Αν στη γνωστή μνημειώδη φράση του Αμερικανού επικοινωνιολόγου Τζέιμς Κάρβιλ, «Είναι η οικονομία, ηλίθιε», προστεθεί η φράση «Είναι και οι πολιτικοί συσχετισμοί», δίνεται μια αρκετά ακριβής εικόνα των τελευταίων εξελίξεων για την πορεία του Green Deal σε Ευρώπη και ΗΠΑ.

Παρότι έχει περάσει μόλις ένας χρόνος, βρισκόμαστε πολύ μακριά από την εποχή που η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, παραμονές των Ευρωεκλογών του 2024, εμφανιζόταν στην προεκλογική της αφίσα δίπλα σε ένα κοριτσάκι που συμβόλιζε την πράσινη ανάπτυξη με κεντρικό σύνθημα «Για το μέλλον των παιδιών μας – Μια Ευρώπη πράσινη και δίκαιη».

Ακόμα πιο μακρινός φαίνεται ο Ιούλιος του ’22, όταν Τζο Μπάιντεν χαρακτήριζε «υπαρξιακή απειλή την κλιματική αλλαγή» και προειδοποιούσε το Κογκρέσο με κήρυξη των ΗΠΑ σε «κατάσταση έκτακτης κλιματικής ανάγκης», εάν δεν ενέκρινε σειρά κλιματικών νόμων.

Το τοπίο άλλαξε άρδην. Οι Ευρωεκλογές του 2024 ανέδειξαν μια νέα ισχυρή και πιο δεξιά πλειοψηφία, που στην καλύτερη εκδοχή της κινείται μεταξύ των «ευέλικτων και ρεαλιστικών πολιτικών για το κλίμα», όπως δήλωσε ο αρμόδιος επίτροπος Βόπκε Χούκστρα, και των αλχημειών της Ούρσουλα φον ντερ Λάινεν να εξαφανίζει συμφωνημένες με τις ευρωομάδες των σοσιαλιστών και των πρασίνων διατάξεις για κυρώσεις εις βάρος –των βιομηχανιών ορυκτών καυσίμων, κυρίως– που επιδίδονται στο greenwashing, δηλαδή στη διασπορά ψευδών και παραπλανητικών πληροφοριών για την κλιματική κρίση. 

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, επιστρέψαμε πανηγυρικά στο «drill, baby ,drill», που αναφώνησε πανηγυρικά ο Τραμπ στην ομιλία της ορκωμοσίας του, και την αποχώρηση, ξανά, των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα.

Κόντρα ρόλοι…

Δικαιολογείται αυτή η αντιστροφή πορείας; Σύμφωνα με την πρόσφατη δήλωση του Αντόνιο Γκουτέρες, βρισκόμαστε σε συνθήκες «κλιματικής κατάρρευσης, σε πραγματικό χρόνο». Ενόψει της COP30 τον Νοέμβριο, στη Βραζιλία, διεθνείς οργανισμοί και έγκυρα ερευνητικά δίκτυα αποτυπώνουν την κατάσταση με μελανά χρώματα. Ενδεικτικά και εν συντομία:

• Από το 2014 μέχρι σήμερα η Γη έχασε 3 δισ. στρέμματα δάσους, εκ των οποίων τα 22,5 εκατ. στρέμματα χάθηκαν στην Ευρώπη.
• Το ίδιο διάστημα η Γη έχασε 6.000 δισ. τόνους πάγου, λόγω της κλιματικής κρίσης, και εξαφανίστηκαν τέσσερα είδη ζώων (τα προηγούμενα 500 χρόνια, σε περιόδους μεγάλων αλλαγών και καταστροφών είχαν εξαφανιστεί 680 είδη).
• Τέσσερα δισ. άνθρωποι αντιμετωπίζουν σοβαρή λειψυδρία τουλάχιστον ένα μήνα κάθε χρόνο, ενώ 2,2 δισ. άνθρωποι ζουν χωρίς ασφαλές πόσιμο νερό.
• 864 εκατ. άνθρωποι ζουν σε συνθήκες σοβαρής επισιτιστικής ανασφάλειας, δηλαδή μένουν χωρίς φαγητό για παρατεταμένες περιόδους. 
• Περισσότεροι από 20 εκατ. άνθρωποι ετησίως αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους λόγω κλιματικών καταστροφών, σύμφωνα με έκθεση της Oxfam, και η Παγκόσμια Τράπεζα προβλέπει ότι, με ορίζοντα το 2050, 216 εκατ. άνθρωποι κινδυνεύουν να γίνουν εσωτερικοί κλιματικοί μετανάστες.
• Η κλιματική κρίση την τελευταία 10ετία κόστισε στην παγκόσμια οικονομία πάνω από 2 τρις δολάρια, σύμφωνα με έκθεση της Διεθνούς Ένωσης Εμπορικών Επιμελητηρίων (ICC), εκ των οποίων τα 445 δισ. τα έχασε η Ευρώπη, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Περιβαλλοντική Υπηρεσία (EEA). 

Το χειρότερο: Η κατάσταση δεν φαίνεται να βρίσκεται σε τροχιά διόρθωσης. Η δεκαετία 2014–2023 καταγράφηκε ως η θερμότερη στην ιστορία της Γης, με τη μέση παγκόσμια θερμοκρασία να αυξάνεται κατά περίπου 1,19 °C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή. Το 2023 ήταν η θερμότερη χρονιά από το 1850. Και η μέση παγκόσμια θερμοκρασία είναι ήδη 1,45 °C πάνω από τον προβιομηχανικό μέσο όρο.

Η Ευρώπη ακρωτηριάζει την Πράσινη Συμφωνία

Στις αρχές Ιουλίου, με ένα χρόνο καθυστέρηση, η Κομισιόν παρουσίασε τους ενδιάμεσους Κλιματικούς Στόχους της ΕΕ για το 2040. Πρόκειται για τον οδικό χάρτη που φιλοδοξεί να κρατήσει την Ευρώπη στις ράγες για την επίτευξη του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας στα μέσα του αιώνα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποδέχθηκε κατά το ήμισυ την πρόταση της αρμόδιας Επιστημονικής Επιτροπής. Αποδέχθηκε, δηλαδή, τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 90%, αλλά με βοήθεια. Πρόβλεψε τη δυνατότητα κάλυψης μέρους του στόχου μέσω διεθνών πιστωτικών μονάδων άνθρακα (carbon credits), ενός αμφιλεγόμενου μηχανισμού, που μεταφέρει μέρος των κλιματικών προσπαθειών του ευρωπαϊκού μπλοκ στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ουσιαστικά, οι κυβερνήσεις της ΕΕ θα μπορούν να χρηματοδοτούν έργα για το κλίμα σε άλλες χώρες και να προσμετρούν τη μείωση των εκπομπών που προκύπτει στους δικούς τους στόχους. Οι επικριτές, συμπεριλαμβανομένων των επιστημονικών συμβούλων της ΕΕ, προειδοποιούν ότι αυτό ενέχει τον κίνδυνο υπονόμευσης των εγχώριων προσπαθειών για απαλλαγή από τον άνθρακα.

Ακόμη κι αυτός ο νοθευμένος στόχος, ωστόσο, προεξοφλείται ότι θα αντιμετωπίσει αντιδράσεις στο Ευρωκοινοβούλιο και ήδη ορισμένα κράτη-μέλη έχουν δηλώσει ότι θα επιχειρήσουν να τον κοντύνουν. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η αναμενόμενη κλιματο-ευρω-σκεπτικιστική Ουγγαρία, αλλά −στη 10η επέτειο της Συμφωνίας του Παρισιού…− και η Γαλλία.

Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία τριάντα χρόνια η ΕΕ πρωτοστάτησε παγκοσμίως στη δράση για το κλίμα: είχε τις μεγαλύτερες μειώσεις στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, υιοθέτησε το πρώτο σύστημα εμπορίας εκπομπών, οι πρώτοι νόμοι για το κλίμα προήλθαν από τα κράτη-μέλη της ΕΕ, και, βεβαίως, προχώρησε στη Συμφωνία του Παρισιού το 2015. 

Σήμερα η πράσινη ατζέντα της Ευρώπης, έχει καταστεί στόχος επιθέσεων από έναν ετερόκλητο συνασπισμό που τον απαρτίζουν εταιρικοί λομπίστες, ακροδεξιοί ταραξίες, η συντηρητική πολιτική οικογένεια της Φον ντερ Λάιεν, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, αλλά και άλλες, φοβισμένες ευρωπαϊκές ηγεσίες. Η Πράσινη Συμφωνία, η οποία δρομολογήθηκε το 2019 με την επαγγελία να αναμορφώσει πλήρως την οικονομία της ΕΕ, μηδενίζοντας τη ρύπανση που θερμαίνει το κλίμα, εκσυγχρονίζοντας και ανασυγκροτώντας τη γεωργία, τις μεταφορές, την ενέργεια, τη βιομηχανία, φέρνοντας τις εταιρείες και τους πολίτες σε αρμονία με τη φύση, έχει μπει σε τροχιά παρακμής.

Οι περσινές Ευρωεκλογές έφεραν μια ισχυρή δεξιά πλειοψηφία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και οι εκλογικές αναμετρήσεις σε αρκετές χώρες ανέδειξαν με ποσοστά κυβερνησιμότητας ακραία δεξιά κόμματα. Αυτό το πολιτικό μίγμα έφερε χαλαρότερους κανόνες για τις εκπομπές ρύπων των αυτοκινήτων, την απογύμνωση των εταιρικών κανονισμών, την ανακατεύθυνση των πράσινων κονδυλίων. Κατάργησε τις απαιτήσεις για τις εταιρείες να υποβάλουν εκθέσεις σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και την έκθεσή τους σε κλιματικούς κινδύνους, ενώ η προοπτική μιας ρύθμισης της ρύπανσης του άνθρακα από τη γεωργία −που αποτελεί σημαντικό παράγοντα εκπομπών− έχει εξανεμιστεί.

Οι ΗΠΑ του Τέξας…

Περισσότεροι από 100 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους και περισσότεροι από 170 αγνοούνται στις τελευταίες πλημμύρες στο Τέξας. «Δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός, είναι αυτό που μας επιφυλάσσει το μέλλον», είπε ο διευθυντής του Κέντρου Ακραίων Καιρικών Φαινομένων του Πανεπιστημίου Texas A&M.

Ούτε πρόκειται μόνο για μια φυσική καταστροφή σε μια Πολιτεία, αφορά μια πολιτική αποτυχία που συμβαίνει πρωτίστως στην Ουάσινγκτον. Ο Τραμπ δεν άλλαξε από την πρώτη του προεδρική θητεία, παραμένει ο πρόεδρος που αρνείται να αναγνωρίσει ότι η κλιματική κρίση υπάρχει και φέρνει θάνατο και καταστροφές.  

Η κυβέρνηση Τραμπ στο εξάμηνο της δεύτερης θητείας της πήρε μέτρα που περιόρισαν την υποχρέωση της Υπηρεσίας Προστασίας του Περιβάλλοντος να καταπολεμήσει την κλιματική κρίση. Ακύρωσε επιχορηγήσεις σε τοπικές κοινότητες και κατάργησε βασικές θέσεις στην Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία που βοηθά τις κοινότητες να προετοιμαστούν και να ανταποκριθούν σε καταστροφές. Την περασμένη εβδομάδα, η κυβέρνηση πρότεινε την κατάργηση ενός ακόμη ερευνητικού γραφείου που διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην πρόβλεψη ακραίων καιρικών φαινομένων. 

Την ίδια ημέρα που οι πλημμύρες στο Τέξας σκότωναν δεκάδες ανθρώπους, ο Τραμπ υπέγραψε ένα νομοσχέδιο για τον Προϋπολογισμό που ανέτρεψε όλες τις προσπάθειες της χώρας να προωθήσει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ο νέος Προϋπολογισμός κατήργησε τις φορολογικές ελαφρύνσεις για την παραγωγή καθαρής ενέργειας, τα ηλεκτρικά οχήματα, κατήργησε και το Ταμείο Μείωσης των Αερίων του Θερμοκηπίου, το οποίο είχε δημιουργήσει το Κογκρέσο για να βοηθήσει στην αύξηση των επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα στην καθαρή ενέργεια. 

Οι τοπικές και πολιτειακές κυβερνήσεις δεν διαθέτουν πλέον τους πόρους για να ξεπεράσουν μόνες τους τις καταστροφές και ο Λευκός Οίκος αποδυνάμωσε την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Διαχείρισης Εκτάκτων Αναγκών (FEMA), η οποία έχει ήδη χάσει το 20% περίπου του δυναμικού της από την αρχή του έτους, ενώ δεν έχει εγκαταλείψει την ιδέα να την καταργήσει πλήρως.  

Ταυτόχρονα αναζωογονείται το δόγμα business as usual. Έχουν ξεπαγώσει όλες οι άδειες εξόρυξης ορυκτών καυσίμων και μοιράζονται νέες.

Σε παράλληλο συμπάν…

Αλλάζοντας κλίμακα, στα του οίκου μας, κινούμαστε με όρους γαλατικού χωριού. Ονειρευόμαστε γεωτρήσεις, παραδίδουμε τον ενεργειακό μετασχηματισμό της χώρας σε πέντε εταιρείες παραγωγής ενέργειας, αναθέτουμε τον πράσινο μετασχηματισμό των πόλεων στις μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες, και ξοδεύουμε πολύτιμους κοινοτικούς πόρους, που προορίζονται για την πρόληψη φυσικών καταστροφών και την ανθεκτικότητα των πόλεων, σε εξυπηρετήσεις ημετέρων. 

Πριν από λίγες μέρες οι ερευνητές του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών διέγνωσαν ότι μεγάλο μέρος της Κρήτης, της Πελοποννήσου και της δυτικής Στερεάς Ελλάδας καταγράφουν στα εδάφη τους ακραία επίπεδα ξηρασίας. Και βρισκόμαστε μόνο στην αρχή ενός καλοκαιριού που έχει δείξει τα δόντια του, με πολλές και πρώτη φορά τόσο καταστροφικές πυρκαγιές.

Αυτό το δυστοπικό περιβάλλον, στη μικρή και μεγάλη κλίμακα, είναι ακόμη αναστρέψιμο, διαπιστώνει ο ΟΗΕ. 

Για το αν θα κερδίσουμε το στοίχημα της ανατροπής θα πάρουμε μια γεύση τον ερχόμενο Νοέμβριο, στην πιο κρίσιμη COP της τελευταίας 10ετίας. Οι παγκόσμιοι ηγέτες θα κληθούν να πάρουν αποφάσεις στο πιο κομβικό θέμα: Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης κοστίζει και, μάλιστα, κοστίζει ακριβά. Το ερώτημα είναι, αν θα πληρώσουμε το υψηλό κόστος για να προλάβουμε ή αν θα πληρώσουμε το πολύ υψηλότερο κόστος για να διορθώσουμε. Στη δεύτερη περίπτωση, θα υποστούμε απώλειες που δεν διορθώνονται. Κι αυτές θα είναι οι ανθρώπινες ζωές που χάνονται όλο και πιο συχνά, σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό, από «φυσικές καταστροφές».