Από την Ουγγαρία και την Ιταλία μέχρι της ΗΠΑ και την Αργεντινή, ο κατάλογος των χωρών που παραδίδονται στον λαϊκισμό μακραίνει απειλητικά. Η δημοκρατική οπισθοδρόμηση δεν είναι πλέον μια μακρινή σκιά, αλλά μια ζωντανή πραγματικότητα που εκδηλώνεται από τις κάλπες. Είτε πρόκειται για την άνοδο του AfD στη Γερμανία είτε για την εκρηκτική ενίσχυση του κόμματος της Marine Le Pen στη Γαλλία, η πολιτική ελίτ πληρώνει το τίμημα για τις υποσχέσεις που αθέτησε. Οι ψηφοφόροι, αγανακτισμένοι με το «κακοφτιαγμένο delivery» της πολιτικής, στρέφονται πλέον σε κάποιον που θα τα «αλλάξει όλα».

Τις πταίει;

Όταν παραγγέλνεις το αγαπημένο σου φαγητό και φτάνει στην πόρτα σου κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που περίμενες, πώς αντιδράς; Η απογοήτευση είναι άμεση. Το κατάστημα κλόνισε ακαριαία την εμπιστοσύνη που του έδειξες. Κατά έναν ανάλογο τρόπο λειτουργεί και η πολιτική, σύμφωνα με τον Andrés Velasco, τον πρώην Υπουργό Οικονομικών της Χιλής, ο οποίος σε ανάλυσή του στο Project Syndicate παρομοιάζει τις κυβερνήσεις με εστιατόρια: αν οι πολιτικοί πουλάνε φύκια για μεταξωτές κορδέλες, η λαϊκή εμπιστοσύνη εξατμίζεται τόσο γρήγορα όσο εξαφανίζεται η όρεξη μπροστά σε ένα κακοφτιαγμένο φαγητό.

Αυτή είναι η θεωρία της πολιτικής «Deliveroo» – παίρνοντας το όνομά της από τη δημοφιλή εφαρμογή παράδοσης γευμάτων. Σε ένα περιβάλλον στάσιμων μισθών, ραγδαίας αύξησης της ανισότητας και διαρκούς διαφθοράς, πώς να μην στραφούν οι απογοητευμένοι ψηφοφόροι σε λαϊκιστές, οι οποίοι εμπνέουν ελπίδες για ουσιαστικές και άμεσες αλλαγές; Η πολιτική ελίτ έχει αθετήσει συστηματικά τις «παραγγελίες» των πολιτών, απογοητευοντας ξανά και ξανά. Κατά τον Velasco, η μόνη οδός για να προλάβουμε τον λαϊκισμό και την επικείμενη δημοκρατικη οπισθοδρόμηση είναι η οικοδόμηση μιας δημοκρατίας με απτά, μετρήσιμα και έγκαιρα αποτελέσματα.

Είναι όμως αυτή η πραγματικότητα ή μήπως αποτελεί μια καλοπροαίρετη αντίληψή της αυτή η θεωρία; Σκεπτικιστές της πολιτικής Deliveroo μετά από μελέτες δώδεκα περιπτώσεων δημοκρατικής οπισθοδρόμησης αντιπαραθέτουν ότι πριν ανέβουν στην εξουσία λαϊκιστές, η ανάπτυξη ήταν ανοδική ενώ η ανισότητα και η φτώχεια πτωτική. Τρανταχτό παράδειγμα, θέτει ο Velasco την Πολωνία η οποία παρά το οικονομικό θαύμα μετά την πτώση του κομουνισμού σημειώνει δυσπιστία απέναντι στους θεσμικούς πολιτικούς (βλ. εκλογή Karol Nawrocki).

Ο Velasco αναφέρει μια ομάδα Γερμανών οικονομολόγων που συγκρίνουν την οικονομική απόδοση χωρών που κυβερνώνται από λαϊκιστές ηγέτες με πιο πολιτικά συνθετικές χώρες. Οι χώρες κυβερνώμενες από λαϊκιστές αναπτύσσονται με αργότερους ρυθμούς από τις δεύτερες. Αφελώς θα πίστευε κανείς πως η κακή διακυβέρνηση των ανίκανων λαϊκιστών θα τιμωρούταν από τις ακόλουθες εκλογές. Κι όμως! Οι άνεργοι της «σκουριασμένης ζώνης» της Αμερικής που δεν είδαν καμία αλλαγή στις τσέπες του, όπως φιλοδοξούσαν με την προεδρία του Τραμπ το 2017, βοήθησαν στην επανεκλογή του το 2024.

Εδώ ακριβώς, η θεωρία της πολιτικής «Deliveroo» χωλαίνει, καθώς η σχέση αυτών των ηγετών με τον ψηφοφόρο δεν είναι ένα συμβόλαιο απτής απόδοσης, αλλά μια βαθιά συναισθηματική συναλλαγή. Ο Donald Trump, μέσα από την «παρασιτική» του πολιτική, δεν επιβραβεύτηκε για τα αποτελέσματά του, αλλά για την ανάταση που προσέφερε στο ηθικό των Λευκών Αγγλοσαξόνων Προτεσταντών (WASP). Εξάλλου, για κάθε αποτυχία και κάθε αναποδιά, η ευθύνη μετατίθεται αριστοτεχνικά σε έναν αποδιοπομπαίο τράγο – είτε είναι οι μετανάστες, είτε οι Βρυξέλλες, είτε οι «φιλελεύθερες ελίτ». Σε αυτό το πολιτικό παζάρι, η υπόσχεση δεν αφορά το πορτοφόλι, αλλά την ψυχή του έθνους.

Σε τελική ανάλυση, ο Velasco σημειώνει ότι η πολιτική «Deliveroo» αποκαλύπτει τη βαθύτερη κρίση της σύγχρονης δημοκρατίας. Η ψύχραιμη διαχείριση και η απλή επίκληση της αποτελεσματικότητας δεν αρκούν για να εμπνεύσουν. Πολιτικοί που, όπως ο Keir Starmer στη Βρετανία, επενδύουν στη σύνεση και την επιστροφή στην κανονικότητα, μοιάζουν να υπογράφουν τον πολιτικό τους θάνατο… Η εντυπωσιακή άνοδος του ακροδεξιού κόμματος Reform στις δημοσκοπήσεις δεν προμηνύει απαραίτητα μια εκλογική νίκη, αλλά καταδεικνύει μια μεγάλη ανησυχία. Μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος απορρίπτει συνειδητά τη μετριοπάθεια, αναζητώντας κάτι ριζοσπαστικό. Μήπως, τελικά, οι πολίτες δεν αναζητούν απλώς έναν ικανό διαχειριστή, αλλά έναν ηγέτη που θα δώσει νόημα στην οργή τους;