Μια ενδιαφέρουσα συζήτηση – Λούκα Κατσέλη, Νίκος Βέττας, Δημήτρης Πτωχός – άγγιξε θέματα από την περιφερειακή ανάπτυξη (εδώ και καιρό λησμονημένη, πλην ίσως στον πολιτικό λόγο ο οποίος… δύσκολα πείθει για ουσιαστική προσέγγιση)^. μάλιστα η συζήτηση αυτή ακολούθησε την παρουσίαση μιας ακόμη πιο ενδιαφέρουσας μελέτης βάσης, έργο του ΙΟΒΕ με πρωτοβουλία του Παρατηρητηρίου Περιφερειακών Πολιτικών (και της εφημερίδας «Πελοπόννησος»)^. μελέτης που αποπειράθηκε να παρακολουθήσει «κοινωνικές και οικονομικές τάσεις στις Ελληνικές περιφέρειες».

Για να μην παρεξηγηθεί ως δημοσιογραφική ευκολία η αναφορά μας σε ενδιαφέρουσα συζήτηση κι ακόμη πιο ενδιαφέρουσα μελέτη βάσης, να εξηγηθούμε! Παρά την ανάδειξη της περιφερειακής ανάπτυξης σε βασικό στρατηγικό στόχο πολιτικής τόσο σε εθνικό όσο και Ευρωπαϊκό (=πόροι!) επίπεδο, η πραγματική ενασχόληση με την κατάσταση επί του πεδίου παγίως υστερεί. Η δε πρόθεση προώθησης της συνοχής – άλλοτε κεντρικός στόχος της ΕΕ – έχει πάει πίσω ως προτεραιότητα, αν και όχι ως εκφώνηση. Έρχεται λοιπόν η μελέτη του ΙΟΒΕ και κάνει εκείνο που θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητο: μετράει, αποτυπώνει την κατάσταση των περιφερειών, συγκρίνει, παρακολουθεί την διαχρονική εξέλιξη. Όπως και παλιά έλεγε ο Στέφανος Μάνος, στην Ελλάδα αποφεύγουμε να μετρούμε – γιατί όταν έχουμε μετρήσει, δεν μπορούμε να αρνηθούμε καταστάσεις, τότε δεν μπορούμε να αποφύγουμε την ευθύνη της παρέμβασης…

Μπορεί λοιπόν τα πορίσματα της μελέτης του ΙΟΒΕ και η «υποδοχή» τους από την ΠΠΠ (η οποία, έτσι, κάνει τονισμένη δήλωση της παρουσίας της…) να είναι εκ πρώτης όψεως αναμενόμενα: έχουμε μείωση και γήρανση του πληθυσμού (μεγαλύτερη προς επικίνδυνη σε ορισμένες περιφέρειες), έχουμε τόσο ετερογένεια όσο και συνακόλουθη περιφερειακή ανισότητα, έχουμε χάσμα ανταγωνιστικότητας αλλά και διαφορές ανοίγματος προς τον κόσμο, συγκέντρωση/υπερσυγκέντρωση στην Αττική, έχουμε κάποια βελτίωση στην αγορά εργασίας, αν και συνεχιζόμενη ανισότητα και υστέρηση στις κοινωνικές υπηρεσίες.

Εκείνο όμως που κάνει η μελέτη του ΙΟΒΕ, είναι να σκάβει τα στοιχεία περισσότερο εις βάθος: έτσι, η μείωση και γήρανση του πληθυσμού (σχεδόν 6% σωρευτικά στο διάστημα 2010-22) είναι ασφαλώς μια διαπίστωση , όμως το γεγονός ότι σε Δυτική Μακεδονία, Πελοπόννησο και Κεντρική Ελλάδα φθάνουμε το -10%, ενώ στο Αιγαίο/Ιόνιο είμαστε στο -2% και στην Κρήτη οριακά με θετικό πρόσημο, έχει μεγαλύτερη λειτουργική χρησιμότητα. Αντίστοιχα, η υποχώρηση των επιπέδων ανεργίας μετά την κορύφωση του 2013 αποτελεί ενθαρρυντική καταγραφή, πλην όμως η εμμονή του φαινομένου σε περιφέρειες όπως της Δυτικής Μακεδονίας (παρά τις διαχρονικές παρεμβάσεις), ή πάλιν η υπερσυγκέντρωση στην Αττική και ακόμη περισσότερο οι τάσεις κυριαρχίας του τριτογενούς τομέα έχει χρηστικότερη διάσταση – κι ακόμη περισσότερο οι αιχμηρές διαφορές σε κίνδυνο φτώχειας/κοινωνικού αποκλεισμού (17,8% στην Κρήτη αλλά ένα τραγικό 37,2% στην Δυτική Ελλάδα), ή πάλι το χάσμα στην απασχόληση των γυναικών (16,5% στην Αττική ενώ 31,4% στην Στερεά).

«Χτίζοντας» λοιπόν σε αυτό το πρωτογενές υλικό, το οποίο εδώ απλώς αγγίξαμε – την συνολική μελέτη ΙΟΒΕ/ΠΠΠ θάπρεπε να την έχουν στο προσκεφάλι τους όλοι οι αρμόδιοι και των κεντρικών/ «επιτελικών» και των περιφερειακών κέντρων διαμόρφωσης και άσκησης πολιτικής: βέβαια συναισθανόμαστε το μάταιο της έκκλησης, όπως την γράφουμε… – οι συμμετέχοντες στα πάνελ της συζήτησης έφεραν την ιδιαίτερη τεχνογνωσία τους. Τι εννοούμε; Η Λούκα Κατσέλη, ήδη από την δεκαετία του ΄80 – μνήμες κοινωνικού περιφερειακού προγραμματισμού – αλλά και από διαδοχικές υπουργικές θητείες της, έχει γνώση των πραγμάτων/του πεδίου^. αλλά και των δυσλειτουργιών, της απόστασης από το πολιτικό και το προγραμματικό μέχρι την υλοποίηση. Ο Νίκος Βέττας, πέρα και πάνω από την ερευνητική λειτουργία στα πλαίσια του ΙΟΒΕ, χαρακτηρίζεται από μια τάση να προσγειώνει την αναζήτηση στην κατεύθυνση της αναζήτησης πολιτικών – με την διάσταση της αποτελεσματικότητας σταθερά κατά νουν. Τέλος, ο Δημήτρης Πτωχός, γνωστότερος τώρα ως Περιφερειάρχης Πελοποννήσου και νωρίτερα ως κομβικός συντελεστής στο Μαξίμου επί Αντώνη Σαμαρά, έχει κατάρτιση μηχανικού υπολογιστών (ΕΜΠ και μετεκπαίδευση στο ΜΙΤ) αλλά και θητεία σε εταιρείες συμβούλων με επιχειρηματική κατάληξη. 

Έτσι, ξεκινώντας με αντίστροφη σειρά, ο Δημ. Πτωχός εκφράσθηκε θετικά για την προσπάθεια της μελέτης ΙΟΒΕ/ΠΠΠ, δεσμευόμενος να αξιοποιήσει τα ευρήματα για την διαμόρφωση πολιτικής στην πολλαπλά πιεσμένη Πελοπόννησο – διευκρινίζοντας πάντως ότι οι αρμοδιότητες της Περιφέρειας, φθάνουν μόνο μέχρις ενός σημείου. Έδωσε επίσης την διάσταση των ενδο-περιφερειακών ανισοτήτων, που χρειάζεται να προσεγγίζονται με αναλυτικότερο τρόπο. Ως προς τος τομείς κατεξοχήν παρέμβασης, αναφέρθηκαν στην συζήτηση οι περιβαλλοντικές ανάγκες/η αντιμετώπιση της πρόκλησης της κλιματικής αλλαγής, καθώς και η αντιπαράθεση με το φαινόμενο της πληθυσμιακής αποψίλωσης και αντίστοιχης απώλειας δραστηριοτήτων.

Ο Νίκος Βέττας, από την πλευρά του, επεσήμανε την ανάγκη να μας προβληματίσει το είδος δραστηριοτήτων (και το αντίστοιχο είδος επενδύσεων που κινητοποιούνται) που εξηγεί την παρατηρούμενη διαφοροποίηση από πλευράς οικονομικής δραστηριότητας/επιτυχίας. Η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού, που εν μέρει πάντως εξηγεί την βελτιωμένη εικόνα νησιών του Αιγαίου και Κρήτης, είναι αμφίβολο αν θα πρέπει να καταγραφεί στα θετικά της εποχής. 

Ο ίδιος προχώρησε σε μια λεπτότερη ανάλυση του τι ειδικότερα κρύβεται πίσω από τα φαινόμενα μείωσης/γήρανσης του πληθυσμού. Έτσι, όπου υπάρχει σημαντική πληθυσμιακή υποχώρηση συντόμως οι ανάγκες σε εκπαιδευτικό προσωπικό της στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης θα μειωθούν ενώ, αν θέλουμε να διατηρηθεί κάποια πληθυσμιακή δυναμική, θα χρειαστεί έμφαση στην (δημόσια) προσχολική εκπαίδευση. Πόσο προετοιμασμένη είναι όμως η ανώτατη εκπαίδευση που προετοιμάζει προς αυτήν την κατεύθυνση; Αντίστοιχα, στο άλλο άκρο της ηλικιακής πυραμίδας, η πύκνωση των άνω των 70 ή και των 80 ετών δημιουργεί ανάγκες υποβοηθούμενης διαβίωσης, πέρα από τις απαιτήσεις υγειονομικής κάλυψης. Και πάλι: πόσο είμαστε προετοιμασμένοι γι αυτήν την διάσταση των πραγμάτων. 

Όσο για την Λούκα Κατσέλη, αυτή έθεσε σε πολλά επίπεδα το θέμα των απαιτούμενων επενδύσεων όχι δε μόνο όσον αφορά την ποσοτική επάρκειά τους, αλλά και την επισήμανση και προώθηση του κατάλληλου/προσαρμοσμένου είδους επενδύσεων, αν αληθινά ενδιαφερόμαστε για επενδυτική επανεκκίνηση. Ταυτόχρονα, επισήμανε εμφατικά την ανάγκη να συνειδητοποιηθεί ότι η κεντρική διοίκηση  (και μάλιστα με δεδομένο το ζήτημα των συναρμοδιοτήτων…) είναι απαραίτητο να συνοδεύει, ή πάντως να μην παρακωλύει, τις όποιες πρωτοβουλίες της περιφέρειας.  Συνεχίζει, με άλλα λόγια, να είναι επίκεντρο το πρόβλημα των θεσμικών και διαρθρωτικών προσαρμογών ώστε να αφήνονται να εφαρμοσθούν οι εκάστοτε σχεδιασμοί και οι αντίστοιχες πρωτοβουλίες.

Συμφωνία ευρύτερη διαπιστώθηκε και για το ότι παρόμοιες μελέτες και μετρήσεις αποκτούν το αληθινό νόημά τους όταν συνεχίζονται στον χρόνο – και όταν γίνεται διάχυση των ευρημάτων τους. Αναμένεται η συνέχεια!