού με τον γιατρό στο σπίτι για όσους δεν μπορούν να μετακινηθούν αυτοπροσώπως. Το ηλεκτρονικό εμπόριο απαλλάσσει από την αγγαρεία της περιπλάνησης στα μαγαζιά. Και μπορείς να έχεις στη διάθεσή σου ώρες ολόκληρες ώρες διασκέδασης με μουσική απ’ οποιαδήποτε εποχή, αρκεί να την αναζητήσεις. Μια συνταξιοδότηση που στηρίζεται σε ψηφιακή διασύνδεση είναι πιο ικανοποιητική και διασκεδαστική από μιαν αντίστοιχη που δεν εξασφαλίζει αντίστοιχη πρόσβαση.

Οι πιο ηλικιωμένοι χρήστες, άλλωστε, είναι πιο προστατευμένοι από κάποιους από τους κινδύνους που συνεπάγεται το κόλλημα στην οθόνη για τους νέους. Έχουν ήδη δημιουργήσει τις βασικές τους σχέσεις στην πραγματική ζωή, οπότε κινδυνεύουν λιγότερο σε σχέση με τους νέους που κινδυνεύουν να μην τις αποκτήσουν ποτέ εκτός οθόνης. Έχουν επίσης συνήθως ήδη μια κοσμοθεωρία, οπότε είναι λιγότερο ευάλωτοι στη χειριστικότητα διαφόρων διαδικτυακών καραγκιόζηδων, που διαδίδουν τον μισογυνισμό ή δημιουργούν προβλήματα αυτοπεποίθησης στους νεότερους χρήστες του διαδικτύου. Για έναν έφηβο, που έχει μπροστά του περίοδο διαγωνισμάτων, το κόστος ευκαιρίας που συνεπάγεται ένα πεντάωρο στο TikTok είναι υψηλό, ιδίως άμα γίνεται συνήθεια. Για τον συνταξιούχο, απλώς λειτουργεί σαν υποκατάσταση της διάθεσης ελεύθερου χρόνου με μιαν άλλη εκδοχή Το κυριότερο: οι ηλικιωμένοι έχουν ακριβώς πολύ διαθέσιμο ελεύθερο χρόνο. Οι γονείς –και οι υπεύθυνοι για τη διαμόρφωση πολιτικής– έχουν το δικαίωμα να αναμειγνύονται στο πώς ξοδεύουν τον χρόνο τους τα παιδιά. Οι ενήλικες όμως θα έπρεπε να έχουν τη δυνατότητα να σπαταλούν τον δικό τους χρόνο όπως οι ίδιοι επιθυμούν.

Οι ηλικιωμένοι και η επιλογή συσκευών

Οι πιο ηλικιωμένοι ανέκαθεν ήταν φανατικοί τηλεθεατές. Ο ελεύθερος χρόνος που έχουν στη διάθεσή τους, η ακινησία και η απομόνωση αποτελούν άριστη συνταγή για πολλές ώρες μπροστά στο χαζοκούτι: το 2024, οι Βρετανοί άνω των 75 ετών ξόδεψαν πάνω από πεντέμισι ώρες, σε καθημερινή βάση, παρακολουθώντας τηλεοπτικές εκπομπές – δηλαδή 5 ώρες περισσότερες απ’ ό,τι το κοινό των ηλικιών 16-24 (σύμφωνα με τον Ofcom, τη ρυθμιστική αρχή της τηλεόρασης).

Παραδοσιακά, οι πιο ηλικιωμένοι αργούσαν χρονικά να υιοθετήσουν τις ψηφιακές τεχνολογίες. Πριν από μια δεκαετία, μόλις το 1/5 των Αμερικανών άνω των 65 ετών διέθετε έξυπνο κινητό. Αυτό όμως έχει αλλάξει. Οι πρόσφατα συνταξιοδοτημένοι, οι περισσότεροι των οποίων είχαν την εμπειρία του διαδικτύου ήδη από μεσήλικες, αποτελούν τους πλέον φανατικούς στην υιοθέτηση ψηφιακών γκάτζετ. Οι άνω των 65 είναι πιθανότερο να έχουν τάμπλετ, έξυπνες τηλεοράσεις, συσκευές ανάγνωσης ηλεκτρονικών βιβλίων και υπολογιστές (laptops και tablets) σε σχέση με τους κάτω των 25 σύμφωνα με την εταιρεία ερευνών GWI.

Οι εταιρείες τεχνολογίας έχουν επισημάνει το γεγονός ότι οι γεροντότεροι αποτελούν μιαν ανερχόμενη αγορά. Η Apple κατασκευάζει ραδιόφωνα αυτιού που λειτουργούν και ως ενισχυτές ακοής, καθώς και έξυπνα ρολόγια τα οποία μπορούν να κάνουν ηλεκτροκαρδιογράφημα – ή και να καλούν σε βοήθεια, αν εκείνος που τα φορά πέσει. (Εν μέρει ως αποτέλεσμα αυτής της ευκολίας, 17% όσων είναι άνω των 65 ετών έχουν πλέον έξυπνο ρολόι).

Η επόμενη γενιά συνταξιούχων αναμένεται να αποτελείται από ακόμα πιο ενθουσιώδεις χρήστες ψηφιακών γκάτζετ: σχεδόν 1/5 των ηλικιών από 55 έως 65 ετών έχουν κονσόλα βιντεοπαιχνιδιού. Η συνταξιοδότηση δείχνει να αφιερώνεται πλέον λιγότερο στο γκολφ και περισσότερο σε παιχνίδια σαν το «Grand Theft Auto».

Το κρυφό κοινωνικό κόστος

Όσο όμως τα χρόνια της συνταξιοδότησης αρχίζουν να ξοδεύονται στο διαδίκτυο, τόσο εμφανίζονται ορισμένα στοιχεία κόστους που η κοινωνία θα χρειαστεί να λάβει υπόψη της. Οι συσκευές των μεγαλύτερων –σε αντίθεση με εκείνες των εφήβων– είναι συνήθως συνδεδεμένες με πιστωτικές κάρτες. Οι απατεώνες που παλιότερα έβρισκαν πόρτα πόρτα τους ηλικιωμένους-θύματα τώρα επικοινωνούν από iPad σε iPad. Οι κυβερνήσεις καλά κάνουν που προσπαθούν να προστατεύουν τα παιδιά από διαδικτυακούς θηρευτές, χρειάζεται όμως να αναγνωρίσουν ότι υπάρχει και μια άλλη ευάλωτη ομάδα –η οποία μάλιστα αυξάνεται γρήγορα– που κι αυτή χρειάζεται προστασία.

Ένα άλλο είδος κοινωνικού κόστους είναι η παραπληροφόρηση. Οι συνταξιούχοι είναι δυο φορές πιθανότερο να καταφεύγουν σε ειδησεογραφικές εφαρμογές ή αντίστοιχους ιστότοπους απ’ όσο οι κάτω των 25 ετών. Ταυτόχρονα, οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας φαίνεται πως είναι περισσότερο ευεπίφοροι απ’ ό,τι οι υπόλοιποι σε φαινόμενα διαδικτυακής εξαπάτησης (που, με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, υπόσχονται να γίνουν όλο και πιο πειστικά). Όσο λοιπόν οι γηραιότερες γενιές μετακινούν τον χρόνο που ξόδευαν παρακολουθώντας Fox News ή BBC σε χρόνο στο YouTube ή το TikTok, τόσο βρίσκονται πλέον σε περιβάλλον Άγριας Δύσης όσον αφορά την ενημέρωσή τους. Και όταν οι μεγαλύτερες ηλικίες καταλήγουν να παραπλανώνται, τότε αυτό μας αφορά όλους – καθώς αυτές οι ηλικίες είναι εκείνες που πιθανότερα θα πάνε στην κάλπη…

Ο χρόνος που περνά κανείς στην οθόνη έχει ανάμεικτες επιπτώσεις στη μοναξιά. Οι οθόνες συντροφεύουν τους απομονωμένους. Μπορούν όμως και να λειτουργήσουν ως υποκατάστατο της πραγματικής ζωής. Το ηλεκτρονικό εμπόριο γλιτώνει από την ενόχληση της εβδομαδιαίας εξόδου για ψώνια – όμως αποκόπτει και από την κοινωνικοποίηση, που συνοδεύει την εν λόγω προσέγγιση. Οι καταναλωτές έχουν την ελευθερία να διαλέξουν τη μια ή την άλλη διέξοδο, όμως για τους ανθρώπους με αναπηρία το κάλεσμα των σειρήνων του καναπέ είναι πολύ ισχυρό. Η αντιστάθμιση των υπέρ και των κατά της χρήσης οθόνης καταλήγει να είναι ευκολότερη υπόθεση για τους νέους, καθώς ο δικός τους διαδικτυακός χρόνος περιορίζεται από τους δασκάλους τους το πρωί και από τους γονείς τους τα βράδια. Οι γεροντότεροι δεν έχουν τέτοιου είδους άτυπους διαμεσολαβητές στη διάθεσή τους.

Μια ανερχόμενη αγορά 

Η εκτόξευση του χρόνου που περνούν οι ηλικιωμένοι στις οθόνες θα έπρεπε να προβληματίζει τη δημόσια συζήτηση σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου. Οι γενιές συχνά δεν τα πάνε καλά στο να καταλαβαίνουν η μια την άλλη. Και η ιστορία είναι γεμάτη από περιπτώσεις χάραξης πολιτικών που ζητούσαν την απαγόρευση όσων έλκυαν φανατικά τους νέους – από το ροκ-εντ-ρολ μέχρι τα βίαια βιντεοπαιχνίδια. Όταν όμως ένα θέμα δημιουργεί ευρύτερα έντονη έλξη, τότε ο πανικός τείνει να υποχωρεί.

 Η γενίκευση της χρήσης των έξυπνων τηλεφώνων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης θα έπρεπε να διευκολύνει μιαν έλλογη συζήτηση για τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα. Και όταν τα παιδιά ακούν για χιλιοστή φορά την έκκληση να ξεκολλήσουν από το κινητό τους, θα μπορούν να ρίξουν μια πλάγια ματιά γεμάτη νόημα στον παππού που κάθεται παραπέρα, στη γωνία, και χαχανίζει με το τελευταίο meme στο WhatsApp.

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com