Οι συνεχείς τακτικές μετατοπίσεις του Ντόναλντ Τραμπ στο Ουκρανικό Ζήτημα προκαλούν πλέον ίλιγγο στους Ευρωπαίους. Τη μία ημέρα επιχαίρουν καθώς ο Αμερικανός πρόεδρος εμφανίζεται πρόθυμος να προμηθεύσει με πυραύλους Tomahawk την Ουκρανία, ώστε να μπορεί να πλήξει στόχους βαθιά μέσα στη ρωσική ενδοχώρα. Ακολούθως όμως, συνομιλεί με τον Βλαντιμίρ Πούτιν και αλλάζει γνώμη, ανακοινώνοντας το ενδεχόμενο μίας νέας απευθείας συνάντησης μαζί του, ενώ επιπλήττει, πίσω από κλειστές πόρτες, τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι εντός του Λευκού Οίκου για τη μη… εποικοδομητική του στάση στον τερματισμό του πολέμου – με αποτέλεσμα η χαρά να μετατρέπεται σε απογοήτευση και αγωνία. Μετά ανακρούει πρύμναν, η συνάντηση με τον Ρώσο πρόεδρο παραπέμπεται στις καλένδες και ανακοινώνονται αμερικανικές κυρώσεις στους ρωσικούς ενεργειακούς κολοσσούς Rosneft και Lukoil, με τους Ευρωπαίους να εκφράζουν και πάλι ικανοποίηση!

Ακούγεται κυνικό, αλλά μάλλον δεν είναι: η στρατηγική των Ευρωπαίων έναντι του Τραμπ κινείται κάπου ανάμεσα στην κολακεία, στην αυταπάτη και στην υπογραφή επιταγών για αγορά αμερικανικών οπλικών συστημάτων, που στη συνέχεια μεταφέρονται στην Ουκρανία, ώστε εκείνη να αντιμετωπίσει τον αδίστακτο Βλαντιμίρ Πούτιν. Στα προαναφερθέντα πρέπει να προστεθεί και κάτι ακόμη, μακροπρόθεσμα εξίσου σημαντικό. Η πρόσφατη επιβολή των αμερικανικών κυρώσεων κατά των δύο μεγάλων ρωσικών ενεργειακών εταιρειών Rosneft και Lukoil (που είναι άγνωστο αν και πόσο θα διαρκέσει, κρίνοντας από την υδραργυρική προσωπικότητα του Αμερικανού προέδρου), έλαβε χώρα αφού η ΕΕ συμφώνησε και αποδέχθηκε τον ωμό εκβιασμό της Ουάσινγκτον: την πλήρη διακοπή των προμηθειών ρωσικού φυσικού αερίου και παράλληλη αντικατάστασή του με αμερικανικό υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) – στη γραμμή της ετεροβαρούς συμφωνίας για τους δασμούς που υπεγράφη εντός του θέρους. Αν κάποιος ήθελε να γίνει ακόμη πιο κυνικός, θα περιέγραφε την κατάσταση αυτή ως αντικατάσταση μίας εξάρτησης με μία άλλη – αν και οι επιπτώσεις θα φανούν μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

Κατακερματισμός και ενίσχυση ακροδεξιάς 

Σε καθαρά πολιτικό επίπεδο όμως, όλα οι προαναφερθείσες διαπιστώσεις οδηγούν σε ένα απλό συμπέρασμα: στην πλήρη απουσία οποιουδήποτε συνολικού στρατηγικού σχεδίου/οράματος για την επόμενη ημέρα της ΕΕ, σε ένα γεωπολιτικό και γεωοικονομικό περιβάλλον τελείως νέο και απόλυτα διαφορετικό από εκείνο εντός του οποίου η ίδια είχε μάθει να λειτουργεί. Ανακοινώνονται πολλές και σημαντικές πρωτοβουλίες (ορισμένες ανήκουστες μέχρι πριν από λίγα χρόνια), σε τομείς όπως η άμυνα, η ενέργεια, οι κρίσιμες πρώτες ύλες, αλλά το πολιτικό πλαίσιο που θα τις συγκροτεί σε ένα συνεκτικό πλαίσιο παραμένει θολό. 

Η σημερινή ευρωπαϊκή κρίση μοιάζει να είναι βαθύτερη από τη δυσκολία να γίνει αντιληπτό ότι η ασφάλεια των Ευρωπαίων μπορεί να απαιτεί μία αναθεώρηση των βεβαιοτήτων των τελευταίων δεκαετιών, οι οποίες τη συνέδεαν με τον κεντρικό ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών εντός του πλαισίου του ΝΑΤΟ. Αν η Ευρωπαϊκή Ένωση επιθυμεί να αποφύγει να βυθιστεί στη γεωπολιτική ασημαντότητα σε μία νέα διεθνή τάξη στην οποία οι φιλελεύθεροι κανόνες μοιάζουν να υποχωρούν δραματικά, τα 27 κράτη-μέλη της θα πρέπει άμεσα να βρουν έναν τρόπο να υπερβούν τις διαφορές στη στρατηγική κουλτούρα και στην αντίληψη των απειλών. Το βαθύτερο όμως πρόβλημα φαίνεται ότι είναι η αδυναμία πολλών κρατών-μελών να κινηθούν αποφασιστικά, παγιδευμένα τα ίδια σε έναν εσωτερικό πολιτικό κατακερματισμό που διευρύνεται και αποκτά απειλητικά χαρακτηριστικά για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Ο κατακερματισμός αυτός λαμβάνει ανησυχητικά μεγάλη έκταση και βάθος, κάτι που αποδεικνύεται από τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα σε μία χώρα-κλειδί όπως η Ολλανδία. Οδηγεί δε στην αδυναμία συγκρότησης σταθερών κυβερνήσεων, σε υπηρεσιακές κυβερνήσεις που δεν μπορούν να λάβουν καταλυτικές αποφάσεις, και σε επαναλαμβανόμενους κύκλους εκλογικής αστάθειας. Αυτός ο κατακερματισμός συνδυάζεται με την ενίσχυση λαϊκιστικών ή και ακροδεξιών δυνάμεων τόσο στη δυτική όσο και στην ανατολική Ευρώπη, πολλές εκ των οποίων είναι βαθιά ευρωσκεπτικιστικές ή φιλορωσικές – πλήττοντας τη συνοχή των ενιαίων κοινοτικών πολιτικών.

Η καθήλωση του γαλλο-γερμανικού άξονα

Ίσως το σοβαρότερο παράδειγμα πολιτικού κατακερματισμού στη σημερινή ΕΕ να εντοπίζεται στη Γαλλία. Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς τους λόγους. Το γαλλικό πολιτικό σύστημα παρουσιάζει τεράστια αδυναμία συνεννόησης, καθώς οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές γέννησαν ένα «τρικέφαλο τερατούργημα» αποτελούμενο από την ενωμένη Αριστερά, τους μακρονιστές και την Ακροδεξιά της Μαρίν Λεπέν. Την ίδια στιγμή, ο μακρονισμός εμφανίζεται να πνέει τα λοίσθια και ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν να είναι κατά βάση πολιτικά ευνουχισμένος, καταβάλλοντας απόπειρες να διασώσει το κύρος του με διεθνείς πρωτοβουλίες. Όταν όμως ο ένας από τους δύο πόλους του γαλλογερμανικού κινητήρα της ΕΕ ασθμαίνει, η ΕΕ δεν μπορεί να κινηθεί αποφασιστικά. Η Γαλλία είναι πολύ μεγάλη για να αφεθεί να καταρρεύσει, αλλά και αδύναμη να ανακάμψει υπό τις παρούσες συνθήκες. Αυτό έχει σοβαρότατες συνέπειες στη γεωπολιτική θέση της Ένωσης.

Την ίδια στιγμή, η νέα κυβέρνηση (μεγάλου συνασπισμού) της Γερμανίας, υπό τον χριστιανοδημοκράτη καγκελάριο Φρίντριχ Μερτς, μοιάζει επίσης καθηλωμένη. Ο Μερτς έχει κάνει αποφασιστικές κινήσεις στο εξωτερικό μέτωπο, αλλά ο συνασπισμός του με τους Σοσιαλδημοκράτες δυσκολεύεται να κινηθεί γρήγορα για να αναστρέψει τις σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις που επέφερε στη γερμανική οικονομία ο πόλεμος στην Ουκρανία. Ο νέος καγκελάριος παρουσίασε προεκλογικά την «Ατζέντα 2030» για την αναζωογόνηση της οικονομίας και προχώρησε στη χαλάρωση του δημοσιονομικού φρένου χρέους, αλλά το κλίμα στη γερμανική βιομηχανία παραμένει κακό παρά την υπόσχεση για ένα «φθινόπωρο μεταρρυθμίσεων» και την πίεση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να χαλαρώσει τους κανονισμούς της Πράσινης Συμφωνίας για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Παράλληλα, η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) παγιώνει το ποσοστό της στο 25%, παρά τα αυστηρά μέτρα της κυβέρνησης στο μεταναστευτικό. Επιπλέον, τα κόμματα του μεγάλου συνασπισμού έχουν μπροστά τους εκλογές σε πέντε κρατίδια εντός του 2026, αρχής γενομένης από εκείνες στη Βάδη-Βυρτεμβέργη και στη Ρηνανία-Παλατινάτο εντός του προσεχούς Μαρτίου, στοιχείο που πάντα επηρεάζει την ομοσπονδιακή κυβέρνηση.

Το μεγάλο σχέδιο του Τραμπ 

Αυτή η τάση διαχέεται και στους θεσμούς της ΕΕ, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αλλά κυρίως στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο έχει μετατραπεί σε απρόβλεπτο παράγοντα και λειτουργεί συχνά ως «κολυμβήθρα του Σιλωάμ» για ακροδεξιές και ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις. Η ευρωπαϊκή «σκληρή Δεξιά» δεν είναι φυσικά ενιαία, καθώς υπάρχουν αποκλίνουσες πολιτικές στους κόλπους της, σε ζητήματα όπως η οικονομία και ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος. Ωστόσο, η πορεία κανονικοποίησης των δυνάμεων αυτών είναι σταθερή και το «ευρωπαϊκό πολιτικό Κέντρο» σταδιακά αποδυναμώνεται, από τη στιγμή που και σε εθνικό επίπεδο δεν ορίζει τους κανόνες του παιχνιδιού.

Το πιο ανησυχητικό από όλα είναι ότι στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού κυβερνά ένας άνθρωπος και μία ομάδα γύρω από αυτόν που θεωρούν τους Ευρωπαίους ως πολιτικούς αντιπάλους. Ο Τραμπ εργαλειοποιεί την εξωτερική πολιτική ως κομμάτι της εσωτερικής του πολιτικής και αυτό σημαίνει ότι μόνο όσες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ασπάζονται την ιδεολογία του μπορούν να αναμένουν τη συνεργασία μαζί του. Οι φιλελεύθεροι Ευρωπαίοι, που κατά την άποψή του «έκλεβαν την Αμερική» επί δεκαετίες, πρέπει να περιθωριοποιηθούν και να ηττηθούν. Αυτό είναι το μεγάλο σχέδιό του και περιλαμβάνει στήριξη σε ομοϊδεάτες του στην Ευρώπη, όπως ο Όρμπαν ή η Μελόνι. Αν ο Τραμπ (ή ο διάδοχός του) επιμείνει σε αυτή τη γραμμή, οι εξελίξεις σε ένα περιβάλλον πολιτικού κατακερματισμού στην Ευρώπη μπορεί να είναι ραγδαίες και όχι υπέρ του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Μία τέτοια εξέλιξη θα συρρίκνωνε ακόμη περισσότερο το γεωπολιτικό αποτύπωμα της ΕΕ. 

*Ο Άγγελος Αλ. Αθανασόπουλος είναι διευθυντής Τύπου στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ) στις Βρυξέλλες και επί χρόνια δημοσιογράφος με ειδίκευση σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, άμυνας/ασφάλειας και Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Οι απόψεις που διατυπώνονται σε αυτό το κείμενο είναι προσωπικές.