Καθισμένος στη βίλα του δίπλα στη λίμνη της Λουκέρνης, ο Μπόργκερ Μπόργκενχαουγκ νοσταλγεί τα εγγόνια του και τη μυρωδιά της Βόρειας Θάλασσας τα καλοκαιρινά βράδια. Ο ξυλουργός που έγινε μεγιστάνας ακινήτων λέει πως αυτό είναι το τίμημα για να αποφύγει τον ενισχυμένο φόρο περιουσίας της Νορβηγίας – ένα ετήσιο χαράτσι που έχει οδηγήσει εκατοντάδες εκατομμυριούχους στο εξωτερικό, την ώρα που στηρίζει ένα από τα πιο ισότιμα κοινωνικά συστήματα στον κόσμο.

Ο Μπόργκενχαουγκ, που έφυγε το 2022, εκτιμά ότι «το πολιτικό κλίμα στη Νορβηγία έγινε όλο και πιο εχθρικό προς τους επιχειρηματίες». Η χώρα διαθέτει φόρο μεγάλης περιουσίας ήδη από το 1892, ενώ η κουλτούρα διαφάνειας επιτρέπει στους πολίτες να βλέπουν και… τις φορολογικές δηλώσεις των υπολοίπων! Το νορβηγικό μοντέλο θεωρείται παράδειγμα για χώρες και πόλεις που συζητούν αντίστοιχα μέτρα, από τη Βρετανία και τη Γαλλία μέχρι την Ιταλία ή ακόμη και τη Νέα Υόρκη. Το συμπέρασμα: ένας τέτοιος φόρος θα τρομάξει μέρος των πλούσιων, αλλά αν εφαρμοστεί ευρέως, τα έσοδα που θα συσσωρευτούν μάλλον θα αξίζουν τον κόπο.

Ο φόρος αποτέλεσε κεντρικό θέμα της προεκλογικής εκστρατείας του Σεπτεμβρίου, που επανέφερε τους Εργατικούς στην εξουσία. Ο συντελεστής φορολογίας έχει αυξηθεί και έχουν σκληρύνει οι κανόνες εξόδου. Σήμερα, τα φυσικά πρόσωπα πληρώνουν 1% για καθαρή περιουσία από 1,76 έως 20,7 εκατ. κορώνες και, από το 2022, 1,1% για μεγαλύτερα ποσά. Το 2023 πλήρωσαν 671.639 φορολογούμενοι – περίπου το 12% του πληθυσμού.

Η όποια «έξοδος» των πλουσίων από τη Νορβηγία ενεργοποιεί «φόρο εξόδου» 37,8% στα μη ρευστοποιημένα κέρδη άνω των 3 εκατ. κορωνών – όπως οι υπεραξίες μετοχών που δεν έχουν πουληθεί. Κενά που επέτρεπαν την επ’ αόριστον αναβολή πληρωμής έκλεισαν το 2024.

Σύμφωνα με το think tank Civita, 261 κάτοικοι με περιουσία άνω των 10 εκατ. κορωνών έφυγαν το 2022 και 254 το 2023, με ρυθμό υπερδιπλάσιο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Το περιοδικό Kapital καταγράφει ότι από τους 400 πλουσιότερους Νορβηγούς, οι 105 ζουν πλέον στο εξωτερικό ή έχουν μεταφέρει την περιουσία τους σε συγγενείς τους. Στα γραφεία του μικρού αντιπολιτευόμενου Σοσιαλιστικού Αριστερού Κόμματος, οι φωτογραφίες τους κρέμονται σε έναν «τοίχο της ντροπής».

Οι υποστηρικτές του μέτρου τονίζουν ότι ο φόρος λειτουργεί ως μηχανισμός αναδιανομής σε μια χώρα που κατήργησε τον φόρο κληρονομιάς το 2014 και είναι από τις πλουσιότερες παγκοσμίως χάρη στο πετρέλαιο, τη ναυτιλία και την αλιεία. Όλα τα έσοδα από υδρογονάνθρακες μεταφέρονται στο κρατικό επενδυτικό ταμείο, από το οποίο επιτρέπεται ετήσια άντληση έως 3% – επομένως απαιτούνται εναλλακτικές πηγές φορολογίας.

«Ο φόρος περιουσίας κάνει το φορολογικό σύστημα πιο προοδευτικό», λέει η υφυπουργός Οικονομικών Έλεν Ρέιταν. Τα έσοδα φθάνουν πλέον στο 0,6% του ΑΕΠ και σε απόλυτα μεγέθη το ποσό δεν είναι διόλου ασήμαντο. Έρευνες δείχνουν ότι οι επιχειρηματίες έχουν αρκετή ρευστότητα για να πληρώσουν και πως το βάρος πέφτει στους πραγματικά πλούσιους. Άλλες μελέτες υποδεικνύουν ότι ο φόρος ενθαρρύνει τις επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο.

Η Νορβηγία παραμένει μια από τις χώρες με τον μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας και ευκολίας στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Δημοσκόπηση λίγο πριν τις εκλογές έδειξε ότι το 39% των πολιτών θέλει ο φόρος να διατηρηθεί ή να αυξηθεί. Η κυβέρνηση των Εργατικών επιδιώκει μια μεγάλη συμφωνία για τη φορολογία τα επόμενα δύο χρόνια, αλλά με έναν όρο: ο φόρος περιουσίας να παραμείνει, έστω και σε νέα μορφή.

Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι το σύστημα τιμωρεί την εγχώρια ιδιοκτησία και αποθαρρύνει την επιχειρηματικότητα. Ο δισεκατομμυριούχος Κνουτ-Έρικ Κάρλσεν, που μετακόμισε πρόσφατα στην Ελβετία, λέει ότι «η Νορβηγία φορολογεί τα κέρδη κεφαλαίου, σε αντίθεση με την Ελβετία, ενώ επιβάλλει βαρύτερους φόρους στην εργασία από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ».

Περίπου το 40% όσων εγκαταλείπουν τη χώρα είναι επιχειρηματίες. Έρευνα της Πρίνστον εκτιμά ότι οι τελευταίες αλλαγές θα μειώσουν σε βάθος χρόνου το νορβηγικό ΑΕΠ κατά 1,3%. Άλλοι δείχνουν πως ο φόρος πλήττει την απόδοση των εταιρειών. Για τους ιδρυτές νεοφυών επιχειρήσεων, το χαράτσι είναι ακόμη πιο επώδυνο, αφού πληρώνεται πάνω στο μετοχικό κεφάλαιο πριν έρθουν τα πρώτα κέρδη.
Ο Άρε Τρόσνταλ, επιχειρηματίας της τεχνολογίας, θεωρεί ότι δεν θα μπορούσε να είχε χτίσει σε «σκανδιναβικές συνθήκες» αυτό που δημιούργησε στις ΗΠΑ.

Μέχρι στιγμής, καμία χώρα δεν ακολουθεί τον δρόμο της Νορβηγίας. Η Γαλλία απέσυρε μια εντυπωσιακή πρόταση για φόρο 2% σε περιουσίες άνω των 100 εκατ. ευρώ, καταλήγοντας σε πιο περιορισμένο μέτρο που αναμένεται να αποφέρει μόλις 1 δισ. ευρώ. Στη Βρετανία, η κυβέρνηση των Εργατικών απορρίπτει το ενδεχόμενο φόρου μεγάλης περιουσίας, αλλά δηλώνει πως «θα συνεχίσει να πιέζει τους πιο εύπορους». Η Ιταλία αποφεύγει επίσης να αγγίξει τον φόρο κληρονομιάς, ενώ αυστηροποιεί το προνομιακό καθεστώς για πλούσιους ξένους.

Η κοινωνική συνοχή και ο πλούτος της Νορβηγίας ίσως καθιστούν το μοντέλο ιδιόμορφο αλλά σε μεγάλο βαθμό αρκετοί οικονομολόγοι συμφωνούν ότι κάθε ανάλογη πολιτική συνεπάγεται αναπόφευκτες αλλαγές ισορροπίας. Όπως σημειώνει ο καθηγητής Ρομπέρτο Ιακόνο του NTNU: «Η απουσία φόρου περιουσίας οδηγεί σε μεγαλύτερη ανισότητα ενώ η εφαρμογή του οδηγεί σε λιγότερα κεφάλαια για τις startups». Μία βιώσιμη ισορροπία αναζητείται.