Με τη διεθνή ηγεμονία των Ηνωμένων Πολιτειών να υποχωρεί, η Κίνα ενισχύει την παγκόσμια επιρροή της και προωθεί μεθοδικά τα συμφέροντά της, ενώ την ίδια στιγμή η Ευρώπη κινδυνεύει να περιοριστεί σε ρόλο θεατή — κάτι σαν «μουσειακό είδος» στο κέντρο του χάρτη, υποστηρίζει ο Κένεθ Ρόγκοφ, καθηγητής Οικονομικών στο Χάρβαρντ και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στην Οικονομική Επιθεώρηση. 

Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος είχε αξιολογήσει θετικά αρκετές από τις οικονομικές πρωτοβουλίες της πρώτης θητείας του Ντόναλντ Τραμπ, σήμερα βλέπει την αμερικανική οικονομία να επιβραδύνεται και να οδεύει προς ύφεση. Χαρακτηρίζει δε «απλά ανόητες» τις πολιτικές της νέας αμερικανικής διοίκησης για τους δασμούς, τονίζοντας την ίδια στιγμή ότι ο απομονωτισμός που διαπερνά οριζόντια όλο το αμερικανικό πολιτικό φάσμα δίνει χώρο στην Κίνα να εμφανίζεται ως υπέρμαχος της παγκοσμιοποίησης. 

Τραμπ, δασμοί και αμερικανική οικονομία 

Καθηγητά Ρόγκοφ, είστε ένας από τους αναλυτές που υποστήριξαν ότι η νίκη του Τραμπ μπορεί να αναζωογονήσει την αμερικανική οικονομία και να αυξήσει την παραγωγή. Με τον πληθωρισμό να αυξάνεται και το δολάριο να κλονίζεται από τις πολιτικές της κυβέρνησης, όπως οι δασμοί, ποιο είναι το μέλλον της αμερικανικής οικονομίας τις επόμενες 100 ημέρες της προεδρίας Τραμπ;

Ήμουν αρκετά θετικός για τον Τραμπ στην πρώτη του θητεία. Είχα ξεκαθαρίσει ότι δεν τον συμπαθούσα, αλλά πίστευα ότι η οικονομία θα πήγαινε καλά υπό την ηγεσία του. Όσον αφορά τη δεύτερη θητεία του, είχα γράψει ότι πολλές από τις πολιτικές που εισήγαγε ήταν ανησυχητικές και ότι πλέον ανησυχούσα πολύ περισσότερο για τις προοπτικές της οικονομίας. Δεν θα χαρακτήριζα τον εαυτό μου ιδιαίτερα θετικό απέναντι στον Τραμπ 2. Στην πραγματικότητα, θεωρώ πλέον πολύ πιθανό οι Ηνωμένες Πολιτείες να οδηγηθούν σε ύφεση μέσα στα επόμενα δύο χρόνια. Επιπλέον, είναι πιθανό να υπάρξει επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας μέσα στο υπόλοιπο του έτους.

Επίσης, ο εμπορικός πόλεμος επιβαρύνει την οικονομία, ενώ το νέο, πολλά υποσχόμενο φορολογικό νομοσχέδιο του Τραμπ ενδέχεται να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη, καθώς στην πράξη δημιουργεί μεγαλύτερο έλλειμμα από τον Μπάιντεν — κάτι που είναι πραγματικά εντυπωσιακό και όχι εύκολο να το πετύχει κανείς! Συνεπώς, πιστεύω ότι η οικονομία θα συνεχίσει να επιβραδύνεται και ότι θα υπάρξουν πληθωριστικές πιέσεις.

Μιλώντας για τους δασμούς, το αγαπημένο θέμα του προέδρου Τραμπ, η αύξηση της εγχώριας παραγωγής στις ΗΠΑ, σε συνδυασμό με τον περιορισμό των φθηνών ασιατικών προϊόντων, θα ωφελήσει τις μάζες ή θα βλάψει άμεσα τις μικρές επιχειρήσεις;

Δεν νομίζω ότι θα ωφελήσει ιδιαίτερα τις μάζες, επειδή οι θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν θα είναι αυτοματοποιημένες. Δεν χτίζουμε εργοστάσια όπως στη δεκαετία του 1980 με πολλούς εργαζόμενους. Ακόμα και η Κίνα χάνει θέσεις εργασίας λόγω της αυτοματοποίησης. Έτσι, μπορεί να επαναφέρουμε την παραγωγή την επόμενη δεκαετία, και σίγουρα δεν θα συμβεί γρήγορα, αλλά δεν θα υπάρχουν πολλές θέσεις εργασίας. Για να το κατανοήσετε καλύτερα, αυτό που συμβαίνει είναι πολύ παρόμοιο με τη γεωργία. Δηλαδή, είμαστε πολύ καλοί στη γεωργία, αλλά δεν υπάρχουν θέσεις εργασίας, επειδή όλα είναι αυτοματοποιημένα. 

Πλέον όλα εξαρτώνται από το αν θα παραμείνουν οι δασμοί ή όχι και το πώς θα αντιδράσουν τα δικαστήρια, τα οποία αντιστέκονται. Ποιος ξέρει, ίσως το Κογκρέσο ξυπνήσει από τον λήθαργό του και αντισταθεί επίσης. Αλλά αν υποθέσουμε ότι η κυβέρνηση διατηρήσει τους δασμούς, αυτοί είναι κακοί για την ανάπτυξη και κακοί για τον πληθωρισμό, και προφανώς δεν θα γίνουμε ποτέ μια μεγάλη βιομηχανία που θα παράγει πολλές θέσεις εργασίας στον τομέα της μεταποίησης, αλλά ούτε η Ευρώπη και η Κίνα θα γίνουν.

Επομένως, υπάρχουν καλά επιχειρήματα για την εθνική ασφάλεια, επειδή θα έχουμε την ικανότητα να κατασκευάζουμε πλοία για το ναυτικό μας, αλλά μόνο μέχρι ενός σημείου, και προφανώς δεν θέλουμε να εισάγουμε τα πολεμικά πλοία μας από την Κίνα.

Γενικά, δεν διαφωνώ με όλες τις πολιτικές του Τραμπ, αλλά οι πολιτικές για τους δασμούς είναι απλά ανόητες. Δεν υπάρχει άλλη λέξη για να τις περιγράψω. Είναι ανόητες! Ξέρετε, οι σύμβουλοί του, ο Πίτερ Ναβάρο και ο Χάουαρντ Λούτνικ, είναι εντελώς λάθος στους δασμούς. Και δυστυχώς λένε στον Τραμπ αυτά που πίστευε όταν ήταν 25 ετών. Και τα πιστεύει ακόμα και σήμερα. Και ελπίζω να σταματήσει, γιατί βλάπτουν την κυβέρνησή του και ολόκληρο τον κόσμο.

Το δολάριο θα αποδυναμωθεί

Για πολλούς ένα «αδύναμο δολάριο» σημαίνει επενδύσεις, για άλλους ακριβές πρώτες ύλες. Κατά τη γνώμη σας, τι σημαίνει πραγματικά;

Στην πραγματικότητα, πιστεύω ότι το δολάριο θα αποδυναμωθεί, όχι λόγω του Τραμπ ή κάποιας συγκεκριμένης πολιτικής, αλλά απλώς επειδή βρίσκεται σε υπερβολικά υψηλά επίπεδα. Ακόμα κι αν είχε εκλεγεί η Χάρις, ή οποιοσδήποτε άλλος, το δολάριο θα ακολουθούσε την ίδια καθοδική πορεία. Βρίσκεται τώρα κοντά στα ιστορικά υψηλά του 2002 και του 1985, κάτι που είναι μη βιώσιμο μακροπρόθεσμα. Πιστεύω μάλιστα ότι υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις πως ένα ασθενέστερο δολάριο θα ήταν θετικό για την παγκόσμια οικονομία. Επειδή πολλά βασικά αγαθά τιμολογούνται σε δολάρια, η ενίσχυση του νομίσματος αυξάνει το κόστος τους διεθνώς, γεγονός που πλήττει τη ζήτηση και το παγκόσμιο εμπόριο. Από την άλλη πλευρά, ένα πιο αδύναμο δολάριο διευκολύνει τις εισαγωγές, ενισχύει τη ρευστότητα και καθιστά το εμπόριο πιο προσιτό για πολλές χώρες. Επιπλέον, για τις περισσότερες αναδυόμενες οικονομίες, ένα ασθενέστερο δολάριο είναι ευεργετικό, καθώς μεγάλο μέρος του εξωτερικού τους χρέους είναι σε δολάρια. Τέλος, δεν πιστεύω ότι το ισχυρό δολάριο καθιστά τις ΗΠΑ πιο ανταγωνιστικές. Αντιθέτως, λειτουργεί συχνά ως τροχοπέδη στις εξαγωγές.

Πρόσφατα καλέσατε την Ευρώπη να παραμείνει ψύχραιμη απέναντι στις πολιτικές εξελίξεις στις ΗΠΑ. Πώς μπορεί να μεταφραστεί η ψυχραιμία σε πολιτικούς όρους και πώς μπορεί η Ευρώπη να αποστασιοποιηθεί από την παγκόσμια αστάθεια που προκαλεί η Αμερική;

Φυσικά δεν μπορείς να αποστασιοποιηθείς από την αστάθεια που προκαλεί η Αμερική. Αλλά νομίζω ότι, αν παρακολουθήσεις τις διαπραγματεύσεις του Τραμπ, υπάρχει αυτή η φράση «TACO (Trump Always Chickens Out/ Ο Τραμπ πάντα δειλιάζει)», που περιβάλλει τον Τραμπ, που σε ελεύθερη απόδοση σημαίνει ότι  δεν πήρε τίποτα από την Κίνα, δεν πήρε τίποτα από τον Πούτιν, δεν πήρε τίποτα από το Ιράν και δεν πήρε τίποτα από πολλές χώρες. 

Έχει επιτύχει πολύ λίγα με τις σκληρές διαπραγματεύσεις του και νομίζω ότι η Ευρώπη πρέπει να μην πανικοβάλλεται. Μην είστε υπερβολικά επιθετικοί και μην τον προκαλέσετε να κάνει ακόμα πιο σπασμωδικές κινήσεις. Μπορείτε να συνεχίσετε τις διαπραγματεύσεις, αλλά να γνωρίζετε ότι δεν έχει τόσο ισχυρά χαρτιά. Δεν μπορεί να παραλύσει την οικονομία των ΗΠΑ και δεν μπορεί να είναι εντελώς αυτοκαταστροφικός, γι’ αυτό και συμπεριφέρεται πολύ σκληρά. Αλλά η διαπραγματευτική του δύναμη δεν είναι τόσο ισχυρή όσο νομίζει. Πιστεύω λοιπόν ότι η Ευρώπη έχει πολλά προβλήματα, και πρέπει να τα αντιμετωπίσει, αλλά δεν πρέπει να δημιουργεί νέα προβλήματα κάνοντας μεγάλες παραχωρήσεις στον Τραμπ.

Να μην καταλήξει η Ευρώπη «μουσειακό είδος»

Αυτή τη στιγμή, βλέπουμε δύο διαφορετικές προσεγγίσεις: τη στρατηγική «drill, baby, drill» των ΗΠΑ και την ευρωπαϊκή εστίαση στην πράσινη και ευρύτερη ενεργειακή μετάβαση. Εάν αυτό οδηγήσει σε ένα βελούδινο διαζύγιο, θα μπορούσε ο Τραμπ να εξωθήσει σε μια αναγκαστική κινητοποίηση την Ευρώπη και, δεύτερον, ποιες ριζικές αλλαγές θα ήταν απαραίτητες;

Η συμπεριφορά της Ευρώπης είναι στη σωστή κατεύθυνση, ενώ η συμπεριφορά των Ηνωμένων Πολιτειών είναι ανεύθυνη. Το λυπηρό είναι όμως ότι η Ευρώπη έχει φανεί αφελής – η ίδια δείχνει υπερβολική προσοχή στο περιβάλλον ενώ η Κίνα κατασκευάζει ανθρακωρυχεία και οι ΗΠΑ περί άλλων… τυρβάζουν. Ως αποτέλεσμα, έχει υποχωρήσει στον τομέα της μεταποίησης και της τεχνολογίας. Δεν μπορείς να είσαι ανταγωνιστικός στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης χωρίς ενέργεια, επομένως πρέπει να παράγεις ενέργεια. Είναι λοιπόν μια πολύ δύσκολη στιγμή για την Ευρώπη, γιατί απλά προχωράει μόνη της και η έκθεση Ντράγκι καταπιάνεται ακριβώς με αυτό το θέμα. Μια λύση είναι σίγουρα να αντιγράψουμε τους Γάλλους και να κατασκευάσουμε πολύ περισσότερα πυρηνικά εργοστάσια. Αυτό φαίνεται να είναι ένας τρόπος να προχωρήσουμε και ο Τραμπ το κάνει πολύ επιθετικά, αλλά χρειάζεται πολύς χρόνος. Δεν υπάρχει μια απλή λύση και οι ΗΠΑ δεν έδειχναν ποτέ υπευθυνότητα σ’ αυτό.

Εάν έπρεπε να αξιολογήσετε την κατάσταση, θα λέγατε ότι η μεγαλύτερη πρόκληση για την ΕΕ είναι η έλλειψη οράματος και ηγεσίας ή η έλλειψη συνοχής μεταξύ των κρατών-μελών;

Και τα δύο. Εννοώ ότι η Γερμανία είχε μέχρι πρόσφατα μια πολύ αδύναμη κυβέρνηση που έκανε ατελείωτα λάθη και αποδυνάμωσε τρομερά τη χώρα. Πλέον, έχει μια νέα κυβέρνηση, αλλά είναι πολύ νωρίς για να πούμε αν είναι καλή. Ο λαϊκισμός έχει ενισχυθεί πολύ στην Ευρώπη, όπως και στις Ηνωμένες Πολιτείες, και είναι πολύ δύσκολο για τεχνοκράτες ηγέτες, όπως ο Μακρόν, να καταφέρουν πραγματικά μια αντιστροφή της κατάστασης. Και η έλλειψη συνοχής είναι σίγουρα ένα πρόβλημα. Θα πρέπει να υπερασπιστείτε τους εαυτούς σας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα απομακρυνθούν και ο Τραμπ το κάνει πολύ επιθετικά. 

Ωστόσο, αν η Χάρις είχε κερδίσει, θα μείωνε τις αμυντικές δαπάνες. Και οι ΗΠΑ δεν έχουν πραγματικά χρήματα για να προστατεύσουν την Ταϊβάν, να αντιμετωπίσουν τη Μέση Ανατολή και να προστατεύσουν την Ευρώπη. Η Ευρώπη θα πρέπει να το κάνει μόνη της. Και νομίζω ότι για να επανεξοπλιστεί, θα πρέπει να ενοποιηθεί πολύ περισσότερο πολιτικά. Πλέον αφορά την επιβίωσή της και η απειλή της Ρωσίας δεν θα απομακρυνθεί. 

Ωστόσο, αν η Ρωσία απομακρυνθεί, υπάρχει το Ιράν, το οποίο είναι πολύ πιθανό σύντομα να έχει πυρηνικά όπλα. Και η Ευρώπη είναι πολύ πιο κοντά στο Ιράν από ό,τι οι Ηνωμένες Πολιτείες. Επομένως, η Ευρώπη πρέπει να είναι σε θέση να υπερασπιστεί τον εαυτό της και πρέπει να καταστεί ανταγωνιστική στον τομέα της τεχνολογίας και να μην καταλήξετε ένα «μουσειακό είδος», επομένως πρέπει να είστε γεωπολιτικά ισχυροί. Νομίζω ότι αυτό θα ήταν καλό για τον πλανήτη και χρειαζόμαστε ένα δημοκρατικό αντίβαρο απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτή τη στιγμή εμείς δεν συμπεριφερόμαστε υπεύθυνα και δεν μπορούμε να θεωρηθούμε αξιόπιστοι. Έτσι, ο κόσμος χρειάζεται την Ευρώπη.

Η πρόκληση της Κίνας 

Όσον αφορά την Κίνα, σε μια εποχή που οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνεται να στρέφονται προς τα μέσα, η Κίνα παρουσιάζεται ως υπέρμαχος της παγκοσμιοποίησης και επεκτείνει την ήπια ισχύ της. Θεωρείτε την παγκόσμια επέκταση της Κίνας ως γνήσια δέσμευση για διεθνή συνεργασία ή κυρίως ως στρατηγική κίνηση για την προώθηση των δικών της συμφερόντων;

Φυσικά είναι μια στρατηγική κίνηση για την προώθηση των δικών της συμφερόντων, αλλά βρίσκεται σε πολύ καλή θέση για να προωθήσει τα δικά της συμφέροντα, επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν απομονωθεί. Φαίνεται ότι εμείς υποχωρούμε στη στρατιωτική ηγεμονία. Και φαίνεται ότι υποχωρούμε και στο εμπόριο. Υπάρχει ένα πολύ ισχυρό απομονωτικό κίνημα τόσο στο Δημοκρατικό όσο και στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Ο Μπέρνι Σάντερς, η Οκάσιο Κορτέζ και οι προοδευτικοί είναι επίσης πολύ απομονωτικοί, όπως και ο Τραμπ. Έτσι, ανοίγει η πόρτα στην Κίνα, η οποία διέρχεται αμέσως μέσα από αυτήν. Μπορούμε λοιπόν να ελπίζουμε ότι με κάποιο τρόπο η Κίνα θα γίνει πιο δημοκρατική και λιγότερο διεφθαρμένη. Αλλά μέχρι στιγμής είναι αυτό που είναι, και είναι επίσης ένας λόγος παραπάνω για τον οποίο χρειαζόμαστε την Ευρώπη.

Ολοκληρώνοντας, σε πρόσφατο άρθρο σας παρουσιάσατε την άποψη ότι «η παρατεταμένη εξάρτηση της Κίνας από τα δημοσιονομικά μέτρα τόνωσης έχει στρεβλώσει τα οικονομικά κίνητρα», οδηγώντας σε προβλήματα όπως η υπερπροσφορά κατοικιών και η σπειροειδής αύξηση του δημοσίου χρέους. Για να εμβαθύνουμε περισσότερο, πώς το κινεζικό μοντέλο ανάπτυξης επηρεάζει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της Κίνας;

Νομίζω ότι η Κίνα, από την άποψη της ανάπτυξης, βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Δεν πιστεύω τα στοιχεία ανάπτυξής της και νομίζω ότι βρίσκεται ουσιαστικά σε ύφεση. Η εμπιστοσύνη των καταναλωτών έχει καταρρεύσει, η κατανάλωση έχει καταρρεύσει, το ίδιο και η εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων. Υπάρχουν τομείς όπως τα ηλεκτρικά οχήματα, η ναυπηγική, η πράσινη ενέργεια, όπου η Κίνα είναι πολύ ανταγωνιστική, αλλά αυτοί οι τομείς της οικονομίας είναι ακόμα μικροί σε σχέση με τις υποδομές και τα ακίνητα. 

Έτσι, η Κίνα αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Πιστεύω ότι το μοντέλο της Κίνας έχει φτάσει στο τέλος του. Δεν πιστεύω ότι θα δούμε ξανά πραγματική ραγδαία ανάπτυξη στην Κίνα. Ωστόσο, ακόμα και αν αναπτύσσεται με ρυθμό 2% ετησίως, εξακολουθεί να είναι μεγαλύτερη από την Ευρώπη και εξακολουθεί να είναι γεωπολιτικά ισχυρή. Κοιτάξτε πόσα προβλήματα προκαλεί η Ρωσία, η οποία είναι ίσως το ένα όγδοο του μεγέθους της Κίνας. 

Δυστυχώς, η Ευρώπη πρέπει να προσαρμοστεί σε αυτές τις συνθήκες επειδή το γερμανικό μοντέλο εξαγωγών εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την Κίνα. Γενικά, η Ευρώπη είχε ένα μοντέλο που εξαρτιόταν από τις εισαγωγές-εξαγωγές προς την Κίνα, για παράδειγμα ιταλικών και γαλλικών προϊόντων πολυτελείας. Ωστόσο, βλέπω την Ευρώπη ως ένα πιθανό φωτεινό σημείο στην παγκόσμια οικονομία. Οι άνθρωποι βεβαίως γελάνε με αυτό και λένε ότι η Ευρώπη έχει πολλά προβλήματα και πώς μπορεί πραγματικά να αναπτυχθεί. Ή πώς μπορεί το ευρώ να τα πάει καλύτερα. 

Πρώτα απ’ όλα, έχετε μείνει πολύ πίσω σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά υπάρχει πολύς χώρος για να καλύψετε τη διαφορά. Και πάλι, πιστεύω ότι το ευρώ έχει μια πραγματική ευκαιρία να αυξήσει την παρουσία του στην παγκόσμια οικονομία. Οπότε, αν η Ευρώπη συμπεριφερθεί υπεύθυνα, το ευρώ θα ωφεληθεί πολύ από αυτό που κάνει ο Τραμπ στο δολάριο και στις επιχειρήσεις. Επομένως, αν ήθελα να ψάξω ένα φωτεινό σημείο, θα διάλεγα την Ευρώπη. Ωστόσο, επιστρέφουμε στην προηγούμενή σας ερώτηση. Το πρόβλημά σας είναι τελικά η συνοχή ή η διακυβέρνηση; Γιατί, ξέρετε, χρειάζονται βελτιώσεις και στους δύο τομείς για να γίνουν μεγάλα βήματα.