«Αν δεν υπάρχει Θεός, τότε όλα επιτρέπονται». Η φράση που συχνά αποδίδεται στον Φίοντορ Ντοστογιέφσκι δεν διατυπώθηκε με τον συγκεκριμένο τρόπο ποτέ από τον ίδιο. Την πιο κοντινή εκδοχή της συγκεκριμένης θέσης συναντά κανείς στους Αδελφούς Καραμάζοφ, όταν ο Ντιμίτρι μεταφέρει στον Αλιόσα τον διάλογο που είχε με τον Ρακίτιν: «“Αλλά τότε τι θα απογίνουν οι άνθρωποι”, τον ρώτησα, “χωρίς Θεό και αθανασία; Όλα θα επιτρέπονται και θα μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν;”». Κι όμως, με το πέρασμα των χρόνων το απόφθεγμα απέκτησε σχεδόν μυθικές διαστάσεις. Χρησιμοποιήθηκε δε, από συντηρητικούς και μη κύκλους, περίπου ως σύμβολο συνώνυμο της αρχαίας ύβρεως. Η απουσία μιας υπερβατικής και απόλυτης αυθεντίας οδηγεί, σύμφωνα πάντα με αυτή τη γραμμή σκέψης, με μαθηματική ακρίβεια στον μηδενισμό και την ηθική κατάπτωση. 

Η ευθύνη για τη λανθασμένη αναφορά στον Ντοστογιέφκι δεν ανήκει σε κάποιον αμελή μεταφραστή ή επιμελητή του έργου του, αλλά στον μεγάλο Γάλλο υπαρξιστή φιλόσοφο Ζαν Πωλ Σατρ, ο οποίος σε παραπάνω από μία συγκυρίες χρησιμοποίησε σε εισαγωγικά την παραπάνω φράση, παραπέμποντας στον Ρώσο συγγραφέα. 

Για τον Σαρτρ, ωστόσο, ο θάνατος του Θεού −«Στο αεροπλάνο υπάρχουν μόνο άνθρωποι», έλεγε συχνά− δεν αποτελεί την πηγή του μηδενισμού, αλλά το εναρκτήριο σημείο της ανθρώπινης ελευθερίας και ευθύνης. Υπό αυτήν την έννοια, θα έλεγε κανείς, η απουσία του επέκεινα δεν οδηγεί αναγκαστικά στην ηθική αναρχία, αλλά σε μια διαδικασία οικοδόμησης αξιών και κανόνων από τον ίδιο άνθρωπο, με αίσθημα ευθύνης απέναντι στον συνάνθρωπό και τον κόσμο γύρω του. Αξιών και κανόνων, που ακριβώς επειδή δεν έχουν δημιουργηθεί από κανέναν θεό, αλλά από θνητά και πεπερασμένα όντα, δεν είναι ποτέ απόλυτες και υπόκεινται σε αλλαγές, βελτιώσεις, μετασχηματισμούς και εμβάθυνση, με την πάροδο του χρόνου. 

Βλέποντας, ωστόσο, κανείς τα όσα συμβαίνουν γύρω μας την τελευταία περίοδο δεν μπορεί παρά να διαπιστώσει ότι σε μια σειρά από πεδία μια νέα προσέγγιση του everything goes φαίνεται να εγκαθίσταται μεγαλοπρεπώς στα παγκόσμια πράγματα, οδηγώντας στην περιφρόνηση κάθε ορίου – νομικού, ηθικού, οικονομικού, ακόμα και ανθρώπινου. Η πλήρης καταστρατήγηση του διεθνούς δικαίου στο όνομα της επιδίωξης της περιφερειακής ηγεμονίας αποτελεί ίσως το πιο εμφανές πρώτο παράδειγμα −χαρακτηριστική η ευκολία με την οποία μια χώρα όπως η Ρωσία φαίνεται να σηκώνει μια ντουζίνα drones και να φτάνει 300 χιλιόμετρα μέσα στην ενδοχώρα της Πολωνίας, ή η μετατροπή της ιδέας της αυτοάμυνας σε μέσο εξόντωσης ενός ολόκληρου λαού από ένα κράτος που, ενώ θεωρούνταν εκφραστής των αξιών της Δύσης, θέλει να γίνει «σερίφης» σε όλη τη Μέση Ανατολή. 

Η κανονικοποίηση της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη, ή πιο σωστά η μετατροπή της στα μάτια πολλών Ευρωπαίων σε μια νέα «αβαν γκαρντ», όπως αφήνει να φανεί η έρευνα του ECFR που φιλοξενούμε στο παρόν τεύχος, αποτελεί σαφώς ένα δεύτερο. Η επιδεικτική αδιαφορία για την κλιματική κρίση και το αποτύπωμά της στη βιωσιμότητα των τροφίμων και του νερού, όπως επισημαίνεται μετ’ επιτάσεως και στο σχετικό αφιέρωμα που φιλοξενούμε στο τρέχον τεύχος, είναι σαφώς ένα τρίτο. Η δε ανόητη (δηλαδή χωρίς νόημα) επιμονή της αμερικανικής διοίκησης στους δασμούς, αδιαφορώντας για τις γεωπολιτικές συνέπειες που αυτοί μπορεί να έχουν, ωθώντας την Ινδία να αναθερμάνει μετά από χρόνια τις σχέσεις της με την Κίνα, είναι ένα τέταρτο. 

Και η λίστα μπορεί να συνεχιστεί επί μακρόν, για να συμπεριλάβει το όραμα των σύγχρονων τεχνο-ουτοπιστών της ΑΙ, σύμφωνα με το οποίο η τεχνολογία θα λύσει τα μεγάλα προβλήματα της ανθρώπινης συνύπαρξης, με φόντο τα σενάρια περί εποικισμού του Άρεως, και πάει λέγοντας…

Το σημείο που αυτή η ιδεολογία του «όλα επιτρέπονται» μεταφέρεται από το γεωπολιτικό στο ανθρώπινο φώτισε με σοκαριστικό τρόπο ο διάλογος που είχαν ο Βλαντιμίρ Πούτιν με τον Κινέζο πρόεδρο Σι για τη μακροζωία και την αθανασία, η οποία επικεντρώθηκε στη δυνατότητα μεταμοσχεύσεων οργάνων για την επέκταση του βίου. Ένα προνόμιο των ισχυρών, της εξουσίας και του πλούτου έναντι, αν όχι εις βάρος, της μάζας των υπολοίπων άτυχων κοινών θνητών… 

Σε αυτό που πολλοί αποκαλούν ηπειρωτική σκέψη, υπάρχει ένας πολύ ενδιαφέρων όρος που επιστρατεύεται για να περιγράψει την επιθυμία και την ψευδαίσθηση του σύγχρονου ανθρώπου ότι μπορεί να φτάσει σε ένα σημείο όπου δεν θα δεσμεύεται από κανένα όριο, κανέναν κανόνα, καμία εξάρτηση, κανέναν παρελθόν, όπου θα μπορεί να κάνει και να «ξεκάνει» οτιδήποτε θελήσει, όπως το θελήσει, κατ’ εικόνα και ομοίωση του υποτιθέμενου δημιουργού του: Πολιτική Θεολογία. Το «όλα επιτρέπονται» θα πρέπει με κάθε τρόπο να απωθηθεί από την πρακτική των διεθνών σχέσεων. Για να μείνει κάτι όρθιο στην νέα εποχή της μετάβασης.