Τη δεκαετία του 1980, ο Ισραηλινός ιστορικός Μπένι Μόρις καθιερώνει τον όρο «Νέοι Ιστορικοί» (New Historians) για να περιγράψει μια μικρή ομάδα ερευνητών που τόλμησε να αμφισβητήσει την επίσημη αφήγηση του Ισραήλ. Βασισμένοι σε αποχαρακτηρισμένα κρατικά έγγραφα, τριάντα χρόνια μετά την ίδρυση του κράτους, οι «Νέοι Ιστορικοί» αποδόμησαν το κυρίαρχο αφήγημα γύρω από τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1948 και την ανεξαρτησία του Ισραήλ, φέρνοντας στο φως τον ρόλο του ισραηλινού στρατού στην εκδίωξη εκατοντάδων χιλιάδων Παλαιστινίων και επιρρίπτοντας ευθύνες στις τότε κυβερνήσεις.

Σήμερα, τέσσερις δεκαετίες μετά, τα «ιδρυτικά μέλη» της σχολής −Μόρις, Παπέ, Σλάιμ και Φλάπαν− επικρίνουν εκ νέου τις προθέσεις της ισραηλινής κυβέρνησης, τις επιχειρήσεις της στη Γάζα και την πολιτική κατοχής στη Δυτική Όχθη. Στο επίκεντρο της πιο ριζοσπαστικής κριτικής, ο Ιλάν Παπέ, ο οποίος έχει μετατραπεί σε έναν από τους πιο έντονους επικριτές του δεξιού συνασπισμού του Μπενιαμίν Νετανιάχου.

Με αιχμηρή γλώσσα, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Έξετερ μιλά στην Οικονομική Επιθεώρηση για τη γεωπολιτική αναδιάταξη στη Μέση Ανατολή. Χαρακτηρίζει «γενοκτονία» τις ισραηλινές επιχειρήσεις στη Γάζα, κατηγορεί την Ευρώπη ότι «επέβαλε» ένα εβραϊκό κράτος στη Μέση Ανατολή και προτείνει τη δημιουργία ενός ενιαίου δημοκρατικού κράτους ανάμεσα στον Ιορδάνη και τη Μεσόγειο.

Ο «ηθικός πανικός» της Δύσης 

Καθηγητά Παπέ, είστε ένας από τους πιο γνωστούς επικριτές του Ισραήλ και του σιωνιστικού κράτους, και πρόσφατα δηλώσατε ότι «το Ισραήλ δεν ήταν ποτέ πραγματικά μια δημοκρατία» και το περιγράψατε ως κράτος «απαρτχάιντ». Γνωρίζοντας ότι το Ισραήλ θεωρείται μέρος του δυτικού κόσμου, με αναγνωρισμένα πολιτικά και ατομικά δικαιώματα για τους πολίτες του, για τις ομάδες ΛΟΑΤΚΙ, και με Παλαιστινίους που σπουδάζουν και εργάζονται στο Ισραήλ, είναι υπερβολική η κριτική σας;

Όχι, δεν το πιστεύω. Τα προνόμια και τα δικαιώματα που απολαμβάνουν οι Εβραίοι πολίτες δεν τα απολαμβάνουν οι Παλαιστίνιοι είτε είναι πολίτες είτε βρίσκονται υπό κατοχή ή υπό πολιορκία. Από την ίδρυσή του (το Ισραήλ), δεν ήταν δημοκρατία, ειδικά όταν επέβαλε στρατιωτικό καθεστώς στους Παλαιστίνιους πολίτες στο Ισραήλ (1948-1966), ενώ στη συνέχεια υπέβαλε εκατομμύρια Παλαιστίνιους σε στρατιωτικό καθεστώς στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας από το 1967.

Σήμερα, μέσω της νομοθεσίας, των πολιτικών και της στάσης της αστυνομίας και των δικαστηρίων, οι Παλαιστίνιοι πολίτες του Ισραήλ υφίστανται διακρίσεις. Μπορεί να ψηφίζουν και να εκλέγονται στο κοινοβούλιο, αλλά τους απαγορεύεται η πρόσβαση σε θέσεις εργασίας, υποτροφίες, προϋπολογισμούς, και δέχονται παρενοχλήσεις από τις αρχές, μια τάση που έγινε πιο επιθετική και αδίστακτη μετά την 7η Οκτωβρίου.

Στα γραπτά σας, έχετε αναφερθεί στην «ηθική ηλιθιότητα» των σιωνιστών διανοουμένων και των μορφωμένων τάξεων. Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν το «αληθινό πρόσωπο του Ισραήλ»; Και ποια είναι η ευθύνη των ισραηλινών ιστορικών, όπως εσείς, στη διαμόρφωση του δημόσιου διαλόγου για αυτά τα κρίσιμα περιφερειακά ζητήματα;

Αναφέρθηκα στην «ηθική ηλιθιότητα» των διανοουμένων στη Δύση. Στην πραγματικότητα, πρόκειται περισσότερο για «ηθικό πανικό». Νομίζω ότι στις περισσότερες περιπτώσεις γνωρίζουν το αληθινό πρόσωπο του Ισραήλ, αλλά φοβούνται να πληρώσουν το τίμημα αν το πουν φωναχτά. Το επίπεδο πανικού και «ηλιθιότητας» σε αυτό το θέμα είναι ακόμη υψηλότερο στο εσωτερικό του Ισραήλ. Η διαφορά είναι ότι ορισμένοι από αυτούς στο Ισραήλ είναι πολύ πιστοί στον σιωνισμό, και ως εκ τούτου δεν βλέπουν τίποτα κακό στις πολιτικές του Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένης της γενοκτονίας στη Γάζα. Στη Δύση, γνωρίζουν ότι η γενοκτονία είναι έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, αλλά πιστεύουν ότι, αν το πουν φωναχτά, μπορεί να τους κοστίσει τη δουλειά, τη θέση και τις σχέσεις τους με την πολιτική ελίτ. Επιπλέον, θα κατηγορηθούν ότι είναι αντισημίτες, αρνητές του Ολοκαυτώματος και υποστηρικτές της τρομοκρατίας.

Γενοκτονία ή όχι; 

Καθώς η κατάσταση στη Γάζα συνεχίζει να κλιμακώνεται, με αυξανόμενο αριθμό θυμάτων, συμπεριλαμβανομένων και αμάχων, και εκτεταμένη καταστροφή, πολλοί διεθνείς νομικοί εμπειρογνώμονες και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν θέσει το ερώτημα αν οι ενέργειες του Ισραήλ συνιστούν «γενοκτονία». Ανάλογα με το πώς εσείς αντιλαμβάνεστε το ιστορικό πλαίσιο και τις τρέχουσες εξελίξεις, πιστεύετε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε πράξεις που ταιριάζουν στον ορισμό της «γενοκτονίας»; Και ευρύτερα, πώς ερμηνεύετε τους στόχους και τη συμπεριφορά του Ισραήλ στη Γάζα σήμερα;

Δεν υπάρχει σχεδόν καμία αμφιβολία ότι ο συμβατικός ορισμός της γενοκτονίας, ιδίως αυτός που περιλαμβάνεται στις συμβάσεις του ΟΗΕ και στις αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου σε προηγούμενες υποθέσεις, ταιριάζει στην τρέχουσα πραγματικότητα στη Λωρίδα της Γάζας. Η τρέχουσα ισραηλινή κυβέρνηση έχει ισχυρά «μεσσιανικά» στοιχεία που εκμεταλλεύονται την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου για να μετατρέψουν την παραδοσιακή ισραηλινή πολιτική απέναντι στη Λωρίδα της Γάζας, την οποία ήδη το 2010 χαρακτήρισα ως σταδιακή γενοκτονία, σε μια πιο δραστική γενοκτονία.  

Η κυβέρνηση αυτή απολαμβάνει τη δημόσια υποστήριξη για τη νέα αυτή πολιτική και φαίνεται να πιστεύει ότι ο κόσμος δεν θα προχωρήσει πέρα από τα λόγια. Ο λόγος για αυτή την πολιτική εξόντωσης είναι ότι τα δύο εκατομμύρια άτομα της Γάζας δεν μπορούν να ελεγχθούν όπως αυτά της Δυτικής Όχθης, μέσω της Παλαιστινιακής Αρχής και της σταδιακής εθνοκάθαρσης −το Ισραήλ το προσπάθησε πριν από το 2005−, και ως εκ τούτου η ελπίδα είναι ότι η γενοκτονία θα κορυφωθεί με μια μαζική εθνοκάθαρση και ότι η Γάζα θα γίνει μέρος του Ισραήλ. 

Φαίνεται να υπάρχει αναταραχή στην εσωτερική πολιτική του Ισραήλ, με την κυβέρνηση Νετανιάχου να ενσωματώνει πολλές ακραίες φωνές. Κατά τη γνώμη σας, ποια είναι η επίδραση της αυξανόμενης πόλωσης στην ισραηλινή κοινωνία —μεταξύ κοσμικών/φιλελεύθερων και θρησκευτικών/εθνικιστικών φατριών— τόσο στην εσωτερική προσέγγιση των προβλημάτων, π.χ. στο «παλαιστινιακό ζήτημα» και στα «κατεχόμενα εδάφη», όσο και στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής;

Η εσωτερική πόλωση θα οδηγήσει σε κατάρρευση. Τα δύο στρατόπεδα έχουν ελάχιστα κοινά σημεία. Στο παρελθόν, υπήρχε η ελπίδα ότι ένας κοινός εχθρός θα συνέβαλλε στη σύσφιξη της κοινωνικής συνοχής. Ωστόσο, το χάσμα είναι πολύ μεγάλο. Αρχικά, αυτό δεν έχει καμία σχέση με τους Παλαιστίνιους, αλλά είναι μια εκδήλωση της αποτυχίας της ιδέας ότι ο ιουδαϊσμός ισοδυναμεί με τον εθνικισμό, και του γεγονότος ότι ο κοσμικός ιουδαϊσμός δεν μπορεί να αποτελέσει εθνική ταυτότητα και ότι ο θρησκευτικός ιουδαϊσμός μπορεί να σχηματίσει μόνο μια θεοκρατία. Μακροπρόθεσμα, αυτή η κατάρρευση, σε συνδυασμό με άλλες διαδικασίες, θα δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες για μια διαφορετική πραγματικότητα, καθώς το κράτος (του Ισραήλ) όπως είναι σήμερα δεν είναι βιώσιμο μακροπρόθεσμα. 

Πιστεύετε ότι η ισραηλινή κυβέρνηση στοχεύει στη γεωγραφική επέκταση του κράτους;

Ναι, πρώτα με την προσάρτηση της περιοχής C στη Δυτική Όχθη (περίπου το 61% της Δυτικής Όχθης), την κατάληψη της Λωρίδας της Γάζας και, στη συνέχεια, με την επέκταση της επιρροής του στο νότιο Λίβανο και τη νότια Συρία.

Οι Συμφωνίες του Αβραάμ και ο ρόλος της Ευρώπης στη Μέση Ανατολή

Πώς οι μεταβαλλόμενες συμμαχίες στην περιοχή −όπως οι συμφωνίες για την ομαλοποίηση των σχέσεων με τα κράτη του Κόλπου (Συμφωνίες του Αβραάμ)− αναδιαμορφώνουν την προσέγγιση του Ισραήλ στο Παλαιστινιακό ζήτημα;

Βραχυπρόθεσμα, αυτές οι αλλαγές κανονικοποιούν την προσάρτηση της Δυτικής Όχθης και την εθνοκάθαρση του λαού της Γάζας. Μακροπρόθεσμα, θα λειτουργήσουν ως μπούμερανγκ – αυτές οι πολιτικές εφαρμόζονται ενάντια στη βούληση των κοινωνιών, και αυτό το χάσμα έχει τη δυνατότητα να υπονομεύσει τη νομιμότητα αυτών των καθεστώτων και να συμβάλει στην πιθανή διάλυση των εν λόγω κρατών. Αλλά αυτή είναι μια μακροπρόθεσμη διαδικασία.

Θεωρείτε ότι οι Συμφωνίες του Αβραάμ αποτελούν στρατηγική για την παραγκώνιση του Παλαιστινιακού ζητήματος;

Ναι, φυσικά. Πρόκειται για την πεποίθηση ότι μια περιφερειακή συμφωνία μεταξύ του Ισραήλ και του αραβικού κόσμου θα ωθήσει το Παλαιστινιακό ζήτημα στην αφάνεια.

Ο πόλεμος στη Γάζα έχει καταστήσει την Τουρκία αντίπαλο κράτος του Ισραήλ. Μπορεί η Τουρκία να εισέλθει στο προσκήνιο ως το «νέο Ιράν»;

Δεν το πιστεύω. Δεν είμαι ειδικός στην τουρκική πολιτική. Πιστεύω ότι, σε αντίθεση με την περίπτωση του Ιράν, η υποστήριξη της Τουρκίας γίνεται μέσω της διπλωματίας και όχι μέσω ένοπλων αντιπροσώπων ή άμεσης στρατιωτικής αντιπαράθεσης. Αυτό, παρεμπιπτόντως, είναι ένας πιο αποτελεσματικός τρόπος για να αλλάξει η πραγματικότητα στο έδαφος, υπό την προϋπόθεση ότι πολλά άλλα κράτη θα ακολουθήσουν το παράδειγμά της. 

Κατά τη διάρκεια της 12ήμερης σύγκρουσης με το Ιράν, ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς δήλωσε ότι το Ισραήλ έκανε «τη βρόμικη δουλειά για εμάς» στο Ιράν. Πιστεύετε ότι η Ευρώπη έχει αποδεχτεί το Ισραήλ ως δύναμη για την αντιμετώπιση των προβλημάτων στη Μέση Ανατολή;

Η Ευρώπη δημιούργησε το Ισραήλ και το θεώρησε μέρος της Ευρώπης. Τα λόγια του Μερτς μας δείχνουν πως οι Ευρωπαίοι ηγέτες εξακολουθούν να σκέφτονται με αποικιοκρατική, ισλαμοφοβική και οριενταλιστική νοοτροπία. Η κύρια ευρωπαϊκή παρόρμηση στο παρελθόν ήταν να εκδιώξουν τους Εβραίους από την Ευρώπη επιβάλλοντας ένα εβραϊκό κράτος στον αραβικό κόσμο. Τώρα η παρόρμηση είναι να έχουν ένα ευρωπαϊκό προπύργιο μέσα στον αραβικό κόσμο. Ήταν μια ιμπεριαλιστική ιδέα στο παρελθόν και είναι και στο παρόν. 

Η Μέση Ανατολή έχει φτάσει στην Ευρώπη και δεν υπάρχει τρόπος να διαχωριστούν οι πολιτισμοί, οι λαοί και οι πραγματικότητες. Έτσι, αντί να μιλάμε για βρόμικη δουλειά, η Ευρώπη θα πρέπει να εξετάσει με θάρρος τη συνενοχή της στη δημιουργία του μεγαλύτερου μέρους του προβλήματος στη Μέση Ανατολή και να καταλάβει ότι ο δρόμος για μια πιο χαλαρή μεταναστευτική πολιτική, σχέσεις με τη Μέση Ανατολή και κοινωνική συνοχή, περνάει από μια δίκαιη λύση για το Παλαιστινιακό ζήτημα, δηλαδή από την ίδρυση ενός δημοκρατικού κράτους μεταξύ του ποταμού Ιορδάνη και της θάλασσας.

ΗΠΑ και Ισραήλ 

Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο τελικός στόχος του Ισραήλ στις αντιπαραθέσεις του με το Ιράν; Πιστεύετε ότι, πέρα από τα άμεσα ζητήματα ασφάλειας, το Ισραήλ επιδιώκει μια ευρύτερη στρατηγική με στόχο την αναδιαμόρφωση του γεωπολιτικού τοπίου της Μέσης Ανατολής;

Το κύριο κίνητρο είναι αυτό του Νετανιάχου, ο οποίος αναζητά κάθε πιθανή απόσπαση της προσοχής από τα δικά του προβλήματα στα ισραηλινά δικαστήρια και χρειάζεται περισσότερη στρατιωτική επιβεβαίωση, σε περίπτωση που τελειώσει αυτή στη Γάζα. Για τη «στρατηγική ελίτ» του Ισραήλ, η οποία γνωρίζει πολύ καλά ότι το Ιράν δεν σχεδιάζει να κατασκευάσει ατομικές βόμβες, ο στόχος είναι να καθιερωθεί το Ισραήλ ως η τρομερή και εκφοβιστική περιφερειακή δύναμη που θα του επιτρέψει να εξαλείψει την Παλαιστίνη ως έννοια, έθνος και λαό. 

Από την άλλη πλευρά, ο πρόεδρος Τραμπ έχει επικρίνει το Ισραήλ και προσωπικά τον Νετανιάχου για τις επιλογές του. Κατά τη γνώμη σας, οι ΗΠΑ εξακολουθούν να είναι ένας αξιόπιστος υποστηρικτής της ισραηλινής πολιτικής στην περιοχή ή βλέπετε να αναδύονται εντάσεις (πολιτικές και στρατηγικές) μεταξύ Ουάσινγκτον και Ιερουσαλήμ;

Δεν είναι εύκολο να ακολουθήσει κανείς την «ιδιότροπη» πολιτική του Τραμπ. Το συμπέρασμα από τις τρέχουσες εξελίξεις είναι ότι έμαθε ότι, αν ο Νετανιάχου επιλέξει να την αγνοήσει, κάτι που έχει ήδη συμβεί, οι ΗΠΑ θα κληθούν να καθαρίσουν το χάος. Το Ισραήλ έχει τον πρώτο λόγο εδώ, με τους ισχυρούς συμμάχους του στις ΗΠΑ, δηλαδή τους «νεοσυντηρητικούς», τους «χριστιανοσιωνιστές» και το αμερικανικό εβραϊκό κατεστημένο. Ωστόσο, αυτό έχει αποκαλυφθεί πρόσφατα ως μια εύθραυστη συμμαχία. Για πρώτη φορά υπάρχει η πιθανότητα δημιουργίας μιας «αντι-ισραηλινής» συμμαχίας, που θα αποτελείται από νεαρούς Ρεπουμπλικάνους που είναι απομονωτιστές, από προοδευτικούς δημοκράτες, από «αντι-σιωνιστές Εβραίους» και μειονότητες που συνδέονται με το Παλαιστινιακό ζήτημα με επίκεντρο την τοπική και παγκόσμια αδικία. 

Ο πρόεδρος Τραμπ φαίνεται αποφασισμένος να τερματίσει τις εχθροπραξίες στη Γάζα, αλλά τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι αν το Ισραήλ θέλει πραγματική ειρήνη και υπό ποιες συνθήκες, και δεύτερον, ποιο είναι το μέλλον της Γάζας και των κατοίκων της. Κατά τη γνώμη σας, τι θα συμβεί την επόμενη μέρα;

Είναι αποφασισμένος; Κρίνοντας από τα αποτελέσματα μέχρι τώρα, δεν είναι πολύ εντυπωσιακή η αποφασιστικότητά του. Είναι επίσης αποφασισμένος να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία. Και λοιπόν; Οι λαϊκιστές ηγέτες έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: είναι ανίκανοι να ασκούν πολιτική. Η αλήθεια είναι ότι μόνο η Ευρώπη μπορεί να σταματήσει και να δαμάσει το Ισραήλ, κάτι που οι περισσότεροι Ευρωπαίοι θα ήθελαν να κάνουν οι κυβερνήσεις τους, αλλά οι πολιτικές ελίτ φοβούνται να το κάνουν. Οι περισσότεροι πολιτικοί στην Ευρώπη είναι εγωκεντρικοί, θεωρούν την πολιτική ως καριέρα και όχι ως αποστολή, και θα άλλαζαν την πολιτική μόνο αν αυτό τους ωφελούσε εκλογικά.

Και η λύση των δύο κρατών; 

Είναι η λύση των δύο κρατών ακόμα εφικτή ή κινούμαστε προς μια λύση ενός κράτους με την ισραηλινή ηγεσία να ελέγχει ολόκληρη την περιοχή;

Είναι μια λύση που έχει πεθάνει εδώ και αρκετό καιρό. Είναι ηθικά άκυρη, καθώς αφορά μόνο ένα μέρος της Παλαιστίνης και ένα μέρος των Παλαιστινίων, και είναι πρακτικά ανέφικτη λόγω της παρουσίας 800.000 Εβραίων εποίκων στη Δυτική Όχθη και της πλήρους καταστροφής της Λωρίδας της Γάζας. Έχουμε ήδη ένα κράτος στην ιστορική Παλαιστίνη που κυβερνάται από διάφορες εκδοχές του απαρτχάιντ. Το ερώτημα είναι: μπορεί το καθεστώς να μετατραπεί σε δημοκρατικό, αποποικιοποιημένο, βασισμένο στη μεταβατική δικαιοσύνη, δηλαδή επιτρέποντας την επιστροφή των προσφύγων και στην αρχή της ισότητας; Πιστεύω ότι αυτό θα συμβεί και θα έχει τεράστιο και θετικό αντίκτυπο σε ολόκληρη την περιοχή.