Ο ιδρυτής του “Ξεσπιτόγατου” της ψηφιακής ομάδας για τη στεγαστική κρίση στην Ελλάδα που αριθμεί πάνω από 66.000 μέλη και στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Περιφερειών, Βασίλης Δελής αναλύει στην Οικονομική Επιθεώρηση ποια είναι τα εργαλεία για την προσιτή κοινωνική στέγη και εξηγεί γιατί οι Έλληνες δαπανούν το μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός τους για στέγαση σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τί είναι ο “Ξε-σπιτόγατος”, από πότε ξεκινήσατε να εξετάζετε το ζήτημα της στεγαστικής κρίσης και ποιος είναι ο στόχος σας;

Ο “Ξε-σπιτόγατος” ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2021, όταν άρχισε να γίνεται πιο αισθητή η άνοδος των τιμών στα ενοίκια, αλλά και στις αγοραπωλησίες. Βρισκόμασταν προς το τέλος της πανδημίας της covid-19, οπότε η αρχή ήταν διαδικτυακή. Ήμασταν μία ομάδα φίλων που μεταξύ μας ξεκινήσαμε να ανεβάζουμε στο Facebook αστείες ιστορίες και κωμικοτραγικές αγγελίες από εξωπραγματικές καταστάσεις που βλέπαμε, κυρίως, στην Αθήνα. Παραδείγματος χάρη, να ζητάνε για σπίτι λίγων τετραγωνικών μέτρων 5.000 ευρώ προκαταβολή ή να νοικιάζουν σπίτια με εμφανή προβλήματα. 

Ξεκινήσαμε με διάθεση κωμικοτραγική, αλλά σε σύντομο χρονικό διάστημα φάνηκε πως χτυπήσαμε φλέβα, καθώς το ζήτημα απασχολεί πολλούς ανθρώπους. Αυτή τη στιγμή μόνο στο Facebook η ομάδα αριθμεί 66.734 άτομα και πέραν από τις αστείες αγγελίες και ιστορίες, παρέχονται συμβουλευτικές πληροφορίες και, έχουμε ξεκινήσει να εστιάζουμε και σε κείμενα πολιτικής. Ενώ, μέσα από την ομάδα γνωρίσαμε τους ανθρώπους που μετέπειτα δημιούργησαν την πολύ δραστήρια Ένωση Ενοικιαστών Θεσσαλονίκης καθώς και το Cohab Athens. Επί της ουσίας δημιουργήθηκε και δημιούργησε ένα οικοσύστημα στη διεκδίκηση του δικαιώματος για τη στέγη.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, η Ελλάδα κατατάσσεται στην κορυφή των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά το μηνιαίο ποσοστό του εισοδήματος που ξοδεύεται στο ενοίκιο. Τι σημαίνει αυτό για την κοινωνία, αλλά και για τη νέα γενιά;

Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες δαπανούν το μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός τους για στέγαση σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό είναι γεγονός. Ξοδεύουμε, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για το 2024, το 35,5% του συνολικού διαθέσιμου εισοδήματός μας για στέγαση, ενώ ο μέσος όρος στην ΕΕ ήταν 19,2%. Παράλληλα, ένα μεγάλο ποσοστό, δίνουν πάνω από το 40% του εισοδήματος τους για στέγαση, όριο το οποίο θεωρείται ως υπέρμετρη δαπάνη. Σε αυτό το ποσοστό δεν συγκαταλέγεται μόνο το ενοίκιο, αλλά και όλοι οι λογαριασμοί κοινής ωφέλειας ή δόσεις στεγαστικών δανείων. Όσον αφορά το τι σηματοδοτούν τα νούμερα, φαίνεται και από άλλο ένα νούμερο: óτι το 47,3% του πληθυσμού της Ελλάδας καθυστερεί να πληρώσει κοινόχρηστους λογαριασμούς, στεγαστικά δάνεια ή/και ενοίκια, χειρότερη επίδοση στην ΕΕ. Για τις νέες γενιές σημαίνει ότι είτε θα μένουν στο σπίτι των γονιών τους είτε θα πληρώνουν τεράστια ποσά για να καλύπτουν το κόστος του ενοικίου. 

Το ζήτημα δεν είναι ελληνικό, τα ίδια βιώνουν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ποια είναι τα εργαλεία που εκείνες χρησιμοποιούν και πώς διαχειρίστηκαν τα άλλα κράτη μέλη τους πόρους από το Ταμείο Ανάκαμψης για την δημιουργία κοινωνικής στέγης; 

Θα σας αναφέρω δύο παραδείγματα από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την Πορτογαλία και τη Δανία. Ξεκινώντας από την Πορτογαλία, η οποία όπως και άλλες χώρες του “νότου” δεν είχαν παράδοση στην κοινωνική κατοικία, αλλά ακολουθούσαν ένα μοντέλο υψηλής ιδιοκατοίκησης, μέχρι την περίοδο της οικονομικής κρίσης που άλλαξε σε μεγάλο βαθμό το προϋπάρχον μοντέλο. Η Πορτογαλία στον προγραμματισμό των χρηματοδοτήσεων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας διέθεσε πάνω από 1 δις ευρώ στη δημιουργία κοινωνικής στέγης, όταν το αντίστοιχο ποσό στην Ελλάδα ήταν περίπου 1,5 εκ. ευρώ. Επίσης σκοπεύει στη δημιουργία προσιτής στέγης και εδώ διαφοροποιείται το ζήτημα. Καθώς δεν είναι απλά ένα θέμα προσφοράς κατοικίας, αλλά ένα θέμα προσφοράς προσιτής κατοικίας. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με εκθέσεις των τραπεζών έχουμε ανάγκη περίπου 200.000 κατοικιών, και στο project στο Ελληνικό πρόκειται να ανεγερθούν 9.000 κατοικίες. Αυτά τα νεόδμητα σπίτια, όμως, θα ανεβάσουν τις τιμές, διαστρεβλώνοντας το όλο ζήτημα της προσιτής κατοικίας. 

Αντίθετα, η Δανία έχει παράδοση στην κοινωνική κατοικία με ποσοστό περίπου 20%, αλλά επειδή προχώρησε σε άλλου είδους πολιτικές τα προηγούμενα χρόνια η στεγαστική κρίση επηρέασε και τη χώρα της Βόρειας Ευρώπης. Όμως, δεν είναι τυχαίο ότι, σήμερα, ο επίτροπος στέγασης είναι Δανός. Είδαν το πρόβλημα και “χτύπησαν” το εν λόγω χαρτοφυλάκιο. 

Στη Δανία έχουν φτιάξει το Στεγαστικό Ταμείο Γης, μέσα από το οποίο ρίχνουν χρήματα στην αγορά για την ανέγερση προσιτών κατοικιών και από τα έσοδα των μισθωμάτων προχωρούν στη συντήρηση των κατοικιών, και, στη συνέχεια αναμοχλεύουν τα χρήματα για νέα δάνεια με σκοπό την ανέγερση καινούργιων κατοικιών. 

Οι κατοικίες αυτές και το βιώσιμο μοντέλο δεν αφορά μόνο τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις αλλά και τη μεσαία για δύο λόγους.  Πρώτον, γιατί το ζήτημα της προσιτής κατοικίας αφορά και τα μεσαία εισοδηματικά στρώματα και, δεύτερον, ώστε το μοντέλο αυτό να έχει μεγαλύτερη αποδοχή και απήχηση στην κοινωνία. 

Από τα παραδείγματα της Πορτογαλίας και της Δανίας φαίνεται πως υπάρχουν λύσεις και η Ευρωπαϊκή Ένωση για πρώτη φορά δείχνει να αναγνωρίζει τη στεγαστική κρίση; 

Η στεγαστική κρίση δεν είναι αποκλειστικότητα ελληνική, αλλά εδώ δεν πρέπει να στρουθοκαμηλίζουμε. Τα μέτρα που πήρε η ελληνική κυβέρνηση δεν ήταν αρνητικά, αλλά ήταν περιορισμένα. Επίσης στην Ελλάδα χρειαζόμαστε ένα πλέγμα μέτρων καθώς το πρόβλημα είναι πολυποίκιλο. Οι βραχυχρόνιες μισθώσεις παραδείγματος χάρη δεν μπορούν να περιοριστούν εν συνόλω καθώς προσφέρουν σε πολύ κόσμο συμπλήρωμα στα οικογενειακά έσοδα.  Χρειάζεται ένα ευρύτερο πλαίσιο μέτρων και οργάνωση. Στην Ισπανία και στη Γαλλία, στη Βαρκελώνη και το Παρίσι αντίστοιχα, για να αναφέρω και άλλα δύο κράτη μέλη, υπάρχει επίσης και μία νέα πολιτική πρόταση του monitoring, στην οποία ο εκάστοτε Δήμος έχει το προνόμιο του preference to buy, δηλαδή, η δημοτική αρχή μπορεί να αγοράζει τα ακίνητα σε πολύ προσιτές τιμές και να τα διαθέτει σε κοινωνικές κατοικίες.

Η Αυτοδιοίκηση μπορεί να παίξει κομβικό ρόλο στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Είναι ο θεσμός με τη μεγαλύτερη εγγύτητα στα προβλήματα των πολιτών. Έχουν όμως εργαλεία και θεσμικό πλαίσιο;

Το θεσμικό πλαίσιο για την προσιτή κατοικία είναι λίγο γκρίζο, χωρίς να υπάρχουν βέβαια μεγάλες δυνατότητες. Ενδεικτικό ήταν το γεγονός ότι στην ατζέντα των τελευταίων αυτοδιοικητικών εκλογών το 2023, δεν ξέρω καν αν η στεγαστική κρίση ήταν στην πεντάδα των τοπ προβλημάτων όλο αυτό το ζήτημα. Ακόμα και για την Αττική.

Υπάρχουν, όμως, εργαλεία. Υπάρχουν βιώσιμα μοντέλα, όπως αυτό της Θεσσαλονίκης με τη χρήση των αναπτυξιακών εταιρειών του Δήμου. Ο φορέας που παίρνει τα ακίνητα από το Δημόσιο ή από κληροδοτήματα τα ανακαινίζει και τα διαθέτει για προσιτή κατοικία. 

Όπως φαίνεται από τα 40 ακίνητα που διαχειρίζονται, ήδη, σύμφωνα με την Αναπτυξιακή Εταιρεία υποστηρίζουν πως μπορούν να τα φτάσουν στα 1000. Η αρχή είναι λίγο δύσκολη, μετά είναι ζήτημα πολιτικής βούλησης. Επίσης, και οι ιδιώτες ξεκίνησαν να ασχολούνται με το ζήτημα, καθώς παρέχουν στον Δήμο τα ακίνητα, εκείνος τα ανακαινίζει και τους δίνεται ένα εγγυημένο έσοδο. 

Κλείνοντας τη συζήτηση, θα ήταν ενδιαφέρον, ίσως να μας παρουσιάσετε τη μεγάλη εικόνα για το τί μέλλει γενέσθαι. Η στεγαστική κρίση είναι μία φούσκα που θα σκάσει όπως το 2008 ή ακόμα δεν έχει ταβάνι;

Εσωτερικά, στην Ελλάδα, έχει φτάσει στα όριά του το πρόβλημα της στεγαστικής κρίσης. Ο κόσμος δεν έχει άλλο εισόδημα να διαθέσει και την ίδια στιγμή υπάρχει  πίεση από το εξωτερικό. Υπάρχουν άνθρωποι που έρχονται στην Αθήνα με επενδυτικές τάσεις, γιατί για έξω είμαστε ακόμα φθηνά. Αυτό πέραν από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη το βλέπουμε και στα νησιά. 

Στο εσωτερικό φαίνεται να έχει φτάσει σε ταβάνι. Επειδή, όμως, το διεθνές περιβάλλον δείχνει μετέωρο, αν ενταθεί η κρίση τότε θα συμπαρασύρει και την Ελλάδα. Θα σκάσει η φούσκα όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και την Ευρώπη.

Διαφορετικά θα συνεχίσει να αυξάνεται το κόστος με μικρό οριακό ρυθμό και την ίδια στιγμή θα βλέπουμε ημιυπόγεια και καταστήματα να γίνονται στούντιο και μικρές κατοικίες και ο κόσμος να οδηγείται ολοένα και περισσότερα εκτός του αστικού ιστού.