Η ανάγκη για μια δομική μεταρρύθμιση στον τομέα της υγείας έχει διατυπωθεί πολλές φορές στον σχετικό επιστημονικό αλλά και πολιτικό διάλογο. Πλήθος μελετών έχουν κατά καιρούς καταδείξει την ανάγκη ενίσχυσης ενός συστήματος το οποίο έχει συμπληρώσει τέσσερις δεκαετίες από την ίδρυσή του και χρήζει μιας επανίδρυσης, προκειμένου να ανταποκριθεί στις σύγχρονες προκλήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η διαΝΕΟσις είχε την πρωτοβουλία της εκπόνησης μίας μελέτης για το «Νέο ΕΣΥ» (Τούντας και συν. 2020), εξέλιξη της οποίας αποτελεί η πρόσφατη πρόταση για τη διακυβέρνησή του (Τούντας και συν., 2023).

Η σημασίας της διακυβέρνησης του συστήματος υγείας

Γιατί όμως η διακυβέρνηση του συστήματος υγείας είναι τόσο σημαντική και πώς συνδέεται με την υλοποίηση της αναγκαίας μεταρρύθμισής του; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δίδεται από την επικρατούσα εδώ και χρόνια πραγματικότητα, η οποία, μεταξύ άλλων, συνίσταται στα κάτωθι:

►το ΕΣΥ διοικείται κεντρικά από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία (σε αντίθεση με τα δημόσια συστήματα υγείας των χωρών της ΕΕ, που έχουν ανεξάρτητη κεντρική διοίκηση) και από αδύναμες υπηρεσίες του Υπουργείου Υγείας∙

►παρά τις στοχεύσεις που συνόδευσαν την ίδρυσή τους, οι περιφερειακές υγειονομικές αρχές (Υγειονομικές Περιφέρειες) δεν έχουν σημαντικές διοικητικές αρμοδιότητες∙

►οι διοικήσεις των νοσοκομείων επιλέγονται συχνά με κριτήρια που δεν διασφαλίζουν την αποτελεσματική άσκηση των καθηκόντων τους.

►η διοίκηση της ΠΦΥ είναι αποσπασματική και με τον τρόπο αυτό δεν μπορεί να συμβάλει στην ολοκλήρωση του τόσο κρίσιμου αυτού μέρους του συστήματος υγείας.

Τα παραπάνω συνθέτουν ένα περιβάλλον κακοδιοίκησης του ΕΣΥ, με συνέπεια την υπονόμευση τόσο της κλινικής αποτελεσματικότητας όσο και της οικονομικής αποδοτικότητας του όλου συστήματος, με άμεσες επιπτώσεις στο επίπεδο υγείας του πληθυσμού, την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, αλλά και την οικονομία. Οι «παρενέργειες» αυτής της κακοδιοίκησης αποτυπώνονται στην υποχρηματοδότηση, την υποστελέχωση, την αδυναμία οργάνωσης της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και την έλλειψη σχεδιασμού και αξιολόγησης. Από την άλλη, το κενό αυτό στη διακυβέρνηση του ΕΣΥ επέτρεψε την επικράτηση του κρατισμού, του συγκεντρωτισμού και της κομματοκρατίας, χαρακτηριστικά τα οποία  εναντιώνονται σε κάθε σύγχρονη έννοια και πρακτική διοίκησης. Κατ’ αποτέλεσμα, το ΕΣΥ φαίνεται ότι αδυνατεί πλέον να ανταποκριθεί στην αποστολή του, κάτι το οποίο αντανακλάται αφενός στα υψηλά ποσοστά δυσαρέσκειας των πολιτών από αυτό και αφετέρου στην καθολική αναγνώριση της ανάγκης για μια ριζική μεταρρύθμισή του. Η δε έλλειψη σύγχρονης και αποτελεσματικής διοίκησης αποτελεί εμπόδιο απέναντι σε κάθε προσπάθεια της κεντρικής διοίκησης για ενίσχυση του συστήματος υγείας και, υπό το πρίσμα αυτό, η πρόταση της διαΝΕΟσις για τη «Διακυβέρνηση του ΕΣΥ» αποσκοπεί στη μετατροπή του από κακοδιοικούμενη κρατική υπηρεσία σε σύγχρονο δημόσιο οργανισμό, ικανό να καλύψει με επάρκεια τις ανάγκες υγείας του ελληνικού πληθυσμού. 

Επτά σημεία αναγκαίας παρέμβασης

Συνοπτικά, η πρόταση συμπυκνώνεται στους παρακάτω τομείς παρέμβασης:

► Το ΕΣΥ επανιδρύεται ως ΝΠΔΔ και αποκτά διοικητική αυτονομία καθώς διοικείται από ΔΣ με πρόεδρο/γενικό εκτελεστικό διευθυντή και μέλη τους διοικητές των Υγειονομικών Περιφερειών.

► Δημιουργείται το Κέντρο Στρατηγικού Σχεδιασμού και Αξιολόγησης ως ΝΠΙΔ για την επιστημονική υποστήριξη της διοίκησης του ΕΣΥ και προκειμένου να έχει την ευελιξία που απαιτεί η αποστολή του.

►Το Υπουργείο Υγείας ασκεί έναν στρατηγικό ρόλο, θέτει τις ευρύτερες       προτεραιότητες της πολιτικής υγείας και εποπτεύει την επίτευξη των σχετικών στόχων.

►Η περιφερειακή οργάνωση του συστήματος ευθυγραμμίζεται με την ευρύτερη διοικητική διαίρεση της χώρας, προκειμένου να καταστεί εφικτή η υλοποίηση στόχων πολιτικής υγείας που απαιτούν διατομεακές δράσεις.

►Η νοσοκομειακή περίθαλψη οργανώνεται σε δίκτυα συνδεδεμένων μεταξύ τους νοσοκομείων, με σαφές μονοπάτι κίνησης των πολιτών σε αυτά. Τα νοσοκομεία που, λόγω δομής, στελέχωσης και εξοπλισμού μπορούν να υποστηρίξουν την παροχή ενός ευρύτερου πλέγματος φροντίδων, αποτελούν τους κόμβους του κάθε δικτύου. Τα νοσοκομεία του ΕΣΥ λειτουργούν ουσιαστικά ως θυγατρικές δομές των Υγειονομικών Περιφερειών και μετατρέπονται σε ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα προκειμένου αφενός να διατηρήσουν τον δημόσιο χαρακτήρα τους και αφετέρου να αποκτήσουν μεγαλύτερη διοικητική ευελιξία προς όφελος των πολιτών και των εργαζομένων σε αυτά.

►Η λογική των δικτύων εφαρμόζεται και στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Σε κάθε δίκτυο ΠΦΥ συμμετέχει ένα Κέντρο Υγείας −το οποίο προΐσταται του δικτύου− καθώς επίσης και άλλες πρωτοβάθμιες μονάδες του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα της περιοχής αναφοράς. Τα δίκτυα αυτά διοικούνται από τον διευθυντή ιατρό του Κέντρου Υγείας, που προΐσταται, και από 5μελή διοικούσα επιτροπή, στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι της ΥΠε, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των εργαζομένων στις δομές του δικτύου και της Κοινωνίας των Πολιτών.

►Τέλος, όλα τα υψηλόβαθμα διοικητικά στελέχη του νέου ΕΣΥ επιλέγονται από ειδική υπερκομματική επιτροπή με ανοικτή διαδικασία και στη βάση αυστηρών προκαθορισμένων κριτηρίων επιλογής. 

Η οργανωτική δομή του προτεινόμενου συστήματος παρουσιάζεται στο παρακάτω Σχήμα.

Το ζήτημα της συναίνεσης

Τέλος, βασική προϋπόθεση επιτυχίας της εν λόγω πρότασης −όπως και οποιασδήποτε πρότασης μεταρρύθμισης σε κάθε πεδίο δημόσιας πολιτικής− είναι η επίτευξη της ευρύτερης δυνατής συναίνεσης. Αυτή θα μπορούσε αρχικά να διασφαλιστεί με τη συγκέντρωση και αξιοποίηση προτάσεων στο πλαίσιο της διαβούλευσης για τον εμπλουτισμό του περιεχομένου του τελικού σχεδίου. Επιπλέον απαιτείται ενδελεχής επιχειρησιακός σχεδιασμός και παρακολούθηση της υλοποίησης της μεταρρύθμισης, στην οποία θα μπορούσε να συμβάλει και η συγκρότηση ομάδας εργασίας με τη συμμετοχή ειδικών επιστημόνων και έμπειρων στελεχών διοίκησης υπηρεσιών υγείας.

Πηγές

• Τούντας, Γ., Κυριόπουλος, Γ., Λιονής, Χ., Νεκτάριος, Μ., Σουλιώτης, Κ., Υφαντόπουλος, Γ., & Φιλαλήθης, Τ. (2020). Το Νέο ΕΣΥ: Η Ανασυγκρότηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας, διαΝΕΟσις.
• Τούντας, Γ., Κέφης, Β., Πολύζος, Ν., Σουλιώτης, Κ. (2023). Πρόταση διακυβέρνησης του ΕΣΥ, διαΝΕΟσις.

*Ο Κυριάκος Σουλιώτης είναι καθηγητής Πολιτικής Υγείας και κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Ο Γιάννης Τούντας είναι ομότιμος καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και συντονιστής της μελέτης.