Χτισμένο πάνω σε μία γεωφυσική χαραγματιά στον φλοιό της γης, το Μαντείο των Δελφών δεν ήταν απλώς ένα σημαντικό θρησκευτικό κέντρο της αρχαιότητας. Κεφαλαιοποιώντας την ανάγκη του ανθρώπου να ξεκλέβει ματιές από το μέλλον, εργαλειοποίησε τη δύναμη της θρησκείας, για να ασκήσει πολιτική επιρροή σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο. 

Οι «χρησμοί» της Πυθίας, διφορούμενοι και δυσεπίλυτοι, προσφέρονταν στους πολιτικούς ηγέτες, είτε για να τους ερμηνεύσουν οι ίδιοι κατά το δοκούν, είτε για να προσδώσουν σε μια ειλημμένη απόφαση την απαραίτητη νομιμοποίηση για να εφαρμοστεί, είτε για να εκφράσουν τις επιθυμίες των μελών της πανίσχυρης Δελφικής Αμφικτιονίας (ένα είδος παγκόσμιου συμβουλίου, όπως τη χαρακτηρίζει ο Μάικλ Σκοτ, καθηγητής Κλασικής και Αρχαίας Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Γουόρικ). 

Εν αρχή ην ο μύθος 

Όλα ξεκινούν από ένα μύθο. Οι Δελφοί είναι ένας τόπος 6.000 ετών. Τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή χρονολογούνται από τη νεολιθική εποχή. Το σημείο δεν είναι τυχαία επιλεγμένο. Ηφαιστειακό ρήγμα, κομβική γεωγραφική τοποθέτηση, οχυρή θέση γεωστρατηγικής σημασίας. Όπως όλοι οι αρχαίοι τόποι, οι Δελφοί αναπτύχθηκαν ταυτόχρονα με τους μύθους τους. Αλλά τι είναι ο μύθος; Αφηγηματικό μέσο, μέθοδος διατήρησης της ιστορικής μνήμης και ερμηνείας της πραγματικότητας, ισχυρό εργαλείο ανάπτυξης πολιτισμικής ταυτότητας. Και ένα πρωτόλειο είδος branding, θα προσέθετε κανείς, εάν ήθελε να χρησιμοποιήσει ένα σύγχρονο όρο. 

Με τον ίδιο τρόπο που η Νέα Υόρκη εδραιώθηκε ως το χωνευτήρι των λαών ή το Παρίσι ως η πόλη του έρωτα, το επίτευγμα του Μαντείου των Δελφών στηρίχθηκε σε μία εξαιρετικά επιτυχημένη επικοινωνιακή στρατηγική. Με μυθολογική βάση τον ομφαλό της γης (το σημείο συνάντησης των δύο αετών που έστειλε ο Δίας για να εντοπίσουν το κέντρο του κόσμου), το Μαντείο των Δελφών επιδόθηκε ευφυέστατα στην κατασκευή του μύθου του, εξασφαλίζοντας το χρίσμα του βασιλιά των Ολύμπιων θεών. 

Ο «χρησμός» της Πυθίας παρουσιάστηκε ως όχημα μεταβίβασης της θείας βούλησης, αδιαφιλονίκητης πηγής εδραίωσης κοσμικής εξουσίας. Πάγια τακτική όλων των μαντείων. Σε τι διέφεραν λοιπόν οι Δελφοί από τα υπόλοιπα μαντεία της αρχαιότητας; 

Η Δελφική Αμφικτιονία και η σημασία της πληροφορίας 

Η θεϊκή προέλευση των «χρησμών» δεν επαρκούσε για να προσδώσει στο μαντείο τη φήμη του ρυθμιστή μεγάλων πολιτικών εξελίξεων. Στην εδραίωσή του συνέβαλαν δύο σημαντικοί παράγοντες: η επικαιρότητα της εποχής και η υποδειγματική της διαχείριση από τη Δελφική Αμφικτιονία. 

Θεσμός αρχικά θρησκευτικής προέλευσης, η Αμφικτιονία εξελίχθηκε σε πολιτική συμμαχία τεράστιας οικονομικής και γεωπολιτικής σημασίας. Αποτελούνταν από αντιπροσωπείες των 12 φυλών της Στερεάς Ελλάδας και της Θεσσαλίας με ίσο δικαίωμα ψήφου, διατηρώντας την ομοσπονδιακή δομή της ακόμα και κατά τις περιόδους ανισορροπίας δυνάμεων μεταξύ των πόλεων-κρατών (βλ. περίοδος της αθηναϊκής κυριαρχίας). Αυτή η ισότητα διασφάλισε στα μέλη της τη δυνατότητα να υπερασπίζονται τα συμφέροντά τους, καθορίζοντας από κοινού και επί ίσοις όροις τις πολιτικές εξελίξεις. Στην πραγματικότητα, οι «χρησμοί» αποτελούσαν τοποθετήσεις των μελών της Αμφικτιονίας σχετικά με τα τεκταινόμενα στον ελλαδικό χώρο και την Ανατολική Μεσόγειο. 

Σύμφωνα με τον συγγραφέα του βιβλίου Delphi: A History of the Center of the Ancient World, καθηγητή του Πανεπιστημίου του Γουόρικ, Μάικλ Σκοτ, η αθρόα προσέλευση προσώπων σταδιακά μεταμόρφωσε το μαντείο σε ένα είδος «hub» πληροφοριών μεταξύ πολιτικών ηγετών, πόλεων-κρατών και βασιλείων. Τα μέλη της Αμφικτιονίας αξιοποιούσαν τις πληροφορίες που συγκέντρωναν από τους επισκέπτες, αναδιανέμοντάς τες ως «χρησμούς», μετακινώντας κυριολεκτικά τα πιόνια πάνω στην πολιτική σκακιέρα της ευρύτερης περιοχής. 

«Χρησμοί» στρατιωτικής στρατηγικής

Να μάχεσαι με αργυρές λόγχες και θα κερδίσεις όλες τις μάχες προμήνυσε η Πυθία στον Φίλιππο Β´, και αυτός σωστά αντιλήφθηκε ότι δεν αναφερόταν στις λόγχες των στρατιωτών του, αλλά στον οικονομικό πλούτο μέσω του οποίου μπορούσε να κερδίσει μάχες χωρίς καν να τις δώσει. Ο Φίλιππος εκπλήρωσε την προφητεία κατακτώντας τα ορυχεία αργύρου και χρυσού των γειτονικών βασιλείων.

Το ξύλινο τείχος απόρθητο θα μείνει. Άλλο ένα εξαιρετικό παράδειγμα αυτού που σήμερα θα αποκαλούσαμε εμπεριστατωμένης εικασίας είναι ο ευφυής στρατηγικά τρόπος με τον οποίο ο αρχιτέκτονας της αθηναϊκής ναυτικής υπερδύναμης και θεμελιωτής της ναυτικής στρατηγικής, Θεμιστοκλής, ερμήνευσε τον πασίγνωστο «χρησμό» για τα ξύλινα τείχη των Αθηνών. 

Ο σπουδαίος ναύαρχος κατανόησε τη συμβουλή της Δελφικής Αμφικτιονίας (της οποίας η Αθήνα ήταν μέλος) και έπεισε τους συμπολίτες του να αξιοποιήσουν το πρόσφατα ανακαλυφθέν κοίτασμα αργύρου στο Λαύριο για να δημιουργήσουν τον μεγαλύτερο ελληνόκτητο στόλο που είδε ποτέ το Αιγαίο μέχρι τότε. 

Ο Θεμιστοκλής γνώριζε ότι ο πόλεμος με τους Πέρσες θα κριθεί στη θάλασσα, καθώς η περσική στρατιωτική εκστρατεία δεν θα ήταν βιώσιμη χωρίς γραμμή ανεφοδιασμού. Πώς θα ήταν άραγε ο κόσμος σήμερα, αν οι Πέρσες είχαν κερδίσει; Μια τέτοια απλή ερώτηση αρκεί για να γίνει κατανοητός ο ρόλος του μαντείου…

Η «προφητεία» ως μέσο εσωτερικής πολιτικής

Την Πυθία επικαλέστηκαν ο Λυκούργος και ο Σόλων για να επιβάλλουν το σύνολο των νόμων τους σε Σπάρτη και Αθήνα αντίστοιχα. Αναφορές για τον ρόλο του μαντείου στις πολιτικές εξελίξεις έχουμε ήδη από τον Όμηρο, ενώ τον συμβουλευτικό χαρακτήρα των χρησμών επιβεβαιώνουν στο έργο τους οι Θουκυδίδης και Πλούταρχος. Ο Ηρόδοτος δηλώνει απερίφραστα την ηγετική θέση του Μαντείου, εξηγώντας πως καμία ελληνική πόλη-κράτος δεν λάμβανε αποφάσεις για τη δημιουργία μίας αποικίας ή την έναρξη ενός κατακτητικού πολέμου χωρίς την έγκριση του μαντείου. 

Οικονομική πολιτική και η μάχη για τον έλεγχο του Ταμείου

Χάρη στις πλουσιοπάροχες δωρεές των επισκεπτών του, οι Δελφοί εξελίχθηκαν σε ισχυρότατο οικονομικό κέντρο. Ο πλούτος του Ταμείου της Αμφικτιονίας, σε συνδυασμό με την πολιτική επιρροή του μαντείου, αποτέλεσε την αιτία των περίφημων τεσσάρων «ιερών» πολέμων. Ο έλεγχος του Ταμείου ήταν υψίστης στρατηγικής σημασίας, καθώς η οικονομική πολιτική είναι συχνά το ισχυρότερο μέσο υψηλής στρατηγικής, σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει στον όρο ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών Χαράλαμπος Παπασωτηρίου. Η χρηματοδότηση μίας εκστρατείας ή ένα εμπορικό εμπάργκο μπορούν να αλλάξουν τον ρου της ιστορίας. 

Όσον δε αφορά τα δελφικά παραγγέλματα, επρόκειτο για λιτά αποφθέγματα, στην πλειοψηφία τους γραμμένα από τους 7 σοφούς της αρχαιότητας, τα οποία μαζί με τους χρησμούς και τους δελφικούς ύμνους, αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά του περιεχομένου που παραγόταν από το μαντείο, ως εργαλεία συγκρότησης, διατήρησης και εξάπλωσης του μύθου του. Κάποια από αυτά ήταν τόσο επιτυχημένα, που επιβιώνουν έως τις ημέρες μας. Το ίδιο και ο μύθος του ομφαλού του κόσμου.