Επί δεκαετίες ακούγονται προειδοποιήσεις ότι ο επόμενος παγκόσμιος πόλεμος θα γίνει για το νερό. Μπορεί κάτι τέτοιο να μη διαφαίνεται στον ορίζοντα, πλην όμως στις αυξανόμενες ανάγκες κατανάλωσης, που τροφοδοτούσαν τις ανησυχίες, ήρθαν να προστεθούν δύο νέοι επιβαρυντικοί παράγοντες: η κλιματική κρίση και η τεχνολογική εξέλιξη.

Το πρόβλημα είναι ήδη πιεστικό σε φτωχές χώρες. Αφορά όμως τους πάντες, περιλαμβανομένης της Ευρώπης. Πρόσφατα η ελληνική κυβέρνηση παρουσίασε σειρά πρωτοβουλιών για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων, εστιάζοντας στην αντιμετώπιση της λειψυδρίας και την ενίσχυση της αγροτικής παραγωγής. Αντίστοιχες πρωτοβουλίες βρίσκονται σε εξέλιξη και σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ. Πρόσφατα η Κομισιόν παρουσίασε τη Στρατηγική Ανθεκτικότητας Νερού, με στόχο την ενίσχυση της διαχείρισης των υδάτινων πόρων στην ΕΕ, εν μέσω κλιματικών προκλήσεων και αυξανόμενης πίεσης στους υδάτινους πόρους.

Αυτά δεν είναι αρκετά, προειδοποιεί μελέτη της Water Europe, ενός συμβουλευτικού φορέα που δημιούργησε η ίδια η Κομισιόν, με περισσότερα από 275 μέλη από όλο το φάσμα του «οικοσυστήματος» καινοτομίας στη διαχείριση των υδάτινων πόρων. Σε μια ενδελεχή κοινωνικοοικονομική μελέτη για την αξία της επένδυσης στο νερό, παρουσιάζει μακροοικονομικά δεδομένα, τις σημαντικότερες προκλήσεις, καθώς και την προστιθέμενη αξία που μπορεί να προκύψει από την επεξεργασία, τον καθαρισμό και την ανακύκλωση των υδάτινων πόρων.

Η μελέτη υπογραμμίζει ότι το νερό αποτελεί στρατηγικό πόρο για την υγεία, την κοινωνική συνοχή, την οικονομική ανάπτυξη και την πράσινη μετάβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την περίοδο 2010–2021 η οικονομία της ΕΕ αποσυνδέθηκε ως έναν βαθμό από την εκμετάλλευση του νερού, με το ΑΕΠ να αυξάνεται 25% και τη χρήση νερού να μειώνεται 17,7%, σε 134 δισ. κυβικά μέτρα. Η οικιακή χρήση νερού αντιπροσωπεύει από 11% έως 13% της κατανάλωσης.

Η Ευρώπη συνεχίζει, όμως, να αντιμετωπίζει πιέσεις, οι οποίες μάλιστα εντείνονται, λόγω κλιματικής αλλαγής, ρύπανσης, αστικοποίησης και αύξησης του πληθυσμού. Το 29% της ευρωπαϊκής επικράτειας βίωνε συνθήκες λειψυδρίας ήδη από το 2019, επηρεάζοντας το 38% του πληθυσμού. Η ζήτηση διαρκώς αυξάνεται, όχι τόσο από τον αγροτικό τομέα, που παραδοσιακά αξιοποιούσε το νερό για παραγωγικούς λόγους, αλλά από τη βιομηχανία.

Η οικονομική απόδοση (προστιθέμενη αξία, θέσεις εργασίας) του κλάδου του νερού δεν αντικατοπτρίζει την πραγματική στρατηγική του αξία. Για παράδειγμα, το νερό αποτελεί κρίσιμο πόρο για κλάδους όπως οι ημιαγωγοί, το υδρογόνο και οι μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων, με αγοραία αξία 172 δισ. ευρώ το 2024 και πρόβλεψη να φτάσει περίπου το 1 τρις ευρώ έως το 2030.

Ημιαγωγοί

Η ζήτηση για ημιαγωγούς διαρκώς αυξάνεται και είναι πιθανό να εκτοξευτεί λόγω πολλαπλασιασμού των εφαρμογών ΑΙ και προσπάθειας τεχνολογικής αυτάρκειας της Ευρώπης. Δεδομένου ότι η παραγωγή μικροτσίπ είναι ιδιαίτερα υδροβόρα, αν δεν υπάρξουν τεχνολογικές παρεμβάσεις η κατανάλωση νερού από τον κλάδο αναμένεται να αυξηθεί 60–140% έως το τέλος της δεκαετίας. Η υιοθέτηση προηγμένων τεχνολογιών καθαρισμού και κλειστών κυκλωμάτων ανακύκλωσης νερού μπορεί να περιορίσει δραστικά τις απορρίψεις και να μειώσει το κόστος παραγωγής .

Data Centers

Ένας δεύτερος κλάδος που αναπτύσσεται ταχύρρυθμα και καταναλώνει μεγάλες ποσότητες νερού είναι τα data centers. Την επόμενη 5ετία εκτιμάται ότι η αποθηκευτική δυνατότητα θα αναπτύσσεται με ρυθμό άνω του 8% και από τα 12.000 MW θα προσεγγίσει τα 18.000 MW. Σε αυτή την περίπτωση το νερό χρειάζεται για την ψύξη των server και τη διατήρηση των επιπέδων υγρασίας. Εκτιμάται ότι για ψύξη data center καταναλώνονται περίπου 60 εκατ. κυβικά μέτρα νερού ετησίως. Εφόσον το νερό συνεχίσει να αξιοποιείται στον ίδιο βαθμό, η κατανάλωση θα αυξηθεί σε 90 εκατ. κυβικά μέτρα μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Προτείνεται μετάβαση σε εναλλακτικές λύσεις (αδιαβατική ψύξη, υγρή ψύξη), που όμως απαιτούν σημαντικές επενδύσεις.

Αποθήκευση ενέργειας

Η ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας συνεπάγεται αύξηση των δυνατοτήτων αποθήκευσης ενέργειας, που επίσης οδηγεί σε αυξημένη κατανάλωση νερού. Η μελέτη επικεντρώνεται στην ανάπτυξη και παραγωγή μπαταριών ιόντων λιθίου (Li-ion) και κυψελών καυσίμου υδρογόνου για ηλεκτρικά οχήματα (EVs). Η ΕΕ έχει επιδιώκει την ανάπτυξη της παραγωγής υδρογόνου, θέτοντας φιλόδοξο στόχο για το 2030 που προϋποθέτει ετήσια αύξηση παραγωγής 176%. Πλην όμως η παραγωγή υδρογόνου μέσω ηλεκτρόλυσης καταναλώνει μεγάλες ποσότητες νερού. Η παραγωγή μπαταριών είναι επίσης μια εξαιρετικά υδροβόρα διαδικασία. Η μελέτη προτείνει τη στροφή στο θαλασσινό νερό (με αφαλάτωση) και σε συστήματα ξηρής ή αδιαβατικής ψύξης.

Αγροδιατροφικός κλάδος

Η παραγωγή και η επεξεργασία τροφίμων είναι ιδιαίτερα υδροβόρες διαδικασίες, με τη γεωργία να καταναλώνει το 28% της συνολικής απόληψης νερού στην ΕΕ. Η μελλοντική ζήτηση νερού εξαρτάται από παράγοντες όπως οι τεχνικές άρδευσης, η ανακύκλωση και οι πολιτικές βιωσιμότητας. Υπολογίζεται ότι το 2030 οι ανάγκες της γεωργίας μπορεί να φθάσουν τα 60 δισ. κυβικά μέτρα ετησίως, αλλά με αποδοτικότερη χρήση μπορούν να μειωθούν στα 52 δισ. Αντίστοιχα, η βιομηχανία τροφίμων (π.χ. τυρί, μπίρα) προβλέπεται να αυξήσει σημαντικά την κατανάλωση νερού, εκτός αν υιοθετηθούν τεχνολογίες εξοικονόμησης και ανακύκλωσης.

Κόστος-όφελος

Η μελέτη παρουσιάζει μια ενδεικτική ανάλυση κόστους-οφέλους που αναδεικνύει την αξία των επενδύσεων σε μέτρα και τεχνολογίες εξοικονόμησης νερού, καθώς και στην προστασία των υδάτινων σωμάτων στην Ευρώπη. Η βελτίωση της ποιότητας και ποσότητας του νερού συνδέεται με κοινωνικά και οικονομικά οφέλη, καθώς επιχειρήσεις μπορούν να αποφύγουν σημαντικά κόστη: η μειωμένη πρόσβαση σε νερό εκτιμάται ότι θα αύξανε τις δαπάνες χρήσης κατά 15–55%. Παράλληλα, η μείωση της ρύπανσης από φυτοφάρμακα στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα θα μπορούσε να οδηγήσει σε εξοικονόμηση 500 εκατ. ευρώ ετησίως.

Τα οφέλη είναι εμφανή και στην αποφυγή κόστους από φυσικές καταστροφές. Ξηρασίες και πλημμύρες προκαλούν ετήσιες οικονομικές απώλειες δισεκατομμυρίων ευρώ, με το 2022 να καταγράφει ζημιές ύψους 41 δισ. ευρώ από κλιματολογικά γεγονότα, 8 δισ. από μετεωρολογικά και 3 δισ. από υδρολογικά. Με την κλιματική αλλαγή να αυξάνει τον κίνδυνο ακραίων φαινομένων, οι επενδύσεις σε εξοικονόμηση νερού συμβάλλουν στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας. Η μείωση του κόστους επεξεργασίας λυμάτων αποτελεί ακόμη ένα κρίσιμο όφελος.

Το χαμηλό κόστος νερού σε πολλές χώρες οδηγεί σε υπερεκμετάλλευση και αποτρέπει την υιοθέτηση καινοτόμων πρακτικών. Η αφαλάτωση, παρότι προσφέρει λύση, είναι πιο δαπανηρή και ενεργοβόρα. Ωστόσο, τα περιβαλλοντικά οφέλη –όπως η αποκατάσταση ποταμών και η βελτίωση των οικοσυστημάτων– αυξάνουν την αξία των υπηρεσιών οικοσυστήματος, προσφέροντας παράλληλα οφέλη στην πρόληψη πλημμυρών και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Εξαιρετικά σημαντική είναι και η εφαρμογή της Οδηγίας-Πλαίσιο για τα Ύδατα και της Οδηγίας για τα Αστικά Λύματα, με στόχο τον περιορισμό της ρύπανσης των υδάτων και την αποτροπή περαιτέρω υποβάθμισης των υδάτινων οικοσυστημάτων. Η επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων που έχουν τεθεί, ώστε να επιτευχθεί καλή οικολογική και χημική κατάσταση των επιφανειακών υδάτων και καλή ποσοτική και χημική κατάσταση των υπόγειων υδάτων, θα είναι κρίσιμη για τη διατήρηση επαρκούς διαθεσιμότητας νερού για την οικονομική ανάπτυξη.