Η μετάβαση στην ενήλικη ζωή φαίνεται να καθυστερεί για τη Generation Z (GEN Z), καθώς σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα «Νέοι και Εργασία 2025» του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ), σε συνεργασία με την εταιρεία ALCO, το 70% δηλώνει ότι τα εισοδήματά του δεν επαρκούν για την κάλυψη των βασικών αναγκών, ενώ το 62% αναγνωρίζει οικονομική εξάρτηση από τους γονείς. Ο λόγος εντοπίζεται στους χαμηλούς μισθούς, στο υψηλό κόστος στέγασης και στην αδυναμία του κοινωνικού κράτους. 

Αν και αυτοί οι περιορισμοί, δεν συνιστούν καινούργιο φαινόμενο και αποκλειστικό πρόβλημα της GEN Z, τα ευρήματα της πανελλαδικής έρευνας σε 1.500 νέους εργαζόμενους ηλικίας έως 29 ετών επιβεβαιώνουν τη συστηματική διεύρυνση του προβλήματος. Η νεολαία παλεύει για μια εργασία με προοπτική, σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα και έντονη εργασιακή κόπωση.

Μια γενιά για την οποία έχουν ειπωθεί πολλά και έχουν γραφτεί ακόμη περισσότερα. Από το ότι απορρίπτει τις ιεραρχίες, προτιμά την ευελιξία και απαιτεί ισότητα, έως το ότι οι εργοδότες τη θεωρούν «απαιτητική» και διστάζουν να προχωρήσουν σε προσλήψεις. Ωστόσο, η GEN Z δεν είναι ότι αποστρέφεται την εργασία, αλλά φαίνεται ότι αγωνίζεται περισσότερο από κάθε άλλη γενιά, ώστε να ξεφύγει από οτιδήποτε της περιορίζει τα όνειρα και απειλεί την ψυχική της υγεία.

Η έρευνα αυτή, αποτυπώνει το προφίλ μιας γενιάς που δεν αρκείται στην τυπική ένταξη στην αγορά εργασίας, αλλά αναζητά σταθερότητα και αξιοπρέπεια. Η πλειονότητα των ερωτηθέντων βρίσκεται στην ηλικία έως και 29 ετών, διαθέτει υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, αλλά ταυτόχρονα δηλώνει απογοητευμένη από τις επαγγελματικές της προοπτικές. 

Ζητούμενο η αυτονομία και η σύνδεση με το αντικείμενο των σπουδών

Παρότι η πλειονότητα των νέων εργάζεται, η αυτονομία εξακολουθεί να αποτελεί ζητούμενο. Το 43% ζει με τους γονείς, ενώ το 30% με σύντροφο ή φίλο και μόνο το 20% ζει μόνο του. Η οικονομική συμβολή στα έξοδα στέγασης είναι περιορισμένη: μόλις τρεις στους δέκα δηλώνουν ότι συμμετέχουν στο ενοίκιο ή στους λογαριασμούς του νοικοκυριού.

Η σύνδεση μεταξύ εκπαίδευσης και εργασίας παραμένει αδύναμη. Μόλις 2 στους 5 θεωρούν ότι η εργασία τους σχετίζεται με τις σπουδές τους, ενώ σχεδόν οι μισοί θεωρούν πως η εκπαίδευσή τους δεν τους προετοίμασε ουσιαστικά για την αγορά εργασίας. Παρά ταύτα, η διάθεση για μάθηση παραμένει έντονη. Το 86% εμφανίζεται πρόθυμο να συμμετάσχει σε επιμορφωτικά ή εκπαιδευτικά προγράμματα, εφόσον είναι σχεδιασμένα με βάση τις σύγχρονες απαιτήσεις.

Το υφιστάμενο παραγωγικό μοντέλο αδυνατεί να ενσωματώσει το νέο ανθρώπινο δυναμικό, να αξιοποιήσει τις γνώσεις και τις δεξιότητές του. Η ελληνική αγορά χαρακτηρίζεται από οργανωτική στασιμότητα και περιορισμένη τεχνολογική πρόοδο. Οι νέοι παγιδεύονται σε θέσεις με ελάχιστες δυνατότητες εξέλιξης, βιώνοντας ένα αδιέξοδο με διπλό χαρακτήρα: υποαπασχόληση και απογοήτευση.

Αξίες, εμπιστοσύνη και προοπτικές: Τι ζητά και τι φοβάται η Generation Z

Η σχέση με την εργασία φαίνεται ότι δε σχετίζεται μόνο με τον βιοπορισμό. Είναι βαθιά υπαρξιακή, με πολιτική απόχρωση ενώ συνδέεται με την ύπαρξη νοήματος.

Σχεδόν οι μισοί θεωρούν ότι η εργασία είναι βασική πηγή ταυτότητας και συνδέεται άρρηκτα με την αυτοεκτίμηση, ενώ ένας σημαντικός αριθμός θα προτιμούσε να αλλάξει επάγγελμα παρά να παραμείνει σε ένα περιβάλλον που δεν τους εκφράζει. Ωστόσο, οι ευκαιρίες για έκφραση, δημιουργικότητα και πρωτοβουλία τη δεδομένη στιγμή είναι ελάχιστες, γεγονός που περιορίζει την εργασιακή ικανοποίηση. Οι αξίες αυτές συνυπάρχουν με το ένστικτο της επιβίωσης. Παρά την ανάγκη για αυθεντικότητα και δικαιοσύνη, ένας στους τρεις δηλώνει πρόθυμος να δεχθεί να εργαστεί άτυπα σε περίπτωση που δεν υπάρχει εναλλακτική. Η επιθυμία να απασχοληθούν σε επιχειρήσεις με κοινωνική και περιβαλλοντική ευθύνη αποτυπώνει τον αξιακό προσανατολισμό της νέας γενιάς, ο οποίος, όμως, προσκρούει στην καθημερινή ανασφάλεια.

Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς παραμένει χαμηλή. Μόλις το 15% θεωρεί αξιόπιστους τους κρατικούς μηχανισμούς προστασίας, ενώ η παρουσία σωματείων στον εργασιακό χώρο καταγράφεται σε μικρό ποσοστό. Παρόλα αυτά, η συλλογική δράση δεν έχει απωλέσει το νόημά της. Η πρόθεση συμμετοχής σε κινητοποιήσεις εφόσον τα αιτήματα κρίνονται δίκαια, ξεπερνά το 65%, ενώ ανάλογο ποσοστό θεωρεί ότι η συλλογική διεκδίκηση μπορεί να φέρει αποτελέσματα. Πρόκειται για μια στάση που συνδυάζει κριτική εγρήγορση και προσδοκία αλλαγής, αρκεί να υπάρχουν πραγματικοί λόγοι κινητοποίησης.

Όσον αφορά το μέλλον, το τοπίο είναι θολό. Επτά στους δέκα δεν βλέπουν να  υπάρχει προοπτική καριέρας στην Ελλάδα και ένας στους δύο δηλώνει πρόθυμος να αναζητήσει εργασία στο εξωτερικό. Η αίσθηση πως οι γονείς τους έζησαν ευνοϊκότερες συνθήκες από τους ίδιους είναι διαδεδομένη, ενώ η προοπτική δημιουργίας οικογένειας υπό τις τρέχουσες συνθήκες θεωρείται είναι περιορισμένη. Η εξοικείωση με την τεχνητή νοημοσύνη και τις νέες τεχνολογίες δεν συνοδεύεται από την αίσθηση ασφάλειας, αλλά περισσότερο από προβληματισμό για τη θέση τους στο μεταβαλλόμενο εργασιακό τοπίο.

Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά μιας γενιάς που έχει  επίγνωση των δυνατοτήτων της, αλλά αισθάνεται πως δεν της δίνονται οι κατάλληλες ευκαιρίες και ο χώρος για να τις αξιοποιήσει. Η αβεβαιότητα κυριαρχεί και οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία είναι εμφανείς. 

Ο χρόνος για την προσωπική ζωή αξιολογείται χαμηλα, ενώ δεν είναι σε θέση να ρυθμίζουν ευέλικτα το ωράριό τους. Το άγχος από την εργασία που βιώνουν κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα και η εργασιακή εξουθένωση παύει να είναι ατομική υπόθεση ενώ εξελίσσεται σε ένα συστημικό φαινόμενο.

Αγωνία για το αύριο

Η Generation Z φαίνεται πως αντιπροσωπεύει ένα νέο μοντέλο εργαζομένου. Είναι μορφωμένη, τεχνολογικά καταρτισμένη, αξιακά προσανατολισμένη και έτοιμη να προσφέρει. Όμως, Το 72% των νέων δηλώνει ότι δεν διαβλέπει προοπτικές στη χώρα, ενώ μόνο το 9% δηλώνει ικανοποιημένο και σχεδόν οι μισοί σκέφτονται τη μετανάστευση. Το ενδεχόμενο ενός νέου κύματος Brain drain δεν αποτελεί σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Και παρά τα λεγόμενα και τις προσδοκίες της πολιτικής ηγεσίας  της χώρας για επιστροφή από το εξωτερικό όσων ήδη έχουν αποχωρήσει κατά την περίοδο της κρίσης, η νέα αυτή έρευνα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου της επανάληψης του φαινομένου αυτού. 

Όταν το  62% εκτιμά ότι δεν είναι εφικτό να δημιουργήσει οικογένεια με τις σημερινές συνθήκες, χρειαζεται όχι απλά να αναρωτιόμαστε για το μέλλον του δημογραφικού στη χώρα μας, αλλά για ένα εθνικό σχέδιο δράσης που θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις που θα δώσουν τα αναγκαία κίνητρα στους νέους να προχωρήσουν με ασφάλεια τη ζωή τους στο επόμενο βήμα.

Η εργασιακή επισφάλεια παύει να είναι προσωρινή και επηρεάζει όλους τους τομείς της ζωής. Σε μια Ευρώπη που μαστίζεται από την υπογεννητικότητα, την έλλειψη υψηλής εξειδίκευσης εργατικού δυναμικού και άλλων προκλήσεων λόγω των ανακατάτεξεων που συμβαίνουν σε παγκόσμια κλίμακα, η αλλαγή νοοτροπίας της εταιρικής κουλτούρας που κυριαρχεί στη χώρα, δεν είναι επιλογή. Αποτελεί προτεραιότητα αν ο στόχος εξακολουθεί να  είναι η βιωσιμότητα των επιχειρήσεων, η οικονομική ανάπτυξη και εν κατακλείδι η κοινωνική συνοχή.