Οι επέτειοι συνήθως αποτελούν μια καλή ευκαιρία για ανασκόπηση. Αν ωστόσο αυτή δεν υλοποιείται με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, δεν είναι αληθινά παραγωγική. Με αφορμή το ταξίδι στο χρόνο που υλοποιήσαμε για να στήσουμε αυτό το επετειακό τεύχος, θέσαμε στους εαυτούς μας μια σειρά από ερωτήματα. Πώς οραματιζόμαστε τα επόμενα 90 χρόνια; Βασισμένα σε ποιες αξίες; Και με ποιους στόχους; Ποιες είναι οι προκλήσεις που έρχονται και πώς θα προετοιμαστούμε για αυτές; Μπορούμε στα αλήθεια; Με την ελπίδα να εμπνευστούμε και να πάρουμε μερικές απαντήσεις παρακολουθήσαμε το συνέδριο που διοργάνωσε το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών σε συνεργασία με τη MKO WeFor με τίτλο «The GEN Z Summit: Seizing the moment». Κι ενώ το σύνθημα «Άδραξε τη μέρα» ανήκει στην GEN X, παραμένει αθεράπευτα ρομαντικό και άρα διαχρονικότατο.

Νέα γενιά, νέες προκλήσεις 

Σάββατο 29 Ιουνίου. Tο αμφιθέατρο της Τεχνόπολης του Δήμου Αθηναίων είναι γεμάτο. Το κοινό, στην πλειοψηφία τους GEN Zers, βρίσκονται εκεί για να παρακολουθήσουν το συνέδριο με τίτλο «The GEN Z Summit: Seizing the moment» που διοργάνωσε το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών σε συνεργασία με τη MKO WeFor. Boomers, GEN Xers, Millennials και GEN Zers επιστήμονες, καλλιτέχνες, επιχειρηματίες, ακτιβιστές, πολιτικοί, αξιωματούχοι της ΕΕ, εκπρόσωποι ΜΚΟ και δημοφιλείς influencers δέχθηκαν να συμμετάσχουν σε αυτό που εξελίχθηκε σε μια δημιουργική συνάντηση γενεών. 

Οι GEN Zers έχουν χαρακτηριστεί απολιτίκ, ακτιβιστές του πληκτρολογίου, η πρώτη digital native γενιά, και βεβαίως woke. Η GEN Z έχει ταυτιστεί με τη woke κουλτούρα, το σύνολο δηλαδή των σύγχρονων κοινωνικών προταγμάτων περί της ισότητας όλων των φύλων, της συμπερίληψης, της διαφορετικότητας, του ατομικού δικαιώματος στον αυτοπροσδιορισμό, της μάχης κατά της πατριαρχίας και της καταπίεσης που η τοξική αρρενωπότητα ασκεί διαχρονικά στα υπόλοιπα φύλα, καθώς και την cancel κουλτούρα ως τιμωρητική μέθοδο απέναντι σε κάθε είδους τοξικότητα. Οι GEN Zers είναι η γενιά της κλιματικής κρίσης, του ψηφιακού κόσμου, της τεχνητής νοημοσύνης, της ανάδυσης νέων πολεμικών συγκρούσεων και της αβεβαιότητας για το μέλλον. Δεν αντιμετωπίζει όμως η κάθε γενιά τις δικές της προκλήσεις και μεταμορφώσεις; 

Δεν βίωσαν όλες οι γενιές του 20ού αιώνα τεράστια τεχνολογικά άλματα; Πώς ένιωσαν άραγε οι boomers παρακολουθώντας ζωντανά την προσελήνωση και την αυγή της Εποχής του Διαστήματος; Ή οι GEN Xers όταν συνδέθηκαν πρώτη φορά στο διαδίκτυο, ακούγοντας το γνώριμο σκούξιμο του μόντεμ; Ή οι millennials όταν έπιασαν στα χέρια τους το πρώτο smartphone; 

Δεν βρίσκεται κάθε γενιά αντιμέτωπη με πολεμικές συγκρούσεις διεθνούς εμβέλειας; Οι boomers είχαν το Βιετνάμ και τον Ψυχρό Πόλεμο, οι GEN Xers τους πολέμους στο Ιράκ και το Κουβέιτ και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου που τότε μάλιστα χαρακτηρίστηκε ως το «τέλος της Ιστορίας», οι millennials την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, το Αφγανιστάν και την Αραβική Άνοιξη, οι GEN Zers την Ουκρανία, το νέο ψυχροπολεμικό κλίμα και τον πόλεμο στη Γάζα. Δεν είναι η Γάζα ωστόσο μια μόνιμη εμπόλεμη ζώνη; Δεκαοχτώ πολεμικές συγκρούσεις έχουν λάβει χώρα από το 1948 μέχρι σήμερα στην αιματοβαμμένη λωρίδα. Άρα; 

«How woke is woke?»

«Η woke κουλτούρα είναι ένα συνεχές» διαπιστώνει η Αναστασία Μανίκη, project manager του κέντρου Διοτίμα, κατά τη διάρκεια της συζήτησης του τελευταίου πάνελ του συνεδρίου με τίτλο «How woke is woke?». Και ισχύει. Ομολογουμένως, η μάχη των κοινωνικών δικαιωμάτων είναι ένα συνεχές. Η μάχη για ελευθερία του λόγου, της έκφρασης, του Tύπου, η μάχη για ισότητα μεταξύ φύλων και φυλών, μειονοτικών ομάδων, η μάχη για δικαιοσύνη, δημοκρατία, ίση πρόσβαση στα δημόσια αγαθά. 

Ο όρος «woke» πρωτοεμφανίστηκε τη δεκαετία του ’30 στις κοινότητες των μαύρων Αμερικανών και επανεμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Αρχικά σήμαινε «εγρήγορση σε φυλετικές προκαταλήψεις και διακρίσεις». Στις αρχές της δεκαετίας του 2010, ο όρος διευρύνθηκε για να συμπεριλάβει μια ευρύτερη συνειδητοποίηση κοινωνικών ανισοτήτων όπως η φυλετική αδικία, ο σεξισμός και η άρνηση των δικαιωμάτων της LGBTG κοινότητας.

Η λέξη woke, ως όρος αργκό της αφροαμερικανικής δημοτικής αγγλικής γλώσσας χρησιμοποιήθηκε σε πολιτικά συνθήματα όπως το «Stay woke – Vote», στο πλαίσιο της καμπάνιας του κινήματος του Black Lives Matter (BLM) να κινητοποιήσει τους Αφροαμερικανούς να ψηφίσουν στις κρίσιμες προεδρικές εκλογές του 2020. 

Το κάλεσμα για αφύπνιση είναι ένα διεθνές σύνθημα κατά της συστημικής αδικίας και της καταπίεσης που προκύπτει από αυτήν. Το σύνθημα «Wake Up!» εμφανίστηκε ακόμα και στους αθηναϊκούς τοίχους κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, καλώντας τον κόσμο να αντισταθεί στα άδικα μέτρα της λιτότητας. Πώς λοιπόν οι GEN Zers μεταμορφώθηκαν ξαφνικά σε αποκλειστικούς φορείς κοινωνικών προταγμάτων και διεκδικητές ατομικών δικαιωμάτων; Προκλήθηκε άραγε αυτή η μετατόπιση από τη συντηρητικοποίηση των δυτικών κοινωνιών ή μήπως το αντίστροφο; Και εφόσον η woke κουλτούρα προϋπήρχε, γιατί, διανύοντας την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, διαπραγματευόμαστε ακόμα τη σημασία της ζωής των Αφρο-Αμερικανών, την ισότητα των φύλων, ή το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό; 

Η απάντηση στο τι θεωρείται σήμερα woke βρίσκεται στον προβληματισμό της Σμαράγδας Αλεξανδρή, δημιουργού της δημοφιλούς σελίδας «Η γεωγραφία είναι πολύ κουλ». Η Σμαράγδα ξεκίνησε την τοποθέτησή της αμφισβητώντας την εγκυρότητα του τίτλου «How woke is woke?», για να απαντήσει άθελά της στο ερώτημά του, δηλώνοντας ότι «κανείς που είναι woke δεν αυτοπροσδιορίζεται ως woke. Πρόκειται για ετεροπροσδιορισμό. Όλα πρωτίστως είναι θέμα τρυφερότητας απέναντι στον συνάνθρωπο. Αυτό που λείπει από τις κοινωνίες μας είναι η αγαπηστερότητα» διαπίστωσε «η πιο κουλ» ομιλήτρια. Και πόσο δίκιο έχει; Η κατανόηση, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα των άλλων, το δικαίωμα των ανθρώπων να υπάρχουν όπως οι ίδιοι επιθυμούν, η ελευθερία της έκφρασης, η ίση και δίκαιη συνύπαρξη, δεν αποτελούν τα θεμέλια των δυτικών δημοκρατιών; Τι απέγινε εκείνο το πρόταγμα του Διαφωτισμού, που λανθασμένα αποδίδεται στον Βολταίρο, «Διαφωνώ με όσα λες, αλλά θα υπερασπιστώ με τη ζωή μου το δικαίωμά σου να εκφράζεσαι»; 

Από το 2014 και μετά, με αφορμή τις συνεχόμενες δολοφονίες μαύρων Αμερικανών πολιτών από την αστυνομία των ΗΠΑ, η λέξη woke απέκτησε τη σημασία του πολιτικά και κοινωνικά αφυπνισμένου μεταξύ των ακτιβιστών του BLM. Σύντομα, ο όρος woke μετέβη από την αφύπνιση της φυλετικής ταυτότητας στην υπεράσπιση παντός είδους ταυτοτήτων και σταδιακά εξελίχθηκε στη σύνθεση μιας λέξης της αριστερής πολιτικής ιδεολογίας με επίκεντρο την πολιτική κοινωνικής δικαιοσύνης: συστημικός ρατσισμός, λευκό προνόμιο, συστημικός σεξισμός, τοξική αρρενωπότητα. Το 2017 ο όρος woke συμπεριλήφθηκε στο Oxford English Dictionary, ενώ από το 2019 απέκτησε αρνητική χροιά από τους anti-woke εκπροσώπους, οι οποίοι χρησιμοποιούν τη λέξη σαρκαστικά, υπονοώντας ότι η «αφύπνιση» είναι μια «ανειλικρινής μορφή ακτιβισμού ως παράσταση» (performance).

«Being GEN Z»

Στο πρώτο πάνελ με τίτλο «Being GEN Z», η αναπληρώτρια καθηγήτρια Επικοινωνιών Μάρκετινγκ του Πανεπιστημίου του Μπόρνμουθ, Αναστασία Βενέτη, σχολιάζοντας τους τρόπους με τους οποίους οι GEN Zers πολιτικοποιούνται, έφερε σαν παράδειγμα την ενσωμάτωση διαφόρων banners διαμαρτυρίας στη φωτογραφία-προφίλ, την οποία αρκετοί δεν θεωρούν δυναμική μορφή πολιτικής τοποθέτησης, αποτελεί ωστόσο μια δημόσια έκθεση στη δημόσια σφαίρα. Άλλωστε, στον κόσμο του διαδικτύου όπου όλα είναι μετρήσιμα, όταν κάτι γίνεται viral σπανίως αγνοείται. Τα «reactions» είναι τα νέα νομίσματα της εποχής. 

Η Λαμπρινή Ρόρη, επίκουρη καθηγήτρια πολιτικής επιστήμης στο ΕΚΠΑ, αναφερόμενη σε έρευνα του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ σχετικά με τις τάσεις των GEN Zers στην ψήφο, αναφέρθηκε στις διαφορές που παρατηρούνται με βάση το φύλο. Οι γυναίκες φαίνεται να πολιτικοποιούνται μέσω της ατζέντας που διαμορφώνεται από το κίνημα #metoo, την αναζωπύρωση του φεμινιστικού κινήματος και τις διεκδικήσεις της LGTBQ κοινότητας, προτιμώντας τα προοδευτικά κόμματα, ενώ οι άνδρες κάνουν συντηρητικές επιλογές εκκινώντας από μια οντολογική ανασφάλεια που περιστρέφεται γύρω από υλικά ζητήματα (οικονομική και επαγγελματική αβεβαιότητα).

«Activist instead of voter»

Ο ιδρυτής και επικεφαλής στρατηγικής του Campaign Lab, Τζέρυ Ζαγορίτης, διαχώρισε τους ψηφοφόρους σε δύο μεγάλες κατηγορίες: αυτούς που ανησυχούν για το τέλος του κόσμου και αυτούς που ανησυχούν για το τέλος του μήνα. Έθεσε το θέμα της υποεκπροσώπησης ως τον σημαντικότερο παράγοντα της χαμηλής συμμετοχής των GEN Zers στην εκλογική διαδικασία, εξηγώντας ότι οι GEN Zers όχι απλώς υποεκπροσωπούνται από υποψηφίους της ηλικίας τους, αλλά δυσκολεύονται να βρουν υποψήφιους και κάτω των 40 ετών. Ο σύμβουλος στρατηγικής αναφέρθηκε επίσης στην τεράστια μείωση του ποσοστού των νέων που κάποια στιγμή στη ζωή τους εντάχθηκαν σε κομματική νεολαία, αγγίζοντας πλέον το 10%, ποσοστό αναμενόμενα χαμηλό εφόσον τα κόμματα αδυνατούν να παρακολουθήσουν την ατζέντα των σύγχρονων ζητημάτων προσκολλημένα σε πολιτικές ιδεοληψίες του αιώνα που τα γέννησε. 

Η Κατερίνα Πασπαλιάρη, φωτογράφος και ραδιοφωνική παραγωγός, μέλος της ομάδας του fyi.news, απευθύνθηκε στους παρόντες GEN Zers με το ερώτημα: «Γιατί δεν κάνετε ένα καινούριο κόμμα;». Αντί απάντησης εισέπραξε ένα ευχάριστο ξέσπασμα γέλιου που άλλαξε αμέσως την ατμόσφαιρα στην αίθουσα. 

«Οι παρατάξεις προκαλούν αποστροφή στην πλειοψηφία των φοιτητών» συμπλήρωσε ο βενιαμίν ομιλητής του συνεδρίου, Στέφανος Τσοράκης, προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Μηχανικών Παραγωγής & Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης. «Φέρνουν ζητήματα κεντρικής πολιτικής στη φοιτητική ζωή. Εμείς έχουμε άλυτα φοιτητικά προβλήματα. Έχουμε ανάγκες στις βιβλιοθήκες μας, τα εργαστήρια, τα δρομολόγια των λεωφορείων που μας πάνε στις σχολές μας». Οι GEN Zers γύρω μου στο αμφιθέατρο επιλέγουν, αντί χειροκροτήματος που θα διέκοπτε τη ροή της συζήτησης, τη διακριτική επικρότηση των λεγομένων του συνομηλίκου τους μέσω finger snapping, όπως οι παίκτες στους αγώνες μπιλιάρδου. 

«Riding the crisis wave»

Η επικεφαλής έρευνας της διαΝΕΟσις, Φαίη Μακαντάση, παρουσίασε κάποια από τα αποτελέσματα της έρευνας «Τι πιστεύουν οι Έλληνες − 2024», κλείνοντας με το θλιβερότατο στατιστικό εύρημα ότι «το 86,6% των Ελλήνων υποστηρίζει ότι πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί με τους συνανθρώπους μας», διευκρινίζοντας πως «πρόκειται για ένα ποσοστό που διατρέχει την ελληνική κοινωνία οριζοντίως, αφορά όλες τις ηλικίες, τα φύλα, και τις κοινωνικές τάξεις. Πέραν της έλλειψης εμπιστοσύνης προς το πολιτικό της σύστημα, πάσχουμε και από χαμηλότατο επίπεδο κοινωνικής εμπιστοσύνης». Να η έλλειψη «αγαπηστερότητας» που έλεγε η Σμαράγδα. 

Το πολυκρισιακό περιβάλλον και οι επιπτώσεις του θα ήταν μια βιαστική απάντηση στην ερώτηση: «Μα, τι μας έχει συμβεί;». Ο Νίκος Ερηνάκης, επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής & Πολιτικής Φιλοσοφίας και Φιλοσοφίας του Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Κρήτης υποστήριξε ότι η κρισιακή συνθήκη αποτελεί πλέον οντολογικό στοιχείο και ότι οι κοινωνίες χρειάζονται «τη θετικότητα της λύσης και μια μετάβαση από το περιγραφικό στο κανονιστικό». 

Ο Δρ Γιώργος Δικαίος, ερευνητής στο Εργαστήριο Ευρωπαϊκής Ενοποίησης & Πολιτικής του ΕΚΠΑ και κύριος ερευνητής της Έδρας UNESCO για την Κλιματική Διπλωματία μοιράστηκε με το κοινό τον διάλογο που εκτυλίσσεται κάθε φορά που εισέρχεται στην αίθουσα διδασκαλίας του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ: «Γιατί πήρατε αυτό το μάθημα;» ρωτάει τους φοιτητές του, για να του απαντήσουν: «Γιατί η κλιματική κρίση είναι το πρόβλημα της γενιάς μας». Ο διάλογος τελειώνει απότομα αφού στην επερώτηση του καθηγητή «Τι είναι κλιματική κρίση;» η απάντηση των φοιτητών είναι: «Δεν ξέρουμε». Ο Γιώργος Δίκαιος αποφασήνισε ωστόσο ότι: «Για τους GEN Zers δεν υπάρχει κρίση. Έτσι μεγάλωσαν. Ο όρος “κρίση” άλλωστε χρήζει χρονικού προσδιορισμού. Πρέπει εκτός από αφετηρία να έχει και τέλος. Αυτό που ζούμε τώρα δεν έχει τέλος». Η συνήθης τακτική των παλαιότερων γενεών να μεταθέτουν τις ευθύνες στις επόμενες μέσω του ευφυολογήματος της «ελπίδας» τον βρίσκει αντίθετο. «Οι αποστάσεις μεταξύ μας δεν είναι πια τόσο μεγάλες. Τα παιδιά μας δεν είναι η μόνη ελπίδα για το μέλλον. Όλοι είμαστε». Οι μετασχηματισμοί του 21ου αιώνα διαπερνούν κάθετα και οριζόντια όλους τους διαχωρισμούς που έχουν εφεύρει οι άνθρωποι για να υπονομεύουν την οικουμενικότητα της ανθρώπινης φύσης: την τάξη, το φύλο, την εθνικότητα, την ηλικία. Καιρός δεν ήταν;

«Life in the age of AI»

Η CEO της Microsoft σε Ελλάδα, Κύπρο και Μάλτα Γιάννα Ανδρονοπούλου εξέπληξε ευχάριστα το κοινό ανακοινώνοντας πως «η Ελλάδα πρωτοστατεί στην υιοθέτηση της AI» και αναφέρθηκε στην έρευνα της Deloitte που προβλέπει 5,5% αύξηση του ελληνικού ΑΕΠ εξαιτίας της ΑΙ, με σωρευτικό αντίκτυπο €10,7 δισ. «Η AI ίσως μας δώσει τη δυνατότητα να λύσουμε τα μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας», συνέχισε αισιόδοξα, αλλά κατανοώντας τη διάχυτη ανησυχία των παλαιότερων γενεών, διαβεβαίωσε πως «η Τεχνητή Νοημοσύνη έρχεται να επαυξήσει τον άνθρωπο, όχι να τον καταργήσει, και να δώσει λύσεις διαχειριζόμενη τα μεγάλα data της υγείας». Στον δρόμο για αυτή τη νέα «ουτοπία», δεν πρέπει ωστόσο να ξεχνάμε πως όλα είναι πάντα θέμα πρόσβασης. Και η πρόσβαση είναι σαν την ισότητα. Κάποιοι έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση από κάποιους άλλους. 

Η Μαρία Γαβριέλα Αναγνωστοπούλου, επικεφαλής επιχειρησιακή διευθύντρια του Envolve Entrepreneurship, επέλεξε να ξεκινήσει την ομιλία της αλληλοεπιδρώντας με το κοινό. «Πόσοι από εσάς είστε GEN Zers;». Η πλειοψηφία των παρόντων σήκωσαν το χέρι. «Πόσοι από εσάς εργάζεστε;». Οι μισοί GEN Zers ξανά σήκωσαν το χέρι. «Πόσοι από εσάς έχετε ή θέλετε να αποκτήσετε δική σας επιχείρηση;» Το 1/3 των GEN Zers σήκωσαν για 3η φορά το χέρι τους. Γρήγορες απαντήσεις σε βαθυστόχαστα ερωτήματα για μια ολόκληρη γενιά. Οι GEN Zers θέλουν να είναι ανεξάρτητοι, ενώ όταν αποφασίσουν να ενσωματωθούν στο εργατικό δυναμικό μιας επιχείρησης μεταφέρουν και την κοινωνική τους ατζέντα, θέτουν τους όρους τους και αν δεν τους αρέσει φεύγουν. 

«Workplace under the GEN Z lense»

Η υφυπουργός Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού Ιωάννα Λυτρίβη σαν σε συνέχεια του προηγούμενου πάνελ σχολίασε πως το εργασιακό περιβάλλον της GEN Z αλλάζει σε αληθινό χρόνο, ενώ ο Κωνσταντίνος Κιντζιός, αναπληρωτής διευθυντής του ReGeneration, άσκησε αυτοκριτική προς τη γενιά του (GEN X) και αναφέρθηκε στη σαθρή ελληνική επιχειρηματική κουλτούρα «με τα old school αφεντικά, τον αυταρχικό τρόπο διοίκησης και τα ξεπερασμένα εκπαιδευτικά προγράμματα των ελληνικών πανεπιστημίων», λέγοντας χαρακτηριστικά: «Ας κάνουμε ένα reality check στα σχολεία και τα πανεπιστήμιά μας, στο σύστημα των πανελληνίων και τους αριστούχους. Τι σημαίνει αριστούχος;». Κλείνοντας απάντησε στους επικριτές των GEN Zers «Η GEN Z δεν βαριέται να εργαστεί. Βαριέται να εισέλθει στην αγορά εργασίας όπως είναι τώρα». 

Ο Αργύρης Τζικόπουλος, γενικός διευθυντής του Junior Achievement Greece, συμπλήρωσε ότι αφενός η πλειοψηφία των GEN Zers σε λίγα χρόνια θα ασκεί επαγγέλματα που σήμερα δεν υπάρχουν και αφετέρου πως η GEN Z επιλέγει την επιχειρηματικότητα γιατί θέλει να χαράξει τον δικό της δρόμο. Τρανή απόδειξη άλλωστε το αποτέλεσμα του μικρού γκάλοπ που διεξήγαγε νωρίτερα η Μαρία Γαβριέλα Αναγνωστοπούλου. 

Ο Αλέξανδρος Χριστοδουλάκης, συνιδρυτής & διευθύνων σύμβουλος της Wealthyhood διαπιστώνει πώς «η πρώτη digital native γενιά θέλει να νιώθει valued» και ότι «η εργασία για αυτούς είναι blended με τη ζωή τους». Μα για όλους μας δεν ισχύει αυτό; Μπορεί κανείς να διαχωρίσει τη φύση του επαγγέλματος που ασκεί από την ταυτότητά του όταν μοιραία η επαγγελματική μας ζωή αποσπά το μεγαλύτερο ποσοστό του χρόνου μας και συχνά φέρει ταυτοτικά χαρακτηριστικά; Ποιος δεν θέλει να χαίρει εκτίμησης στο εργασιακό του περιβάλλον; Από πότε η επιδίωξη της αναγνώρισης στην εργασία ή την προσωπική και κοινωνική ζωή είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό του wokeness; 

Μια μερίδα μελετητών της woke κουλτούρας και της ιστορίας της πιστεύει ότι η λέξη αντανακλά τη θέση του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ όπως τη διατύπωσε σε μια ομιλία του την άνοιξη του 1968, λίγους μήνες πριν από τη δολοφονία του. «Σήμερα η επιβίωσή μας εξαρτάται από την ικανότητά μας να μένουμε αφυπνισμένοι («stay awake»), να προσαρμοζόμαστε σε νέες ιδέες, να παραμένουμε σε εγρήγορση και να αντιμετωπίζουμε την πρόκληση της αλλαγής. Το μεγάλο σπίτι στο οποίο ζούμε απαιτεί να μεταμορφώσουμε αυτήν την παγκόσμια γειτονιά σε μια παγκόσμια αδελφότητα. Ή θα μάθουμε να ζούμε μαζί σαν αδέρφια ή θα καταστραφούμε όλοι μαζί εξαιτίας της ανοησίας μας. Πρέπει να εργαστούμε ακούραστα και με πάθος για να γεφυρώσουμε το χάσμα μεταξύ της επιστημονικής και της ηθικής μας προόδου… υποφέρουμε από μια φτώχεια του πνεύματος που έρχεται σε κατάφωρη αντίθεση με την επιστημονική και τεχνολογική μας αφθονία. Όσο πιο πλούσιοι έχουμε γίνει υλικά, τόσο φτωχότεροι έχουμε γίνει ηθικά και πνευματικά». 

Μήπως τελικά είμαστε όλοι GEN Zers;