Μπορεί οι επτά από τους οκτώ υποψήφιους για το προεδρικό χρίσμα των Ρεπουμπλικάνων στις ΗΠΑ να αρνούνται ότι υπάρχει κλιματική κρίση, όμως τα πολλά, συχνά και ακραία φαινόμενα του φετινού καλοκαιριού άλλα μαρτυρούν. Η δυσάρεστη έκπληξη φέτος δεν είναι ότι η κλιματική κρίση είναι πλέον ορατή σε όλα τα σημεία του πλανήτη, αλλά ότι «τρέχει» −κατά δήλωση των επιστημόνων του World Meteorological Organization (WMO) και του ΟΗΕ– με ρυθμούς που δεν είχαν προβλέψει, πολύ γρηγορότερα από τις εκτιμήσεις τους, και κυρίως πολύ γρηγορότερα από τους ρυθμούς με τους οποίους ο πλανήτης προετοιμάζεται για να αντιμετωπίσει την κλιματική κρίση και τις συνέπειές της. Η δεύτερη διαπίστωσή τους, εξίσου αποκαρδιωτική, είναι ότι πλέον ο πλανήτης έχει μπει σε έναν φαύλο κύκλο, όπου η κλιματική κρίση προκαλεί ξηρασίες, καύσωνες και μεγάλες πυρκαγιές, και αυτές με τη σειρά τους (λόγω της έκλυσης ατμοσφαιρικών ρύπων) επιδεινώνουν την κλιματική κρίση.

Πέντε γεγονότα σημάδεψαν το φετινό καλοκαίρι σε ολόκληρο τον κόσμο και την Ευρώπη.

• Ζήσαμε το θερμότερο καλοκαίρι των τελευταίων 120.000 ετών. Η παγκόσμια μέση θερμοκρασία ξεπέρασε προσωρινά (;) το όριο του 1,5° Κελσίου πάνω από το προβιομηχανικό επίπεδο, που έχει τεθεί ως όριο από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα για να μην μπει ο πλανήτης σε δρόμο χωρίς επιστροφή. «Η κατάρρευση του κλίματος έχει αρχίσει. Οι επιστήμονες έχουν από καιρό προειδοποιήσει για το τι θα εξαπολύσει ο εθισμός μας στα ορυκτά καύσιμα. Το κλίμα μας καταρρέει ταχύτερα απ’ όσο μπορούμε να διαχειριστούμε, με ακραία καιρικά φαινόμενα να πλήττουν κάθε γωνιά του πλανήτη», δήλωσε ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες.
• Στην Ευρώπη, η θερμοκρασία αυξήθηκε κατά 2,3°C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή (1850-1900), με ρυθμό δύο φορές ταχύτερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο από τη δεκαετία του 1980. Την ώρα που στο σύνολο του πλανήτη η θερμοκρασία αυξήθηκε κατά 1,2°C, εξαιτίας των εκπομπών αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, «η Ευρώπη είναι η περιοχή του κόσμου που θερμαίνεται ταχύτερα», υπενθυμίζει ο γενικός γραμματέας του WMO, καθηγητής Πέτερι Τάαλας.
• Οι πάγοι στην Ανταρκτική βρέθηκαν στα χαμηλότερα επίπεδα από τότε που άρχισαν οι καταγραφές, πριν από 45 χρόνια. Στα μέσα του Ιουλίου, ο θαλάσσιος πάγος της Ανταρκτικής ήταν 2,6 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα κάτω από τον μέσο όρο της περιόδου 1981-2010, σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Δεδομένων Χιονιού και Πάγου (NSIDC). Πρόκειται για μια έκταση σχεδόν όση η Αργεντινή.
• Η καταστροφική δύναμη των πυρκαγιών ήταν ίσως το χαρακτηριστικότερο γνώρισμα του καλοκαιριού. Οι φωτιές στον Καναδά καίνε για τέταρτο μήνα. Δεκάδες άνθρωποι σε πολλές ηπείρους έχασαν τη ζωή τους. Ο πυκνός καπνός μετέφερε ρύπανση από μικροσωματίδια χιλιάδες μίλια μακριά από την πηγή του. Μάλιστα φέτος οι μεγάλες πυρκαγιές άρχισαν να εκδηλώνονται πολύ νωρίτερα από άλλες χρονιές. Στην Ισπανία η πρώτη μεγάλη φωτιά ξέσπασε τέλη Μαρτίου στην επαρχία της Καστεγιόν, λίγες μέρες αργότερα η πρώτη μεγάλη πυρκαγιά και στη Γαλλία, στα Πυρηναία.
• Η Ελλάδα, ως το νοτιότερο σημείο του Ευρωπαϊκού Νότου, hot spot της κλιματικής κρίσης, είναι φανερό ότι πλήττεται περισσότερο από τις υπόλοιπες χώρες, και εξελίσσεται στο χαρακτηριστικότερο δείγμα της κλιματικής κρίσης. Μέσα σε 20 μέρες βίωσε καύσωνα, ξηρασία, καταστροφικές πυρκαγιές και ασύλληπτες βροχοπτώσεις και πλημμύρες.

Τα hot spot του πλανήτη το φετινό καλοκαίρι

Αμερική: Ήταν η ήπειρος των δύο πιο ακραίων συμβάντων του καλοκαιριού. Το πρώτο ήταν η φωτιά στη Χαβάη. Εκδηλώθηκε στις 8 Αυγούστου. Εκατόν δεκαπέντε άνθρωποι έχασαν την ζωή τους, εκατοντάδες ακόμη και σήμερα αγνοούνται, το Μάουι ισοπεδώθηκε. Της φωτιάς είχε προηγηθεί  η προειδοποίηση της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας των Ηνωμένων Πολιτειών για ισχυρούς ανέμους και ξηρό καιρό, συνθήκες επικίνδυνες για πυρκαγιές, προειδοποίηση όμως που ανακλήθηκε λίγες ώρες πριν από την εκδήλωση των πυρκαγιών, με συνέπεια να μην είναι σε επιφυλακή οι μηχανισμοί αντιμετώπισης. Οι ερευνητές λένε ότι η κλιματική αλλαγή και οι αλλαγές στη χρήση γης ενίσχυσαν το κόστος του ανθρώπινου λάθους σε αυτή την καταστροφή, καθώς οι πυρκαγιές, οι καταιγίδες, οι πλημμύρες και άλλες καταστροφές έχουν αυξηθεί στη Χαβάη.

Το δεύτερο συμβάν είναι οι φωτιές στα δάση του Καναδά. Ξεκίνησαν στις 10 Μαΐου και συνεχίζονται. Έχουν καεί περισσότερα από 150 εκ. στρέμματα (έκταση μεγαλύτερης της  Ελλάδας), αριθμός διπλάσιος σε σχέση με το προηγούμενο ρεκόρ, το 1989. Περισσότερες από 1.000 φωτιές θεωρούνται ενεργές, πάνω από τις μισές χαρακτηρίζονται ανεξέλεγκτες. Οι αριθμοί αυτοί απέχουν από το ρεκόρ των 10.998 πυρκαγιών που καταγράφηκε το 1989, ωστόσο, το γεγονός ότι οι φετινές φωτιές είναι σαφώς περισσότερο καταστροφικές υπενθυμίζει ότι η κλιματική αλλαγή «τρέφει» ένα νέο είδος πυρκαγιών, οι οποίες εξαπλώνονται ταχύτερα, γιγαντώνονται χάρη στην ξερή καύσιμη ύλη, και αποκτούν τεράστιο θερμικό φορτίο. Σχεδόν 200.000 κάτοικοι χρειάστηκε να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και τέσσερις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους.

Ευρώπη: Βρίσκεται στο επίκεντρο των ακραίων παρενεργειών της κλιματικής κρίσης. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (ΕΕΑ), από το 1980 μέχρι και το 2021 τα ακραία καιρικά φαινόμενα που συνδέονται με την κλιματική κρίση προκάλεσαν οικονομική ζημία 560 δισ. ευρώ στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Φέτος το καλοκαίρι δεκάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε πλημμύρες και σε πυρκαγιές που εναλλάσσονταν ακόμη και μέσα στον Αύγουστο, κυρίως στον Ευρωπαϊκό Νότο. Σύμφωνα με τα νεότερα στοιχεία της ευρωπαϊκής δορυφορικής υπηρεσίας Copernicus, περισσότερες από 810 μεγάλες δασικές φωτιές, δηλαδή πυρκαγιές που προκάλεσαν καταστροφές σε έκταση τουλάχιστον 300 στρεμμάτων, έχουν καταγραφεί φέτος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως και η Ελβετία είχε φέτος τα δικά της παράδοξα. Μέσα σε τέσσερις μέρες, στα τέλη Αυγούστου, πέρασε από τον καύσωνα στις σφοδρές βροχοπτώσεις και στα πρώτα χιόνια στο γνωστό χειμερινό θέρετρο Τσέρματ, με τη θερμοκρασία να κάνει «βουτιά» 30 βαθμών Κελσίου.

Η Ισπανία, το 75% του εδάφους της οποίας απειλείται από ερημοποίηση, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, είναι η χώρα της δυτικής Ευρώπης που απειλείται περισσότερο από το φαινόμενο. Φέτος το καλοκαίρι περίπου 900.000 στρέμματα παραδόθηκαν στις φλόγες.  Η μεγαλύτερη δοκιμασία ήταν η φωτιά, στα μέσα Αυγούστου, στην Τενερίφη, που έκαιγε για εννέα μέρες, αναγκάζοντας 26.000 ανθρώπους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

Στην Ιταλία, καταστράφηκαν περισσότερα από 600.000 στρέμματα. Κεντρικές και νότιες περιοχές της χώρας κατέγραψαν 7% περισσότερους θανάτους από το κανονικό τον Ιούλιο μετά από έναν μεγάλο καύσωνα.

Γαλλία και Πορτογαλία, επίσης ταλαιπωρήθηκαν από πλημμύρες, καύσωνες και πυρκαγιές. Πάνω από 650.000 στρέμματα παραδόθηκαν στις φλόγες στην Γαλλία, περίπου 100.000 στρέμματα στην Πορτογαλία.

Ελλάδα: Επί ελληνικού εδάφους καταγράφηκε η μεγαλύτερη φωτιά της Ευρώπης τα τελευταία 20 χρόνια. Υπολογίζεται ότι 962.000 στρέμματα κάηκαν στον Έβρο, μεταξύ των οποίων το 80% της προστατευόμενης έκτασης Natura, στο δάσος της Δαδιάς. Μέχρι τα τέλη Αυγούστου, η Ελλάδα έχασε περισσότερα από 1,7 εκατομμύρια στρέμματα στις φωτιές και, κυρίως, χάθηκαν 27 άνθρωποι. Πριν σβήσουν οι φλόγες, πρωτόγνωρες για τη χώρα βροχοπτώσεις χτύπησαν κυρίως τη Θεσσαλία, αλλά και τη βόρεια Εύβοια και περιοχές της Πελοποννήσου. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην περιοχή της Μαγνησίας μέσα σε 20 ώρες έπεσε διπλάσιος όγκος νερού από όσο πέφτει έναν ολόκληρο χρόνο στην Αθήνα. Χωριά σε Τρίκαλα, Καρδίτσα και Βόλο εξαφανίστηκαν μέσα στα νερά. Μέχρι την ώρα που ετοιμάζαμε αυτό το κείμενο, είχε γίνει γνωστός ο θάνατος τεσσάρων ανθρώπων, όμως οι φόβοι ότι ο μακάβριος κατάλογος θα μεγαλώσει ήταν μεγάλος, καθώς δεν είχε αποκατασταθεί η επικοινωνία των αρχών με όλες τις πλημμυρισμένες περιοχές.

Τα δύσκολα έρχονται…

Η αύξηση και η πυκνότητα των ακραίων καιρικών φαινόμενων θεωρείται βέβαιη. Το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών εκτιμά ότι οι δασικές φωτιές θα αυξηθούν 30% σε παγκόσμια κλίμακα έως το 2030. Αυτό ισχύει σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό στην περιοχή της Μεσογείου, όπου η υπερθέρμανση εξελίσσεται 20% ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Πρόκειται για ένα δραματικό μοτίβο που οι επιστήμονες του κλίματος σε όλο τον κόσμο λένε ότι έχει επιδεινωθεί και τροφοδοτείται από την ανθρωπογενή υπερθέρμανση του πλανήτη. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν αυξήσει κατά πολύ τις πιθανότητες θερμού, ξηρού καιρού, που καθιστά τις σοβαρές πυρκαγιές πιο πιθανές. Και ενώ η σωστή διαχείριση μπορεί να βοηθήσει, δεν είναι πάντα αρκετό, καθώς η κλιματική αλλαγή οδηγεί τις περιόδους πυρκαγιάς να ξεκινούν νωρίτερα και να διαρκούν περισσότερο. Το τίμημα για τους ανθρώπους θα είναι μεγάλο. Πέρα από τις άμεσες συνέπειες, οι ειδικοί λένε ότι η έκθεση στον καπνό των πυρκαγιών μπορεί να προκαλέσει μακροπρόθεσμα σοβαρά προβλήματα στην ανθρώπινη υγεία.

Παράπλευρες, αλλά όχι ασήμαντες συνέπειες…

Στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ταξιδιών (ETC), η οποία αποτελεί ένωση των εθνικών οργανισμών τουρισμού, δείχνουν ότι ο αριθμός των ανθρώπων που προγραμματίζει να ταξιδέψει στην περιοχή της Μεσογείου από τον Ιούνιο ως τον Νοέμβριο έχει ήδη μειωθεί κατά 10% σε σχέση με τον περασμένο χρόνο. Η ίδια έκθεση δείχνει ότι το 7,6% των ταξιδιωτών θεωρεί τα ακραία καιρικά φαινόμενα ως βασική αιτία ανησυχίας για ταξίδια κατά το διάστημα Ιουνίου-Νοεμβρίου. Προορισμοί όπως η Τσεχία, η Δανία, η Ιρλανδία και η Βουλγαρία έχουν, στο μεταξύ, καταγράψει αύξηση του τουριστικού ενδιαφέροντος, διαπιστώνουν μεγάλοι ταξιδιωτικοί οργανισμοί. «Αναμένουμε ότι στο μέλλον απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες θα έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στις επιλογές των ταξιδιωτών στην Ευρώπη», λέει ο Μιγκέλ Σανθ, ο επικεφαλής της Eυρωπαϊκής Επιτροπής Ταξιδιών (ETC).

«Ταΐζουμε το τέρας…»

Κλιματική κρίση και ορυκτά καύσιμα διάγουν βίους παράλληλους. «Ο κόσμος βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Πρέπει να αλλάξουμε, αλλιώς τα παιδιά μας αντιμετωπίζουν ένα μέλλον επιταχυνόμενης κλιματικής αλλαγής, από τον  συνεχιζόμενο εθισμό της ανθρωπότητας από το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τον άνθρακα», επισημαίνεται στην ετήσια έκθεση με την ονομασία «Η υγεία στο έλεος των ορυκτών καυσίμων» της ομάδας Αντίστροφη Μέτρηση για την Υγεία και την Κλιματική Αλλαγή, από 99 ειδικούς 51 φορέων, στους οποίους συγκαταλέγεται και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και κορυφαία πανεπιστήμια.

Ο στόχος για μείωση των επιδοτήσεων στα ορυκτά καύσιμα, που θα συνέβαλλε στη μείωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη, των πυρκαγιών και της λειψυδρίας, έμεινε τελικά στα χαρτιά. Το 2022, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων αυξήθηκαν σε πρωτοφανή επίπεδα, στα 7 τρισ. δολάρια, καθώς οι κυβερνήσεις στήριξαν καταναλωτές και επιχειρήσεις κατά την παγκόσμια άνοδο των τιμών της ενέργειας εξαιτίας της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία και της οικονομικής ανάκαμψης από την πανδημία. Οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων αυξήθηκαν κατά 2 τρισ. δολ. τα τελευταία δύο χρόνια.