Η γήρανση του πληθυσμού, που συχνά αντιμετωπίζεται με τρόπο μονοδιάστατο και αρνητικό, εξελίσσεται πλέον σε μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις αλλά και… ευκαιρίες του 21ου αιώνα. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ηλικιωμένων, η οποία τιμάται κάθε χρόνο την 1η Οκτωβρίου, η McKinsey & Company προχώρησε σε μια δημοσίευση επισημαίνοντας την ανάγκη ενίσχυσης της υγιούς γήρανσης και της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων. Όπως επισημαίνουν οι David Nuzum, Katherine Linzer και Pooja Kumar, «η βελτίωση της ποιότητας ζωής στην τρίτη ηλικία και η οικονομική ανάπτυξη δεν αποκλείουν η μία την άλλη».                           

Το ίδιο μήνυμα μεταφέρουν και οι Andrew Scott (London Business School) και Peter Piot (London School of Hygiene and Tropical Medicine), σε άρθρο τους που δημοσίευσαν τον Ιούνιο στο Finance and Development Magazine του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Οι συγγραφείς αμφισβητούν την κυρίαρχη απαισιοδοξία γύρω από τη γήρανση του πληθυσμού, επισημαίνοντας πως μπορεί να μετατραπεί σε «μέρισμα μακροζωίας» για την παγκόσμια οικονομία, αρκεί να εγκαταλείψουμε τον φόβο και να υιοθετήσουμε μια πιο θετική και προνοητική προσέγγιση.

Από την ποσότητα… στην ποιότητα ζωής

Η ανθρώπινη ζωή έχει επιμηκυνθεί εντυπωσιακά τον τελευταίο αιώνα. Το γεγονός αυτό συνοδεύτηκε από μια σημαντική μετάβαση: το βάρος του συστήματος υγείας μετατοπίστηκε από τις λοιμώδεις στις χρόνιες μη μεταδοτικές ασθένειες. Ωστόσο, η διάρκεια ζωής χωρίς σοβαρές παθήσεις δεν αυξήθηκε με τον ίδιο ρυθμό, οδηγώντας σε μια ανησυχητική «επέκταση της νοσηρότητας». Το πρόβλημα δεν είναι ότι ζούμε περισσότερο, αλλά ότι δεν ζούμε καλύτερα. Το υπάρχον σύστημα υγείας παρατείνει τη ζωή, χωρίς να εξασφαλίζει χρόνια υγείας και λειτουργικότητας, επιβαρύνοντας ταυτόχρονα άτομα, οικογένειες και κοινωνίες με συνεχώς αυξανόμενο κόστος. Στον 20ό αιώνα καταφέραμε να επεκτείνουμε τη διάρκεια της ζωής. Στον 21ο αιώνα, ο στόχος πρέπει να είναι η ποιότητα αυτής της ζωής.

Η Ευρώπη γερνάει …αλλά με ποιον τρόπο;

Στην Ευρώπη, σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις της Eurostat, o πληθυσμός της γερνάει με ραγδαία αυξανόμενο ρυθμό. Ειδικότερα, o δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων στην ΕΕ, που ορίζεται ως το ποσοστό των ηλικιωμένων ατόμων (ηλικίας 65 ετών και άνω) σε σχέση με τον πληθυσμό σε ηλικία εργασίας (άτομα ηλικίας 20 έως 64 ετών), έχει αυξηθεί αισθητά τα τελευταία 20 χρόνια. Αντίστοιχα, στον ΟΟΣΑ, το ποσοστό των ατόμων άνω των 65 ετών έχει αυξηθεί από 20% σε 31% την τελευταία 40ετία και αναμένεται να φτάσει το 58% έως το 2060 (πηγή: OECD Pensions at a Glance). 

Ωστόσο, όπως υπογραμμίζει έκθεση του EuroHealthNet (Μάιος–Ιούνιος 2025), το πρόβλημα δεν είναι η γήρανση καθαυτή, αλλά η γήρανση με κακή υγεία. Το κλειδί, αναφέρει η έκθεση, βρίσκεται σε πολιτικές που προάγουν την πρόληψη και τη μακροχρόνια φροντίδα μέσω του ευρωπαϊκού πλαισίου για την υγιή γήρανση. 

Υγεία, παραγωγικότητα και συμμετοχή στα κοινά

Η καλή υγεία μειώνει την ανάγκη για φροντίδα, αλλά ταυτόχρονα αυξάνει την παραγωγικότητα και τη συμμετοχή. Όταν τα άτομα διατηρούν καλή υγεία, μπορούν να παραμείνουν ενεργά στην αγορά εργασίας, πολύ πέραν του συμβατικού ορίου συνταξιοδότησης, έχοντας ταυτόχρονα μια πιο έντονη κοινωνική ζωή. Η συνθήκη αυτή μειώνει την πίεση στα ασφαλιστικά και υγειονομικά συστήματα και ενισχύει τη διαγενεακή αλληλεγγύη.

Οι σύγχρονες κοινωνίες βρίσκονται μπροστά σε ένα κομβικό δίλημμα:

Θα προχωρήσουμε σε ριζικό επανασχεδιασμό των θεσμών και πολιτικών για να υποστηρίξουμε τη μακροζωία με ποιότητα; Ή θα επιμείνουμε σε ένα μοντέλο στασιμότητας που οδηγεί σε αύξηση των ανισοτήτων, του κόστους και των αποκλεισμών; Η αλήθεια είναι ότι η ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων και η οικονομική ανάπτυξη μπορούν να συνυπάρξουν. Αρκεί να δούμε τη μακροζωία ως ευκαιρία και όχι ως βάρος.

Το παράδειγμα των ΗΠΑ: όταν η πρόληψη αποδίδει

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, μελέτη του McKinsey Health Institute δείχνει ότι η επένδυση σε υγιή και ενεργό γήρανση δεν είναι δαπάνη, αλλά στρατηγική επένδυση. Κάθε δολάριο που κατευθύνεται σε προγράμματα πρόληψης, κοινωνικής ενσωμάτωσης και ευεξίας μπορεί να αποδώσει έως και τριπλάσια οφέλη για την κοινωνία και το σύστημα υγείας. Από τη φυσική δραστηριότητα και την ενίσχυση της ψηφιακής συμμετοχής, έως την προσαρμογή των κατοικιών και τη διευκόλυνση των μετακινήσεων, οι παρεμβάσεις αυτές βελτιώνουν όχι μόνο την ποιότητα ζωής των μεγαλύτερων ηλικιών, αλλά και την παραγωγικότητα και συνοχή των κοινοτήτων. Η γήρανση μπορεί να μετατραπεί από πρόκληση σε μοχλό βιώσιμης ανάπτυξης, μέσα από συνεργασία κράτους, επιχειρήσεων και κοινωνίας των πολιτών.  

Η αξία του νοήματος στη ζωή μας

Σε δεύτερη έρευνα του Ινστιτούτου, με συμμετοχή ατόμων άνω των 55 ετών από 21 χώρες, αναδεικνύεται ο κρίσιμος ρόλος της συμμετοχής στα κοινά με ουσιαστικό σκοπό. Οι ηλικιωμένοι που παραμένουν δραστήριοι μέσα από την εργασία, τον εθελοντισμό, την εκπαίδευση ή την δράση τους σε επίπεδο κοινότητας, έχουν καλύτερη ψυχική και σωματική υγεία και ταυτόχρονα συμβάλλουν ενεργά στην κοινωνία. Η συμμετοχή αυτή ενισχύει την αυτοεκτίμηση, μειώνει την απομόνωση και αξιοποιεί τη συσσωρευμένη εμπειρία. Όπως καταλήγει η έρευνα, η γήρανση δεν πρέπει να ιδωθεί ως παρακμή, αλλά ως φάση ανανέωσης, με πολιτικές που δίνουν πραγματικό ρόλο στους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας. 

Η δημογραφική αλλαγή είναι δεδομένη. Το αν θα τη δούμε ως απειλή ή ως ευκαιρία, εξαρτάται από εμάς. Η επένδυση στην υγιή γήρανση δεν είναι πολυτέλεια. Είναι απαραίτητη προϋπόθεση για ένα βιώσιμο, δίκαιο και ευοίωνο μέλλον. Το ζητούμενο δεν είναι απλώς να ζούμε περισσότερο, αλλά να ζούμε καλύτερα. Μόνο τότε μπορεί η γήρανση του πληθυσμού να αντιμετωπιστεί με όρους δυναμικής πολιτικής και όχι ως δημογραφική απειλή.