Ορμόνες όπως τα οιστρογόνα και η τεστοστερόνη είναι ιδιαιτέρως επιδραστικές για τον εγκέφαλο για τη διάθεση και τη μνήμη και μερικές από τις πιο μεγάλες ορμονικές αλλαγές που βιώνουμε συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ωστόσο, μέχρι πρόσφατα, αυτοί οι εννέα μήνες αποτελούσαν ένα «μαύρο κουτί» για τις ανθρώπινες νευροεπιστήμες.

Μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature Neuroscience επιχειρεί να φωτίσει αυτή την πτυχή. Στο πλαίσιο της έρευνας, επιστήμονες σάρωσαν τον εγκέφαλο μιας εγκύου γυναίκας 26 φορές καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της – πριν, κατά τη διάρκεια και μετά.

«Αυτό δεν είναι μόνο κρίσιμο για την κατανόηση αυτής της αχαρτογράφητης περιόδου στη ζωή μιας γυναίκας», δήλωσε στο National Geographic η Emily Jacobs, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα και συγγραφέας της μελέτης. «Μπορεί επίσης να υπάρχουν πολύτιμα στοιχεία ακριβώς κάτω από την “επιφάνεια”, που αγνοούσαμε επειδή ποτέ δεν μπήκαμε στον κόπο να τα εξετάσουμε».

Γοητευμένη από την επίδραση των «ορμονών του φύλου» στον εγκέφαλο, η Jacobs και η ομάδα της ξεκίνησαν πριν από μερικά χρόνια ένα πρόγραμμα με τίτλο «28 and me» για να καταγράψουν τις αλλαγές στον εγκέφαλο των γυναικών κατά τη διάρκεια του εμμηνορροϊκού τους κύκλου. Η Liz Chrastil, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Irvine, προσέγγισε την ομάδα με την ιδέα να επεκτείνουν την έρευνά τους σε μια άλλη περίοδο δραματικών ορμονικών αλλαγών: την εγκυμοσύνη της. Η μελέτη του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να είναι δύσκολη ή και αδύνατη, λόγω των εκτεταμένων πρωτοκόλλων ασφαλείας που απαιτούνται.

«Η Liz ήρθε σε εμάς και μας είπε «θα μπορούσαμε να το κάνουμε αυτό και με μένα. Σκοπεύω να κάνω παιδί», λέει η Laura Pritschet, νευροεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. Η Chrastil ήταν πρόθυμη να υποβληθεί σε επανειλημμένες σαρώσεις πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εγκυμοσύνη της, γεγονός που θα επέτρεπε στην ομάδα να προσδιορίσει ένα λεπτομερές χρονοδιάγραμμα των αλλαγών στη δομή του εγκεφάλου και στα επίπεδα των ορμονών καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας.

Προηγούμενες μελέτες απεικόνισης του εγκεφάλου πριν και μετά την εγκυμοσύνη έχουν δείξει ότι η εγκυμοσύνη συνδέεται με συρρίκνωση τμημάτων του εγκεφάλου, σε ό,τι αφορά τη φαιά ουσία του. Αυτά τα εξωτερικά στρώματα του εγκεφάλου είναι ως επί το πλείστον υπεύθυνα για τις λειτουργίες της νόησης, αισθήσεων, της μάθησης και όχι μόνο.

Η συρρίκνωση της φαιάς ουσίας συμβαίνει σε όλους μας κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης για να τελειοποιήσουμε τη νευρική μας επεξεργασία και να κάνουμε τον εγκέφαλό μας πιο αποτελεσματικό. Παρόλο που μερικές μητέρες αναφέρουν εγκεφαλική ομίχλη, οι αλλαγές στον εγκέφαλο είναι πιθανότατα προσαρμοστικού χαρακτήρα. «Μπορεί να ξεχνάτε πού βρίσκονται τα κλειδιά σας, αλλά είστε πολύ πιο συνδεδεμένες με το τι συμβαίνει στους απογόνους σας», λέει η Pritschet.

Η κλίμακα και το μοτίβο των εγκεφαλικών αλλαγών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι παρόμοια με αυτά που άλλοι ερευνητές έχουν παρατηρήσει στους εγκεφάλους των εφήβων, που επίσης «καθοδηγούνται» από τις ορμόνες. Άλλοι ερευνητές ήταν σε θέση να ανιχνεύσουν αν κάποια γυναίκα ήταν έγκυος βασιζόμενοι μόνο σε δεδομένα νευροαπεικόνισης. Έτσι, παρά την κοινή παροιμία ότι ο εγκέφαλός μας σταματά να αναπτύσσεται στα μέσα της δεκαετίας του 20, οι ορμόνες φαίνεται να οδηγούν σε μεγάλες, μακροχρόνιες αλλαγές καθ’ όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής.

«Νομίζω ότι αυτά είναι σαν μόνιμες χαράξεις στον εγκέφαλο και οι άνθρωποι κουβαλούν το ίχνος τους για μεγάλο χρονικό διάστημα», λέει η Jacobs.

Από τη μελέτη του εγκεφάλου της Chrastil, η Pritschet και οι συνάδελφοί της επιβεβαίωσαν ότι η φαιά ουσία μειώθηκε κατά περισσότερο από 4% κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και η μείωση αυτή παρέμεινε μέχρι το τέλος της μελέτης δύο χρόνια μετά τον τοκετό. Σε αντίθεση με προηγούμενες μελέτες, η ομάδα μπόρεσε να δείξει ότι η φαιά ουσία μειώνεται σταθερά καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ξεκινώντας από τις πρώτες εβδομάδες της εγκυμοσύνης, σταθεροποιείται σχεδόν ταυτόχρονα με τη γέννα και επιμένει για χρόνια. Οι αλλαγές συσχετίστηκαν με την αύξηση των συγκεντρώσεων δύο σεξουαλικών ορμονών, της οιστραδιόλης και της προγεστερόνης. Και δεν επρόκειτο μόνο για μια περιοχή ή ένα δίκτυο – το 80% των περιοχών του εγκεφάλου συρρικνώθηκαν. Ενώ ορισμένες περιοχές και δίκτυα άλλαξαν γρηγορότερα από άλλες, η ομάδα δεν γνωρίζει ακόμη ποιες είναι οι συνέπειες.

Η ομάδα εξεπλάγην και από τις αλλαγές που εντόπισε στη λευκή ουσία του εγκεφάλου, τις δέσμες των νευρικών ινών που διατρέχουν τον εγκέφαλο και βοηθούν τους νευρώνες να επικοινωνούν μεταξύ τους. Η λευκή ουσία αυξήθηκε περισσότερο, κορυφώθηκε στο δεύτερο τρίμηνο και στη συνέχεια μειώθηκε σχεδόν στο φυσιολογικό πριν τη γέννα. Αν και τα δεδομένα τους δεν εξηγούν τι θα σήμαινε η ισχυρότερη λευκή ουσία για έναν νέο γονέα, παρόμοιες αλλαγές στους εφήβους συσχετίζονται με καλύτερες γνωστικές ικανότητες.

«Τέτοιες παροδικές αλλαγές έρχονται στην επιφάνεια μόνο σε μια μελέτη όπως αυτή που περιλαμβάνει πολλές συνεδρίες καθ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης», λέει η Elseline Hoekzema, νευροεπιστήμονας στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ στην Ολλανδία, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη.

Αν και η έρευνα αφορούσε μόνο μία συμμετέχουσα, η ομάδα έχει ήδη αρχίσει να σαρώνει και τους εγκεφάλους άλλων εγκύων και συνεχίζει να δέχεται μεγάλο αριθμό εθελοντριών που επιθυμούν να συμμετάσχουν.

Με πληροφορίες από National Geographic