Σχετίζονται οι συχνές φυσικές καταστροφές με την κλιματική αλλαγή; Ποιος πρέπει να επωμιστεί το οικονομικό βάρος για την προστασία του περιβάλλοντος; Θα πετύχει η ευρωπαϊκή προσπάθεια πράσινης μετάβασης έως το 2030; Ποια μέτρα θα ήταν διατεθειμένοι να αποδεχθούν οι πολίτες για την προστασία του περιβάλλοντος; Αποτελεί για αυτούς επιλογή το ηλεκτρικό αυτοκίνητο; Εξαιρετικά ενδιαφέροντα ευρήματα για τις αντιλήψεις, τις στάσεις και τις συμπεριφορές των κατοίκων της χώρας σε ό,τι αφορά την κλιματική αλλαγή και την ενεργειακή κρίση φέρνει στο φως νέα έρευνα της Prorata, η οποία παρουσιάζεται καθ’ολοκληρίαν για πρώτη φορά μέσα από τις σελίδες της Οικονομικής Επιθεώρησης. 

Η έρευνα έγινε σε δείγμα 1000 ατόμων τον Απρίλιο 2024 και αποτελεί τη δεύτερη τέτοια έρευνα που πραγματοποιεί η εταιρία (η πρώτη υλοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2022), δίνοντας τη δυνατότητα σύγκρισης και μελέτης ενδεχόμενων μεταβολών που έλαβαν χώρα τα τελευταία χρόνια. Σημαντικά είναι, ωστόσο, τα ευρήματα της έρευνας και σε ό,τι αφορά την ενεργειακή κρίση και τη δυνατότητα των νοικοκυριών να αντεπεξέλθουν στην αποπληρωμή των λογαριασμών ενέργειας, όπως επίσης και για την εικόνα που έχουν οι πολίτες για την περιβαλλοντική συνείδηση των ελληνικών κομμάτων και το κατά πόσο αυτό θα επηρεάσει την ψήφο τους στις επικείμενες ευρωεκλογές.

Παρότι η κλιματική κρίση έχει «εγκατασταθεί» στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες μεσογειακές χώρες, με φανερές, βίαιες και οδυνηρές επιπτώσεις, όπως οι πυρκαγιές −που φέτος ξεκίνησαν νωρίτερα από κάθε προηγούμενη χρονιά−, οι πλημμύρες και οι αυξανόμενες περίοδοι ξηρασίας, οι Έλληνες δεν την αναγνωρίζουν ως το νούμερο ένα πρόβλημα για τη χώρα μας και την ανθρωπότητα.  

Στην έρευνα που διενήργησε τον Απρίλιο η Prorata στο σύνολο της χώρας −δύο χρόνια μετά από μία παρόμοια που είχε προηγηθεί τον Νοέμβριο του 2022−, προκειμένου να ανιχνεύσει τις αντιλήψεις, τις στάσεις και τις συμπεριφορές σχετικά με την κλιματική αλλαγή και την ενεργειακή κρίση, το 51% θεωρεί ως μεγαλύτερο πρόβλημα τη φτώχεια, την πείνα και την έλλειψη πόσιμου νερού. Η κλιματική αλλαγή ακολουθεί με 47%. Έπονται η οικονομική κατάσταση για το 27%, οι ένοπλες συγκρούσεις για το 20% (αν και έχουμε δύο πολέμους στην ευρύτερη γειτονιά) και οι προσφυγικές ροές μόλις για το 17%. 

Κλιματική αλλαγή και φυσικές καταστροφές 

Οι απαντήσεις ενέχουν κάποια αντιφατικότητα, ενδεικτική του γεγονότος ότι ένα σημαντικό τμήμα των πολιτών δεν έχει συνδέσει ευθέως τα ακραία φαινόμενα με την κλιματική κρίση. Στην ερώτηση που περιλαμβανόταν στην έρευνα του Νοεμβρίου του 2022 μόνο για την κλιματική αλλαγή, το 41% είχε απαντήσει ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό πρόβλημα, δηλαδή ούτε ο ένας στους δύο πολίτες δεν αναγνώριζε και δεν αξιολογούσε το πρόβλημα και τι πιθανές επιπτώσεις θα είχε στη ζωή του. 

Στη φετινή έρευνα, ενδεχομένως λόγω των πυρκαγιών του καλοκαιριού, ιδίως στη Δαδιά και τη Ρόδο, και της καταστροφικής πλημμύρας στη Θεσσαλία, στην ερώτηση ποιες πτυχές της κλιματικής αλλαγής προκαλούν μεγαλύτερη ανησυχία, το 78% απαντά η αύξηση των καταστροφών από ακραία καιρικά φαινόμενα. Ακολουθεί η αύξηση της θερμοκρασίας για το 44%, η ανάπτυξη νέων ασθενειών για το 30% (υποχώρησε από το 37% του Νοεμβρίου 2022, εύρημα που ίσως συνδυάζεται με την υποχώρηση της Covid 19), οι κοινωνικές συγκρούσεις λόγω οικονομικών κρίσεων για το 29%, το μεταναστευτικό για το 26%.

Όταν οι ερωτήσεις εξειδικεύονται, προβάλλει όλο και πιο καθαρή η εικόνα: κατά την αντίληψη του 70% οι συχνές φυσικές καταστροφές σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, υπάρχει ένα 27%, σχεδόν ένας στους τρεις πολίτες, που πιστεύει ότι οι φυσικές καταστροφές πάντοτε υπήρχαν και ότι σήμερα υπερπροβάλλονται. 

Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την εκπομπή επικίνδυνων αερίων για το περιβάλλον; Το 96% θεωρεί ότι ευθύνεται η καταστροφή των δασών, το 95% η βιομηχανική δραστηριότητα, το 89% οι μεταφορές, το 83% οι μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας φυσικού αερίου ή πετρελαίου, το 69% τα μεγάλα κτίρια. Αντιθέτως οι γεωργικές εκτάσεις και τα μικρά κτίρια θεωρείται ότι συμβάλλουν λιγότερο.

Ποιος ευθύνεται για την κλιματική αλλαγή; 

Η αντίληψη ότι οι μεγάλες βιομηχανίες ευθύνονται σε σημαντικό βαθμό για την κλιματική αλλαγή διαπερνά τις απαντήσεις των συμμετεχόντων στην έρευνα σε πολλά συνδεόμενα με την αντιμετώπισή της ζητήματα, όπως το ποιος πρέπει να επωμιστεί το κόστος. Η συντριπτική πλειονότητα των πολιτών δεν είναι διατεθειμένη να βάλει το χέρι στην τσέπη για να προστατεύσει το περιβάλλον και θεωρεί ότι οι δαπάνες αυτές αφορούν κυρίως τα κράτη και τις βιομηχανίες. 

Στο ερώτημα «Κατά τη γνώμη σας ποιοι έχουν μεγαλύτερη ευθύνη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής;» το 75% απαντά οι εθνικές κυβερνήσεις, το 45% οι πολυεθνικές εταιρείες, το 39% η Ευρωπαϊκή Ένωση. Μόνο το 14% θεωρεί ότι έχουν ατομική ευθύνη οι πολίτες. 

Η κατανομή ευθυνών παραμένει ίδια στις δύο έρευνες, καθώς τα ποσοστά ελάχιστα έχουν αλλάξει από τον Νοέμβριο του 2022 − εκτός από τις ευθύνες των πολιτών που μειώθηκαν κατά 8 μονάδες, από 22% το 2022 σε 14% το 2024. 

Κατά το 79%, η κλιματική αλλαγή πλήττει σφοδρότερα τις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες. Το 73% θεωρεί ότι πρέπει να δοθεί περισσότερη δημόσια χρηματοδοτική στήριξη για τη μετάβαση σε καθαρές πηγές ενέργειας. Με πρωτοβουλίες όπως το μποϊκοτάζ συμφωνεί το 69%, μολονότι το 66% πιστεύει ότι οτιδήποτε και αν κάνουν οι πολίτες δεν μπορούν να αλλάξουν την κατάσταση αν δεν αποκτήσουν οικολογική νοοτροπία οι μεγάλες βιομηχανίες. 

Πώς μπορεί να περιοριστεί; 

Με ποιους τρόπους θα μπορούσαν οι επιχειρήσεις να συμβάλουν στην ανάσχεση των αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής; Το 68% πιστεύει μέσα από την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών τους από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το 60% μέσω της ανακύκλωσης των απορριμμάτων και των αποβλήτων τους. Το 43% μέσα από την παραγωγή όσο το δυνατόν περισσότερων ανακυκλώσιμων προϊόντων, το 34% από την προώθηση δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας, το 32% με περιβαλλοντικές δράσεις.  

Στην ερώτηση ποιο μέτρο θα ήθελαν να εφαρμοστεί τον επόμενο μήνα για τον περιορισμό των επικίνδυνων για το περιβάλλον αερίων, το 88% θεωρεί σωστό να αυξηθεί η φορολογία σε εταιρείες που δεν συμμορφώνονται με τους κανόνες αντιστροφής της κλιματικής αλλαγής. Το 55% δέχεται να μειωθεί το όριο ταχύτητας στους αυτοκινητόδρομους (το 39% αρνείται) και το 63% συμφωνεί να αυξηθεί η φορολογία στα οχήματα που εκπέμπουν περισσότερα αέρια. Το 61% όμως αρνείται την αύξηση της τιμής των καταναλωτικών προϊόντων που μεταφέρονται με ρυπογόνα μέσα μεταφοράς. Στις παραπάνω απαντήσεις, με εξαίρεση τη φορολόγηση των εταιρειών, με την οποία διαφωνεί μόλις το 10%, καταγράφεται ένα σημαντικό ποσοστό από 32% – 39% που αρνείται κάθε μεταβολή της ισχύουσας κατάστασης και αντιτίθεται στη λήψη μέτρων. 

Ανάλογη εικόνα και διάθεση καταγράφηκε στα ακόλουθα ζητήματα που σχετίζονται με την καθημερινή μετακίνηση των πολιτών. Με την επιβολή διοδίων στο κέντρο των πόλεων διαφωνεί το 78% και συμφωνεί μόνο το 20%. Με τη μέθοδο των μονών-ζυγών αριθμών πινακίδων συμφωνεί το 61% και διαφωνεί το 35%. Με τον περιορισμό της μέγιστης επιτρεπόμενης ταχύτητας στο κέντρο των πόλεων στα 30 χιλιόμετρα την ώρα συμφωνεί το 56% και διαφωνεί το 38%, με τη μείωση κατά μία λωρίδα για τα αυτοκίνητα, ώστε να διευκολυνθεί η χρήση ποδηλάτων, συμφωνεί το 54% και διαφωνεί το 40%. Σχεδόν καθολικής αποδοχής τυγχάνουν η διετής δωρεάν κάρτα μετακινήσεων με τις δημόσιες συγκοινωνίες για όσους αποσύρουν ρυπογόνα οχήματα, μέτρο με το οποίο συμφωνεί το 81%, και η πύκνωση των δρομολογίων λεωφορείων και τρόλεϊ, που είναι αποδεκτή από το 95%.

Ενέργεια 

Σε ό,τι αφορά την ενέργεια και σε ποιες πηγές πρέπει να δώσει προτεραιότητα η χώρα, το 43% επιλέγει τη φωτοβολταϊκή έναντι της αιολικής (18% ) και της θερμικής ηλιακής (16%). 

Ενώ στη θεωρία πάμε σχετικά καλά, στην πράξη πάσχουμε: Για τις ενεργειακές κοινότητες έχει ακούσει μόνο το 21%. Το 38% τις έχει ακούσει, αλλά δεν ξέρει τι είναι, και το 41% δεν έχει ιδέα περί τίνος πρόκειται. Συνεπακόλουθα, μόλις το σχεδόν μη ανιχνεύσιμο 1% συμμετέχει σε ενεργειακά σχήματα παραγωγής καθαρής ενέργειας, το 56% σκέφτεται θετικά να συμμετάσχει (τον Νοέμβριο του 2022 ήταν 55%, που σημαίνει ότι έμεινε στη σκέψη), και το 43% απαντά ότι ενδιαφέρεται.  

Πώς συμμετέχουν ατομικά οι πολίτες στην προστασία του περιβάλλοντος; 

Το 90% ανακυκλώνει πλαστικά, χαρτιά, αλουμίνια, το 85% ανακυκλώνει γυάλινες συσκευασίες, το 80% έχει μειώσει τη χρήση πλαστικής σακούλας, το 64% έχει μειώσει τα σκουπίδια του, το 62% χρησιμοποιεί επαναχρησιμοποιούμενο σκεύος/κύπελο για τον καφέ του, και το 47% επαναχρησιμοποιούμενα καλαμάκια. Το 42% έχει αλλάξει το σύστημα θέρμανσης στην κατοικία του από πετρέλαιο σε θερμοπομπό ή φυσικό αέριο, και το 37% έχει δενδροφυτεύσει. 

Τι θα τους ενθάρρυνε να μεταβούν από συμβατικές πηγές ενέργειας σε ανανεώσιμες και φιλικές προς το περιβάλλον; Η πτώση της τιμής του εξοπλισμού ή των έργων για το 48%. Η αύξηση της χρηματοδοτικής στήριξης, όπως φορολογικές πιστώσεις, πλεονεκτικά τραπεζικά δάνεια για το 39%. Ένα μπόνους για τους ιδιοκτήτες ανάλογα με την ενεργειακή απόδοση του ακινήτου τους για το 28%. Η χρηματοδότηση των επενδύσεων από εξιδεικευμένη εταιρεία, η οποία επιστρέφεται δίνοντας τη διαφορά μεταξύ του παλαιού λογαριασμού ενέργειας και του νέου, φθηνότερου για αρκετά χρόνια, για το 23%. Η αύξηση της τιμής της ενέργειας θα ενθάρρυνε μόνο το 18% (ήταν 25% το 2022), η επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής το 18%. «Τίποτα» απαντά το 7%.

Σκοπεύετε μέσα στους επόμενους 12 μήνες να επενδύσετε σε φιλικές προς το περιβάλλον πηγές ενέργειας στο σπίτι σας; «Όχι» απαντά το 58% (ελαφρώς αυξημένο από το 53% του Νοεμβρίου 2022), «Ναι» το 27% (από 28% το 2022) 

Γιατί όχι; Για το 62% το κόστος επένδυσης, εξοπλισμός και εγκατάσταση, είναι πολύ υψηλό, για το 18% επειδή δεν είναι δυνατή η εγκατάσταση για τεχνικούς λόγους. Το 5% δεν εμπιστεύεται τις νέες μορφές ενέργειας και το 3% βαριέται να ασχοληθεί.   

Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα φαίνεται ότι δεν αποτελούν επιλογή για την πλειονότητα των πολιτών. Αποτρεπτικούς παράγοντες για τη χρήση τους αποτελούν: το κόστος για το 59%, η περιορισμένη αυτονομία τους για το 34%, η απουσία δικτύου φορτιστών στον δημόσιο χώρο για το 31%, το ότι πρόκειται για μια μη «ώριμη» τεχνολογία για το 19%, η δυσκολία φόρτισης στον χώρο της οικίας για το 14%. 

Επίσης, η πλειονότητα δεν πιστεύει ότι η ΕΕ θα επιτύχει την προσπάθεια για την πράσινη μετάβαση, δηλαδή τη μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα τουλάχιστον κατά 55% έως το 2030 και την κλιματική ουδετερότητα ως το 2050.  

«Όχι με τίποτα» απαντά το 39%, «Όχι, απαιτείται αναθεώρηση για αργότερα», εκτιμά το 33%, «Ναι» θεωρεί το 18%.    

Απαισιόδοξες είναι και οι αντιλήψεις σχετικά με την πλήρη παύση της χρήσης λιγνίτη στην Ελλάδα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. «Δεν θα υπάρξει πλήρης απολιγνιτοποίηση για αρκετές δεκαετίες» εκτιμά το 39%, «Μετά το 2028» απαντά το 28%, «Ως το 2026, όπως ανακοίνωσε πρόσφατα η ΔΕΗ» και «Ως το 2028» το 10%, αντιστοίχως. 

Το 63% θεωρεί ότι «είναι θετική η μείωση λιγνίτη για την παραγωγή ενέργειας κατά σχεδόν 60% από το 2019 ως σήμερα» και το 32% αρνητική. 

Οικιακή κατανάλωση και λογαριασμοί

Οι περισσότεροι πολίτες δεν έχουν επαρκή θέρμανση στο σπίτι τους, αλλά δεν συνδέουν τη συνθήκη αυτή με την κλιματική αλλαγή. 

Στη ερώτηση αν είναι εξοικειωμένοι με τον όρο ενεργειακή φτώχεια, το 55% απαντά «Ξέρω τι είναι» (από 46% το 2022), το 28% «Το έχω ακούσει, αλλά δεν ξέρω τι είναι» (από 34% πριν από δύο χρόνια). Δεν ξέρει τι είναι απαντά το 17% (από 20%) 

Η ενέργεια που καταναλώνετε στο σπίτι σας είναι αυτή που έχετε ανάγκη; «Είναι λιγότερη από αυτή που πραγματικά χρειάζομαι» απαντά το 47%, «Όση χρειάζομαι» το 44%.  

Όσοι απάντησαν ότι είναι λιγότερη, αποδίδουν την κατάσταση αυτή στο υψηλό κόστος της ενέργειας που δεν μπορούν να καλύψουν (46%), στο υψηλό κόστος αλλά και σε περιβαλλοντικούς λόγους (29%), στο υψηλό κόστος και στην αίσθηση ότι σπαταλούν χρήματα (20%). 

Το 49% λέει ότι μπορεί να αποπληρώσει τους λογαριασμούς με κάποιες δυσκολίες, το 16% ότι μπορεί να τους αποπληρώσει, αλλά σχεδόν ποτέ στην ώρα τους, το 7% ότι δεν μπορεί να τους αποπληρώσει. Μόνο το 27% μπορεί να καλύψει τους λογαριασμούς του χωρίς δυσκολίες. Οι νέοι χρωματιστοί λογαριασμοί φαίνεται ότι μπερδεύουν τους πολίτες σχετικά με τις χρεώσεις. Μόνο το 15% δηλώνει ότι μπορεί να τις κατανοήσει απόλυτα. Το 40% ότι μπορεί εν μέρει και το 44% ότι δεν μπορεί να τις κατανοήσει. Το 55% δυσκολεύτηκε να επιλέξει χρώμα τιμολογίου, ενώ για το 36% ήταν εύκολο.

Κόμματα και περιβαλλοντική συνείδηση

Κάτω από τη βάση βαθμολογείται από τους πολίτες η περιβαλλοντική συνείδηση των κομμάτων. Στην ερώτηση πόσο νοιάζονται για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, καθόλου πιστεύει: 

• Για τη ΝΔ το 69%, πολύ και αρκετά το 27%. Οι αρνητικές γνώμες έχουν σημασία, γιατί η ΝΔ ως κυβέρνηση χειρίστηκε μεγάλες φυσικές καταστροφές τα τελευταία χρόνια. 
• Για τον ΣΥΡΙΖΑ το 63%, πολύ και αρκετά το 28%, που είναι μικρό δεδομένου ότι αυτοπροσδιορίζεται ως κόμμα και της οικολογίας. 
• Για το ΠΑΣΟΚ το 64%, πολύ και αρκετά το 27% 
• Για τα υπόλοιπα κόμματα οι αρνητικές απαντήσεις κυμαίνονται από 74% – 84%. Τις καλύτερες επιδόσεις σημειώνει η Νέα Αριστερά, με 55% αρνητικές γνώμες και 29% θετικές.   

Η «οικολογική ειλικρίνεια» των κομμάτων θα επηρεάσει την ψήφο του 44% των πολιτών, ενώ το 54% θα τη συνδέσει περισσότερο με άλλα προβλήματα. Δηλαδή, στην πραγματικότητα η κλιματική κρίση δεν θα επηρεάσει την εκλογική συμπεριφορά.