Πολύτιμη η έρευνα γνώμης που δρομολόγησε – για έκτη φορά μέσα σε μια 10ετία, ξεκινώντας από αληθινά δύσβατες εποχές – η διαΝΕΟσις και που διεξήγαγε η Metron Analysis δια χειρός Στράτου Φαναρά και Γιάννη Μπαλαμπανίδη, με την γενική επικεφαλίδα «Τι πιστεύουν οι Έλληνες;». (Όπως επισημάνθηκε κατά την συζήτηση, όπου μετείχαν ο Γεράσιμος Μοσχονάς και ο Παναγής Παναγιωτόπουλος, με συντονίστρια τη Φαίη Μακαντάση, το «Τι πιστεύουν» καλό είναι να διαβάζεται ως «Τι λένε ότι πιστεύουν», αλλά και να συμπληρώνεται με ένα «… και τι κάνουν…». Όμως, αυτή, είναι άλλη υπόθεση – στις διπλανές μας Ευρωκάλπες, για το «τι κάνουν»  θα έχουμε μιαν έμπρακτη κατάθεση…). 

Από την πολυπρισματική προσέγγιση του «Τι πιστεύουν», συγκρατούμε δυο πεδία: (α) μιαν εικόνα του πώς βλέπουμε – πάντως πώς δηλώνουμε ότι βλέπουμε – την Ελλάδα του μέλλοντος, ας πούμε σε 10 χρόνια από τώρα (μιας και η σειρά ερευνών κλείνει τα 10χρονα της) καθώς και (β) πώς εμφανίζονται οι – κατατιθέμενες – ιδεολογικές ταυτότητες, ακριβώς λίγο πριν μιαν ακόμη εκλογική αναμέτρηση. Στο πρώτο, οδηγός μας η διαφωτιστική παρουσίαση που έκανε ο Στράτος Φαναράς^. στο δεύτερο, η βαθύτερη προσέγγιση που πρότεινε ο Γεράσιμος Μοσχονάς.

* * *

Σε ένα ερώτημα σχετικά με τις πιο σημαντικές απειλές που θεωρούμε οι σημερινοί Έλληνες, ότι έχουμε μπροστά μας, η πρώτη που καταγράφεται είναι η δυσοίωνη οικονομική κατάσταση, η δεύτερη το δημογραφικό. Ακολουθεί η κλιματική απειλή, η ανεργία, παρακάτω η μετανάστευση, ακόμη πιο πίσω οι σχέσεις με Τουρκία. Όταν, τώρα, ο φακός μετακινείται προς τις απειλές σε πλανητικό επίπεδο, πρώτο αναφέρεται το κλίμα, ακολουθεί η οικονομία, ακόμη πιο πίσω βρίσκονται οι πόλεμοι ή τα μεταναστευτικά ρεύματα. Εμφανείς – άμα συγκρίνει κανείς – οι μηχανισμοί (αυτο)προστασίας της κοινής γνώμης…

Περνώντας στην μελλοντική εικόνα της Ελλάδας, 10 χρόνια από σήμερα, ενδιαφέρον να δει κανείς ότι αναφέρεται ως μια χώρα με σημαντική παρουσία μεταναστών, αλλά και με σημαντική ανοχή στην διαφορετικότητα (είναι εμφανές ότι συνειδητοποιείται βαθμιαία η έλλειψη εργατικού δυναμικού, δηλαδή η ανάγκη εισροής πληθυσμού) … Χαμηλότερη η προσδοκία ότι θα υπάρχει ισχυρή οικονομία, ακόμη περισσότερο ότι θα προσεγγισθεί το μέσο Ευρωπαϊκό οικονομικό επίπεδο. Χαμηλή επίσης η ελπίδα ότι θα λειτουργεί η αυριανή Ελλάδα αξιοκρατικά ως χώρα.

Στρέφοντας τον φακό στα συναισθήματα της εποχής, η μετάβαση από το 2019 στην περιοχή του 2022-24 δείχνει μια χαρακτηριστική μετατόπιση: εκεί που τα 3 πρώτα του 2019 η σειρά ήταν Ανασφάλεια/Αισιοδοξία/Απογοήτευση, πιο πρόσφατα η Αισιοδοξία έχει εξοβελισθεί: η σειρά είναι πλέον Ανασφάλεια/Απογοήτευση/Θυμός.

Όσον αφορά το αξιακό πλαίσιο, βρίσκει κανείς – από την κορυφή και προς τα κάτω – αναφορές στην δικαιοσύνη (την έννοια της δικαιοσύνης, να εννοούμεθα!), την ελευθερία, την αξιοκρατία, τον σεβασμό. Η (δηλούμενη) κοινωνική εμπιστοσύνη είναι τραγικά υποβαθμισμένη – διαχρονικά: από 13% έχει υποχωρήσει ακόμη περισσότερο σε 10% ως «μεγάλη». Περνώντας σε ένα γνώριμο ερώτημα/εύρημα, το ποιοι κοινωνικοί ή δημόσιοι θεσμοί προξενούν εμπιστοσύνη, η σειρά από πάνω προς τα κάτω είναι: Οικογένεια/Στρατός/Επιστήμονες (εδώ η μνήμη της πανδημίας νωπή)/Αστυνομία και Εκκλησία (μάλλον εδώ δεν έχουν «χωνευτεί» οι πιο πρόσφατες εξελίξεις). Στον πάτο των πραγμάτων, τα Μέσα Ενημέρωσης, τα Συνδικάτα, οι ΜΚΟ. Ενδιαμέσως συναντά κανείς την Δικαιοσύνη, την ΠτΔ, τις Ανεξάρτητες Αρχές…

* * *

Μιας και πλησιάζουν Ευρωεκλογές, δηλαδή η «Ευρώπη στο στόχαστρο», θετικά βλέπουν σήμερα την συμβολή της ΕΕ στα Ελληνικά πράγματα τα 2/3 των ερωτώμενων, αρνητικά το 1/3. Πιο ειδικά: 29% πολύ θετικά, 36% θετικά^. αρνητικά 21%, πολύ αρνητικά 14%. Η μνήμη του 2016, οπότε θετικά έβλεπαν την συμμετοχή στην ΕΕ το 54%, ενώ αρνητικά το 45%, είναι πλέον απόμακρη.

Τώρα «πού πάει η Ευρώπη;». Θα συνεχίσει όπως μέχρι τώρα αλλά «με μερικές χώρες να αποχωρούν» (προφανώς το Brexit δίδαξε περισσότερα απ’ όσα νομίζουμε…) είναι η γνώμη ενός 37%^. ακριβώς δίπλα, με 36%, βρίσκουμε το steady-as-you-go, συνέχιση όπως σήμερα. Ομοσπονδίωση βλέπει ένα 16%, διάλυση της ΕΕ ένα 10%. 

Με ευρύτατη πλειοψηφία, από 84% μέχρι 72% οι Έλληνες θα ήθελαν «ενεργότερη Ευρωπαϊκή πολιτική»: στην κορυφή Υγεία, Περιβάλλον, Άμυνα (με 78%)^. στην τελευταία θέση, αλλά πάλι ψηλά (με 72%) η Εξωτερική Πολιτική.

Ποιοι «οι καλύτεροι σύμμαχοι»; Από απόσταση πρώτη η Γαλλία, με 50% έως 65% διαχρονικά (τώρα μικρή κάμψη). Η Γερμανία κοντά στον πάτο, με 2-3%. Οι ΗΠΑ, από 8% πριν δυο χρόνια, έχουν ανέβει – αλλά είναι πάλι μόλις σε ένα 17%. Η Ρωσία, από 7% έχει πάει στο 5%. Το Ισραήλ σταθερά στο 4-5%.

* * *

Πηγαίνοντας, τώρα, στο καυτό θέμα των ιδεολογικών ταυτοτήτων-που η επ’ εσχάτων τάση ισοπέδωσης προς όφελος της Θεάς Αποτελεσματικότητας δεν κατόρθωσε να εκτοπίσει παρά τις προσπάθειες που και μηντιακά πήγαν να καλλιεργηθούν/ανθίσουν, ήδη αφυπνίζει η κατάταξη ανά ιδεολογικό (αυτο)χαρακτηρισμό που παρουσίασε ο Γερ.Μοσχονάς. Προηγείται η Σοσιαλδημοκρατία (με 20,5% αναφορές), με δεύτερο τον Φιλελευθερισμό (19,3%). Αρκετά πιο κάτω ο Σοσιαλισμός (με 13,6%), ακόμη πιο κάτω/μονοψήφιος ο Νεοφιλελευθερισμός (με 8,7%). Οικολογία συνωθείται με Συντηρητισμό ακόμη χαμηλότερα, ενώ μεταξύ 4% και 5% έχουμε Εθνικισμό και Κομμουνισμό. Ένα 13,7% – όχι αμελητέο – αρνείται πάντως τις κατατάξεις.

Ένα ίσως πιο χρήσιμο εύρημα είναι ότι διαχρονικά – από το 2016 έως σήμερα η Σοσιαλδημοκρατία εμφανίζεται σταθερή, πλην κάμψης το 2018 και 2022. Ακόμη σταθερότερη η αποδοχή του Φιλελευθερισμού, που «προσπερνά» μόνον την περίοδο 2018-2022, ενώ και ο Σοσιαλισμός «γράφει» σταθερά, με μικρότερη κάμψη μόνον το 2018-19.

Περνώντας τώρα στο άθροισμα Κεντροαριστερών/Αριστερών δηλούμενων προτιμήσεων, το βλέπουμε να προηγείται πλην δυο καταγραφών (2018 και 2022 την δεύτερη περίπτωση οριακά).

Εξαιρετικά σημαντική – πάντως για τα κομματικά επιτελεία, αλλά και για το «τσεκάρισμα» τοποθέτησης του καθενός/καθεμιάς – η προσέγγιση Μοσχονά στο πού υπερεκπροσωπείται/πού υποεκπροσωπείται κάθε ιδεολογική ταυτότητα.

Λοιπόν:

Στην Σοσιαλδημοκρατία βρίσκει κανείς κυρίως τοποθετούμενους στην Κεντροαριστερά και το Κέντρο, Δημόσιους Υπαλλήλους και Συνταξιούχους, ανώτερη και μεσαία τάξη, μηναία εισοδήματα άνω των 3000 ευρώ, με σχετικά υψηλές και υψηλές σπουδές – συν ηλικία 55-64 ετών.

Πάλι στην Σοσιαλδημοκρατία υποεκπροσωπούνται Αριστερά/Άκρα Αριστερά (ακόμη περισσότερο Δεξιά/Άκρα Δεξιά), Κεντροδεξιά, Επιχειρηματίες, μικρότερα εισοδήματα του «δεν τα βγάζω πέρα οικονομικά», άνεργοι – συν ηλικίες 17-24 ετών.

Στο Σοσιαλισμό, βρίσκει κανείς κυρίως Αριστερά/Άκρα Αριστερά, ΚεντροΑριστερά και Κέντρο, Ιδιωτικούς υπαλλήλους, κατώτερη μεσαία τάξη, ανέργους, μεσαία και χαμηλά εισοδήματα , ηλικίες 40-54 ετών. 

Υποεκπροσωπούνται εδώ Κεντροδεξιοί, Δεξιοί/Άκρα Δεξιά, Ανώτερη και ανώτερη μεσαία τάξη, Επιστήμονες – Ελεύθεροι Επαγγελματίες, Ανώτερα εισοδήματα – στις ηλικίες 17-24 ετών.

Στον Φιλελευθερισμό έχουμε κυρίως Κεντροδεξιά, Δεξιά/Άκρα Δεξιά, Κέντρο, Μεσαία τάξη, Ελεύθερους επαγγελματίες (με επιστημονικό φόντο ή και τεχνίτες), Συνταξιούχους, Οικιακά, εισοδήματα άνω των 3000 ευρώ, συν 65 ετών και άνω αλλά και φοιτητές.

Υποεκπροσωπούμενοι από Αριστερά/Κεντροαριστερά, μεσαία εισοδήματα, «τα βγάζω πέρα αλλά δύσκολα»), κατώτερη μεσαία τάξη, ανέργους, Δημόσιους Υπαλλήλους, απόφοιτους πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Αδικούμε κορφολογώντας εδώ από την παρουσία Γεράσιμου Μοσχονά, που – επαναλαμβάνουμε – πηγαίνει πολύ βαθύτερα την προσέγγισή του και κάπως σαν να κουβαλάει το άγχος της κατανόησης των κοινωνικών και ιδεολογικών ρευμάτων, με την ψήφο του 2023 να αντιστοιχεί μερικώς μόνο στην αναμενόμενη ιδεολογική αυτοκατάταξη. Και σκέφτεται με ανθρώπινη στοργή κανείς τα κομματικά επιτελεία και τα focus groups τους να πασχίζουν να καταλάβουν. Και να «χτίσουν» πολιτική, triangulations και τα σχετικά