Αγαπητοί μου Αναγνώστες,

Ανήκω σε μια τυχερή γενιά. Όχι μόνο γιατί έζησα έως τώρα σε καιρό ειρήνης, αλλά και γιατί είχα την ευτυχία να γνωρίσω μεγάλες προσωπικότητες της χώρας μας, όπως και του εξωτερικού, σε μια κοινωνία με νωπά τα τραύματα των απανωτών πολέμων του πρώτου μισού του 20ού αιώνα – μια κοινωνία που δεν διέθετε τα τεχνολογικά εργαλεία τα οποία σήμερα διευκολύνουν τη ζωή μας σε μεγάλο βαθμό, όμως έχουν απορροφήσει υπερβολικά την προσοχή μας.

Μεγαλώνοντας μέσα στα γραφεία του περιοδικού 

Μεγάλωσα λοιπόν –από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου– μέσα στα γραφεία της τότε Βιομηχανικής Επιθεωρήσεως, στην οδό Ηρώδου Αττικού 5 και γωνία Μουρούζη, μέσα σε μια ατμόσφαιρα δημιουργικής ζωντάνιας. Δεν ήταν ποτέ αγγαρεία να πηγαίνω και να περνάω πολλές ώρες –ακόμα και μέσα στο Σαββατοκύριακο– μεταξύ του γραφείου του πατέρα μου Ντίνου, που τότε έγραφε πυρετωδώς τα λήμματα του Μεγάλου Ελληνικού Βιογραφικού Λεξικού, και του απέναντι γραφείου, του θείου και νονού μου Σπύρου, που διηύθυνε με αυστηρότητα το μηνιαίο οικονομικό περιοδικό του Βιομηχανική Επιθεώρησις κι έγραφε πύρινα άρθρα για κάθε ζήτημα που απασχολούσε την πολιτική και οικονομική επικαιρότητα της εποχής. Εκεί έβρισκα συνήθως και τους στενούς συνεργάτες του θείου μου, την Κατερίνα Δασκαλάκη (πολύ αργότερα πρώτη γυναίκα-διευθύντρια καθημερινής εφημερίδας, της Μεσημβρινής) και τον Δημήτρη Καραμάνο, το μακροβιότερο στέλεχος του περιοδικού, που με μάθαιναν τα μυστικά του επαγγέλματος.

Πολύ συχνά συνόδευα –σαν μοναχοπαίδι που ήμουν– τον πατέρα ή τον θείο μου σε επαγγελματικές υποχρεώσεις τους. Οι έξοδοι αυτές μου κινούσαν το ενδιαφέρον και πάντα ήθελα να μαθαίνω περισσότερα για καθετί που έβλεπα και άκουγα. Τα χρόνια πέρασαν και βρέθηκα φοιτήτρια της Νομικής, την ίδια χρονιά που έχασα τον πατέρα μου: μια εμπειρία απόλυτης συντριβής. Σιγά σιγά άρχισα να συνειδητοποιώ και την αξία, τον αντίκτυπο του περιοδικού στην κοινωνία της Αθήνας, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης. Τα γραφεία του είχαν στο μεταξύ μεταφερθεί στην οδό Ζαλοκώστα 4, το 1968, πολύ προτού πεζοδρομηθεί. Έξω από τον προστατευτικό κλοιό του γραφείου, το περιοδικό είχε μια σημαντική απήχηση στον επιχειρηματικό και ακαδημαϊκό κόσμο.

Από την περίοδο εκείνη, κάτι που έχει αποτυπωθεί έντονα στη μνήμη μου είναι το σύνθημα του Κωνσταντίνου Καραμανλή που υλοποιούσε ο τότε υπουργός Βιομηχανίας Νίκος Μάρτης «Κτίστε, κτίστε, κτίστε…», ο οποίος και έγραψε ομώνυμο βιβλίο. Έντονες αναμνήσεις έχω επίσης από την ετήσια άνοδό μας με τον Σπύρο Βοβολίνη στη Θεσσαλονίκη για τη Διεθνή Έκθεση. Αφού επισκεπτόμασταν μεθοδικά τα περίπτερα των βιομηχανιών και τραπεζών, που ήταν και συνδρομητές του περιοδικού, η χαρά μου ήταν να καταλήγουμε στο εστιατόριο «Όλυμπος-Νάουσα» συνοδευόμενοι πολλές φορές από τον τότε υπουργό Βορείου Ελλάδος, Γιώργο Τζιτζικώστα.

Από δημοσιογράφος… εκδότρια 

Τότε περίπου ξεκίνησα και την επίσημη συνεργασία μου με το περιοδικό, γράφοντας κείμενα και κάνοντας συνεντεύξεις. Αργότερα, όταν πήγα στο Λονδίνο για μεταπτυχιακές σπουδές στο Ναυτικό Δίκαιο, έστελνα ανταποκρίσεις, παράλληλα με πρακτική άσκηση στους Financial Times: πολλά από αυτά πήγαιναν βέβαια κατευθείαν στο «μεγάλο αρχείο», όπως ονόμαζε ο Σπύρος Βοβολίνης το καλάθι των αχρήστων.

Κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας το περιοδικό διατήρησε επιφυλακτική στάση, όμως συγχρόνως προέβαλε τις όποιες θετικές κινήσεις του τότε υπουργού Συντονισμού Νικολάου Μακαρέζου. οι οποίες έδωσαν ώθηση σε αρκετούς τομείς της οικονομίας (αυτό φεύγει). Εκείνη την περίοδο ο Σπύρος Βοβολίνης αρθρογραφούσε μαχητικά εναντίον της επιβολής του αγγελιόσημου υπέρ της ΕΣΗΕΑ, στην οποία τα περιοδικά δεν είχαν δικαίωμα εγγραφής. Κατά τη Μεταπολίτευση εναντιώθηκε με το ίδιο σθένος στην κρατικοποίηση του ομίλου της Εμπορικής Τράπεζας από την τότε κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή, με υπουργό Συντονισμού τον Παναγή Παπαληγούρα. Εξάλλου, το ίδιο επικριτική υπήρξε η αρθρογραφία του και αργότερα εναντίον της κρατικοποίησης του ομίλου ΑΓΕΤ-Ηρακλής, της οικογένειας Τσάτσου, κατά την πρώτη κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου. Τραυματική εμπειρία υπήρξε επίσης η κρατικοποίηση της εμβληματικής στον τομέα της Πειραϊκής Πατραϊκής, στην οποία η Βιομηχανική Επιθεώρησις αντιτάχθηκε με την ίδια μαχητικότητα.

Τελικά, τον Μάιο του 1990, σε κλίμα μεγάλης συναισθηματικής φόρτισης, ο Σπύρος Βοβολίνης μού μεταβιβάζει το περιοδικό του οποίου είχε υπάρξει μοναδικός ιδιοκτήτης και διευθυντής επί 56 χρόνια, οπότε τον διαδέχομαι ως εκδότρια και διευθύντρια.

Η δεύτερη περίοδος του περιοδικού 

Με διευθυντή σύνταξης τον Δημήτρη Καραμάνο και μετά τους Γιάννη Σιώτο, Ανδρέα Πετσίνη, Θανάση Βέμπο, Χρήστο Κτενά και Χάρη Σαββίδη, και από το 1995 πολύτιμο συνεργάτη τον Αντώνη Παπαγιαννίδη, ξεκινάει η δεύτερη περίοδος του περιοδικού, το οποίο άμεσα μετονομάζεται σε Βιομηχανική Επιθεώρηση. Χαρακτηριστικές είναι οι συζητήσεις με Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, Κώστα Καραμανλή, Αντώνη Σαμαρά, Κώστα Σημίτη. Όπως και η συνομιλία Θεόδωρου Παπαλεξόπουλου με τον Γεράσιμο Αρσένη και οι μεγάλες συνεντεύξεις όλων των προέδρων του ΣΕΒ.

Σε μια νέα συνειδητή προσπάθεια εξωστρέφειας της εκδοτικής μας πρωτοβουλίας, αναβιώνει το 1991 και η αγγλική έκδοση Industrial Review, η οποία αρχικά (το 1963) ήταν ενσωματωμένη στο τεύχος. Τώρα γίνεται ανεξάρτητη έκδοση, με έρευνες σε βάθος σε τομείς της ελληνικής οικονομίας, που γράφονταν –μέχρι το 2008– από τον δημοσιογράφο, ανταποκριτή του Reuters και του BBC και τακτικό συνεργάτη του Economist Intelligence Unit Ρόμπερτ ΜακΝτόναλντ. Τον Μάρτιο του 1998 μετονομάστηκε σε Business File Greek Special Survey Series. Το 2009 διευρύνθηκε η ύλη του με αρχισυντάκτες πρώτα τον Φίλιππο Πάγκαλο και μετά την Κύρα Αδάμ. Από το 2019 μέχρι το τέλος του 2022, που σταμάτησε η κυκλοφορία του, ονομαζόταν πλέον Greek Business File.

Το 1994, με αφορμή τη συμπλήρωση 60 ετών από την κυκλοφορία του πρώτου τεύχους της Βιομηχανικής Επιθεώρησης, σκεφτήκαμε με τους τότε συνεργάτες μου να διοργανώσουμε μια εκδήλωση για τον φοιτητικό κόσμο, που ήταν έως τότε εντελώς αποκομμένος από τον επιχειρηματικό. Έτσι προέκυψε ο Φοιτητικός Διαγωνισμός, με θέμα «Η ελληνική επιχείρηση στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα: Μηνύματα από τους νέους» και με αξιολόγηση των εργασιών από τους Δημήτρη Μαρινόπουλο, Τάκη Αράπογλου, Διονύση Σβορώνο, Ιωάννη Χασσίδ, Δημήτρη Καραμάνο και Γιάννη Σιώτο. Προς μεγάλη μου έκπληξη και χαρά, η εκδήλωση αυτή αγκαλιάστηκε με ενθουσιασμό από όλους τους εμπλεκόμενους, κι έτσι αποφασίστηκε η συνέχιση του Διαγωνισμού σε ετήσια βάση έως και σήμερα, με όλο και μεγαλύτερη επιτυχία. Συγκινητικό είναι το γεγονός ότι κρατάμε ακόμη επαφή με πολλούς από τους βραβευμένους μας, οι οποίοι μας ευγνωμονούν για τη δυνατότητα που τους προσφέραμε τότε να εμπλουτίσουν το βιογραφικό τους, και μαθαίνουμε με ικανοποίηση τις επαγγελματικές τους επιτυχίες.

Ένας ακόμη σημαντικός σταθμός ήταν η «κάθοδος» του περιοδικού στα περίπτερα, το 1994, που τότε αποτελούσαν ακόμη ισχυρά σημεία διανομής για τα έντυπα. Φιλοδοξία μου ήταν το περιοδικό για την ελληνική επιχειρηματικότητα και γενικότερα την οικονομία (γι’ αυτό και μετονομάστηκε τελικά Οικονομική Επιθεώρηση) να είναι προσβάσιμο χωρίς απαραίτητα συνδρομή, σε όσους θα έβρισκαν κάτι χρήσιμο στην ανάγνωσή του. Και πάλι, ήταν μεγάλη ικανοποίηση να μας τηλεφωνούν από τα Γρεβενά ή από τη Ρόδο και να ζητούν εξηγήσεις γιατί δεν έφτασε ακόμη το περιοδικό στο τοπικό περίπτερο.

Ο Σπύρος Βοβολίνης απεβίωσε τον Νοέμβριο του 1995, αφού είχε τη μεγάλη χαρά να δει το έργο του να συνεχίζει και να μεγαλώνει.

Από το 2000 στο σήμερα 

Το 2000 ξεκινάει η κυκλοφορία του βραχύβιου ένθετου-newsletter με τίτλο Business File Newsletter-Greece & SouthEast Europe, γραμμένο ως το 2010 από την ανταποκρίτρια των Financial Times στην Ελλάδα Κέριν Χόουπ.Οι αγγλικές μας εκδόσεις είχαν τη φιλοδοξία να καλύψουν το μεγάλο κενό στην ενημέρωση των ξένων, με έμφαση στις δραστηριότητες των ελληνικών επιχειρήσεων.

Την επόμενη δεκαετία, η ΟΕ συνέχισε να πορεύεται παράλληλα με την ελληνική οικονομία, σε δρόμους όλο και πιο δύσβατους – πάντα με γνώμονα τη σταθερή προσήλωση στην ευρωπαϊκή ιδέα και το άνοιγμα σε όλες τις απόψεις. Συνεργάτες από άλλους χώρους, όπως ο Νίκος Παπανδρέου, ο καθηγητής στο Παρίσι Κώστας Βεργόπουλος και ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός σχολίαζαν την επικαιρότητα, ενώ τα τεχνικά άρθρα που υπήρχαν κατά τις πρώτες δεκαετίες σταμάτησαν.

Πολύ σημαντική ήταν και η έκδοση του λευκώματος για τα 100 χρόνια του ΣΕΒ, που εκδόθηκε με πρωτοβουλία του τότε προέδρου Οδυσσέα Κυριακόπουλου το 2008, γραμμένο από τις ιστορικούς Γεωργία Πανσεληνά και Μαρία Μαυροειδή, και βασισμένο σε μεγάλο μέρος στο αρχείο του περιοδικού. Το αρχείο αυτό, που καλύπτει τα έτη 1934 έως 1990, μεταβιβάστηκε το 2022 στο ιστορικό αρχείο της ΤτΕ, που ανήκει στο Κέντρο Πολιτισμού και Τεκμηρίωσής της. Η πλήρης σειρά των τευχών της Βιομηχανικής Επιθεωρήσεως από το 1934 έως το 1990 βρίσκεται ψηφιοποιημένη στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, προσβάσιμη στο ερευνητικό κοινό.

Στο μεταξύ, από το 1998 ήδη είχαμε αρχίσει την έκδοση βιβλίων επιχειρηματικής ιστορίας και μάρκετινγκ, ενώ τα τελευταία χρόνια συνεχίζουμε την εκδοτική μας δραστηριότητα με βιβλία κυρίως για την ευρωπαϊκή και ελληνική οικονομική κρίση. Η γεωπολιτική προστέθηκε στα πρόσφατα βιβλία μας, μετά τη συνεργασία του καθηγητή στη Σορβόνη Γιώργου Πρεβελάκη, που υπήρξε τακτικός αρθρογράφος μας. Αλλά και κυκλοφόρησαν −από προσωπικό μεράκι− και ειδικές εκδόσεις για τη Μελίνα Μερκούρη, τον Μίκη Θεοδωράκη, καθώς και η Ελένη του Νίκου Γκατζογιάννη (Nick Gage) − μόλις κυκλοφόρησε σε 7η ανατύπωση. Το 2023, το περιοδικό μεταβιβάστηκε στη νέα εταιρία economia media Α.Ε. και συνεχίζει εντελώς ανανεωμένη τη διαδρομή του στον χρόνο.

Το αόρατο νήμα που ενώνει το πρωτοποριακό εγχείρημα του Σπύρου Βοβολίνη με το σήμερα είναι η κυρίαρχη αντίληψη που υπήρχε από τότε έως και τώρα, ότι η έκδοση του μηνιαίου οικονομικού μας περιοδικού υπήρξε για τους ιδιοκτήτες και τους συντελεστές της περισσότερο λειτούργημα, παρά επάγγελμα.