Το μέλλον της εργασίας στην Ελλάδα, υπό το φως των ραγδαίων αλλαγών διεθνώς, μας έχει απασχολήσει συστηματικά στον ΣΕΒ τα τελευταία χρόνια. Σαράντα και πλέον Special Reports στη σειρά «το Μέλλον της Εργασίας» τεκμηριώνουν, αναλύουν, και προτείνουν πολιτικές, συνοδευόμενα από ανάλογες πρωτοβουλίες, ώστε η απασχόληση και οι αγορές εργασίας να παρακολουθήσουν τις διεθνείς τάσεις μετασχηματισμών, συμβάλλοντας στην οικονομική και κοινωνική ευημερία της χώρας. Το θέμα δεν είναι, πλέον, μόνον να γνωρίζουμε τι πρέπει να γίνει. Είναι να γίνει εγκαίρως και σε μεγάλη κλίμακα. Συγκεκριμένα πρέπει:

►Να αυξηθούν τα ποσοστά απασχόλησης των νέων και των γυναικών στην Ελλάδα (από τα χαμηλά της ΕΕ). Οι νέοι να μεταβαίνουν αποτελεσματικότερα και συντομότερα (χωρίς ανεργία) από την εκπαίδευση στην απασχόληση, έχοντας προϋποθέσεις επαγγελματικού προσανατολισμού, γνώσεων και πρακτικής εμπειρίας – μαθητείας και πρακτικής άσκησης. Προς αυξανόμενο αριθμό καλύτερων θέσεων εργασίας γι’ αυτούς. Συνδεόμενων με νέες επενδύσεις σύγχρονης παραγωγής και τεχνολογίας. Η πρωτοβουλία μας, «Skills4Jobs», είναι προς αυτή την κατεύθυνση.
►Οι γυναίκες να διευκολύνονται να εισέλθουν στην απασχόληση και να παραμένουν όταν δημιουργήσουν οικογένεια και αποκτήσουν παιδιά. Χωρίς εκπτώσεις στην καριέρα τους. Η πρωτοβουλία μας «Επιχείρηση Ισότητα» είναι προς αυτή την κατεύθυνση.
►Να αξιοποιηθούν σύγχρονες μορφές οργάνωσης της εργασίας, όπως η υβριδική εργασία. Η πρωτοβουλία μας TeleworkReady είναι προς  αυτή την κατεύθυνση.
►Να αντιστραφεί το brain drain. Η πρωτοβουλία μας IG@work είναι προς αυτή την κατεύθυνση.

Η μείζων πρόκληση των επόμενων δεκαετιών

Όμως ακόμη και εάν, με τις κατάλληλες πολιτικές, μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις, τα ποσοστά απασχόλησης νέων και γυναικών αυξηθούν στην Ελλάδα ραγδαία κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες, ώστε να συγκλίνουν στον μέσο όρο της ΕΕ, ακόμη και αν το brain drain ελεγχθεί, και μηδενιστεί η καθαρή εξωτερική μετανάστευση, το μέλλον της εργασίας στην Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπο με ακόμη μια μείζονα πρόκληση: τη δυναμική συρρίκνωσης και γήρανσης του συνολικού πληθυσμού, αλλά και του πληθυσμού σε εργάσιμη ηλικία. Είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η κοινωνία μας και η οικονομία μας στο τέλος αυτής και στις επόμενες δεκαετίες.

Οι,  ήδη, εκδηλούμενες ελλείψεις σε κλάδους και επαγγέλματα τεχνολογίας στην αγορά εργασίας, και οι προβολές τους, αν δεν αντιμετωπιστούν, θα περιορίσουν τις μακροπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης. Όταν έχεις πληθυσμό που μειώνεται αλλά και που, ταυτόχρονα, όλο και μικρότερο ποσοστό του εργάζεται, εάν ταυτοχρόνως έχεις ως στόχο την ανάπτυξη, υπάρχει ένας μόνον τρόπος να το πετύχεις: οι πιο λίγοι που εργάζονται να γίνονται όλο και πιο παραγωγικοί, η αύξηση της παραγωγικότητάς τους να αντισταθμίζει και να υπερκαλύπτει την τάση μείωσης της παραγωγής που προκύπτει από τη μείωση του αριθμού τους.

Τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα

Οι αναγκαίες υψηλότερες επενδύσεις κεφαλαίου, για να αυξηθεί η εγχώρια παραγωγή και η παραγωγικότητα, χρειάζονται και το κατάλληλο ανθρώπινο κεφάλαιο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί και να μετριάσει τις επικείμενες ελλείψεις στην αγορά εργασίας, υπό την προϋπόθεση ότι θα αντιστραφεί το brain drain σε brain gain. Καθώς οι δυσμενείς δημογραφικές τάσεις αφορούν όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, το δυναμικό της κινητικότητας εντός της ΕΕ είναι οι περισσότερο αναπτυγμένες οικονομίες και περιφέρειες να επωφελούνται από την εντός ΕΕ κινητικότητα. Με δεδομένο το μισθολογικό χάσμα, η Ελλάδα θα πρέπει να το αντιμετωπίσει μειώνοντας την υψηλότατη φορολογία της ειδικευμένης μισθωτής εργασίας προστιθέμενης αξίας. Με στόχο να αξιοποιήσει την ψηφιακή και την πράσινη μετάβαση, και τη νέα παγκοσμιοποίηση του «friendshoring», και να γίνει προορισμός επιστροφής του ελληνικού ταλέντου/ανθρωπίνου κεφαλαίου, αλλά και από την ΕΕ και τρίτες χώρες.

Ταυτόχρονα, η δημιουργία του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας ας γίνει ευκαιρία δημοσίου προβληματισμού και αποτελεσματικότερων πολιτικών στο δημογραφικό, που να μετριάζουν τις βραχυπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις της δημογραφικής κάμψης. Επιτρέποντας και ενθαρρύνοντας υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης  των γυναικών, με καλύτερη παροχή υπηρεσιών φροντίδας παιδιών και ηλικιωμένων. Και με πολιτικές και κίνητρα για την αύξηση των ποσοστών γονιμότητας, που θα έχουν θετικό αντίκτυπο μακροπρόθεσμα.

Τέλος, αν επιθυμούμε να αξιοποιήσουμε τις θετικές επιπτώσεις της ΤΝ (αν και η υιοθέτησή της εξακολουθεί να είναι διεθνώς, και ακόμη περισσότερο στην Ελλάδα, στα αρχικά στάδια) για το μέλλον της εργασίας στην Ελλάδα, στην παραγωγικότητα και στις θέσεις ειδικευμένης εργασίας, αυτό συνδέεται με τον ρυθμό υιοθέτησης της τεχνολογίας και τον ψηφιακό μετασχηματισμό στην οικονομία και την εκπαίδευση, με το μερίδιο και τον ρυθμό δημιουργίας θέσεων εργασίας υψηλής ειδίκευσης, με τον βαθμό ανοίγματος της οικονομίας στον ανταγωνισμό των διεθνών αγορών, και με τον αποτελεσματικό συνδυασμό ευελιξίας και ασφάλειας στις αγορές εργασίας. Το θετικό μέλλον της εργασίας στην Ελλάδα καλεί σε μεταρρυθμίσεις.

*Ο Χρήστος Α. Ιωάννου είναι Σύμβουλος Διοίκησης του ΣΕΒ.