Βιώνουμε τη σταδιακή «αποσύνθεση» της παγκοσμιοποίησης και τον μετασχηματισμό της διεθνούς τάξης όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, παρατηρεί η ομότιμη καθηγήτρια Διεθνούς Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Μάργκαρετ Μακμίλαν.

Σε συζήτηση που είχαμε μαζί της, η διακεκριμένη ιστορικός —γνωστή στο ελληνικό κοινό από το βιβλίο της Μια σύντομη ιστορία του πολέμου (σ.σ. Κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Ψυχογιός)— εκφράζει την ανησυχία ότι, οκτώ δεκαετίες μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, οι κοινωνίες έχουν βολευτεί μέσα στην ευημερία και έχουν αρχίσει να λησμονούν τις τραγικές συνέπειες του πολέμου.

Για πολλά χρόνια η Μακμίλαν απέφευγε να ταυτίσει την άνοδο του σύγχρονου λαϊκισμού με την εποχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, σήμερα όμως αναγνωρίζει ανησυχητικές ομοιότητες και δηλώνει απαισιόδοξη για όσα ενδέχεται να ακολουθήσουν.

Η νέα παγκόσμια τάξη 

Στη σημερινή διεθνή σκηνή, αντιμετωπίζουμε τρεις μεγάλες γεωπολιτικές προκλήσεις: την πολυπολικότητα, την παρακμή της κυριαρχίας των ΗΠΑ, και την άνοδο της Κίνας. Κατά τη γνώμη σας, βρισκόμαστε μπροστά στην εμφάνιση μιας θεμελιωδώς «νέας παγκόσμιας τάξης» ή υπάρχει κάποιο ανάλογο ιστορικό προηγούμενο;

Νομίζω ότι ναι. Αν και όταν βρίσκεσαι στη μέση των γεγονότων, είναι πάντα πολύ δύσκολο να δεις καθαρά τι συμβαίνει. Αλλά νομίζω ότι η «παλιά παγκόσμια τάξη» είναι παρελθόν. Ο διπολικός κόσμος, δηλαδή το δίδυμο μονοπώλιο του Ψυχρού Πολέμου, έληξε στα τέλη της δεκαετίας του 1980, και έπειτα είχαμε μια μονοπολική περίοδο με τις Ηνωμένες Πολιτείες να κυριαρχούν, η οποία έχει περάσει. 

Νομίζω ότι η κυριαρχία των ΗΠΑ έχει λήξει για δύο λόγους. Ο ένας είναι ότι άλλες δυνάμεις αμφισβητούν τις ΗΠΑ, και ο δεύτερος είναι ότι οι ΗΠΑ στρέφονται προς το εσωτερικό και αποσύρονται ουσιαστικά από μεγάλο μέρος της διεθνούς σκηνής.

Σε ένα πρόσφατο άρθρο με τίτλο «Έχει ξεκινήσει ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος;», ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι το διεθνές σύστημα υφίσταται μια βαθιά μεταμόρφωση: οι υπάρχουσες ισορροπίες καταρρέουν και διαμορφώνεται ένα σύστημα χωρίς κανόνες, αρχές, περιορισμούς ή μηχανισμούς διαβούλευσης. Το άρθρο καταλήγει με τη δήλωση ότι «ποτέ άλλοτε δεν ήμαστε τόσο κοντά στο να μάθουμε πότε και πώς ξεκινάει». Τι, κατά τη γνώμη σας, εμποδίζει το διεθνές σύστημα να καταρρεύσει όπως συνέβη πριν από 85 χρόνια;

Ίσως η δυναμική του παρελθόντος. Εξακολουθούμε να έχουμε διεθνείς οργανισμούς, αν και όλο και περισσότερο υποβαθμίζονται και περιθωριοποιούνται. Σήμερα, δεν είμαι σίγουρη ότι το διεθνές σύστημα είναι τόσο ισχυρό, και πιστεύω ότι θα μπορούσαμε να βιώσουμε μια μεγάλη κρίση ανά πάσα στιγμή, και ότι υπάρχουν δυνάμεις που είναι ρεβιζιονιστικές, οι οποίες θέλουν να αλλάξουν τα πράγματα και δεν πιστεύουν στην υπάρχουσα τάξη. Η Ρωσία είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, και πιστεύω ότι το Ιράν είναι ένα άλλο. 

Από την άλλη, πιστεύω ότι η Κίνα προς το παρόν δεν θέλει να δει την κατάρρευση της διεθνούς τάξης και είναι σαφές ότι θέλει να προωθήσει τη δική της επιρροή και δύναμη. Επομένως, πιστεύω ότι καθοδηγείται από την επιθυμία να αποφύγει τον πόλεμο και όχι να τον προκαλέσει. 

Τώρα, αξιολογώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες, παρά τις ασταθείς πολιτικές του Τραμπ δεν επιθυμεί συγκρούσεις και πιστεύω ότι ένα πράγμα που γνωρίζουμε για τον Αμερικανό πρόεδρο είναι ότι δεν του αρέσουν οι πόλεμοι, πιστεύει ότι είναι κακοί για τις επιχειρήσεις, ότι κοστίζουν πάρα πολλά χρήματα, και προτιμά να συνεχίσει να ασχολείται με τις επιχειρήσεις και το εσωτερικό του. Επομένως, η γνώμη μου είναι ότι υπάρχει ένα είδος αδράνειας ενσωματωμένης στο διεθνές σύστημα.

Παράλληλα, αυτή τη στιγμή υπάρχουν πάρα πολλές ενεργές κρίσεις, και νομίζω ότι η Ρωσία θα συνεχίσει να προκαλεί προβλήματα στους γείτονές της, αν και ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει δείξει τις αδυναμίες της. Ωστόσο, η πρόσφατη θέαση drones πάνω από μεγάλα αεροδρόμια είναι ένα παράδειγμα του τι επιδιώκει να κάνει η Ρωσία. 

Η Ρωσία είναι μια δύναμη που προκαλεί αναστάτωση, όπως ήταν για πολύ καιρό το Ιράν, αλλά δεν μπορεί να πολεμήσει σε έναν μεγάλο πόλεμο, και αυτό που μπορεί να κάνει είναι να προκαλέσει αναστάτωση. Και έχουμε την εξάπλωση των πυρηνικών όπλων, κάτι που θεωρώ τρομακτικό. 

Υπάρχουν δυνάμεις που μιλούν συνεχώς για την απόκτηση πυρηνικών όπλων λόγω της αναταραχής στον κόσμο. Και έχουμε ήδη εστίες έντασης στην Αφρική, στην Ταϊβάν και μεταξύ Ινδίας και Κίνας. Έτσι, όταν κοιτάζεις τον παγκόσμιο χάρτη, υπάρχει μια καταθλιπτική εικόνα ενός κόσμου στον οποίο υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις ή πάρα πολλές πιθανότητες να πάνε τα πράγματα στραβά.

Πυρηνικά, παγκοσμιοποίηση, δημοκρατία 

Πιστεύετε ότι η πυρηνική αποτροπή ή η παγκοσμιοποίηση εξακολουθούν να λειτουργούν ως σταθεροποιητικές δυνάμεις ή ότι εξασθενούν;

Είμαστε μάρτυρες της σταδιακής «αποσύνθεσης» της παγκοσμιοποίησης, εν μέρει ως αποτέλεσμα των αμερικανικών πολιτικών, όπως ο προστατευτισμός και οι δασμοί, που συμβάλλουν σε αυτή την τάση. 

Με ανησυχεί ακόμα το γεγονός ότι, σε πολλές δημοκρατίες, η μετανάστευση τροφοδοτεί τον δεξιό λαϊκισμό και τον προστατευτισμό, συμπεριλαμβανομένων χωρών όπως η Ελλάδα. Ωστόσο, η παγκοσμιοποίηση δεν είναι το μόνο ζήτημα. 

Επίσης, με προβληματίζει η συνεχιζόμενη εξάρτηση από την πυρηνική αποτροπή. Αν και μπορεί να υποστηριχθεί ότι λειτούργησε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, πλέον γνωρίζουμε πόσες φορές ο κόσμος βρέθηκε επικίνδυνα κοντά σε πυρηνική καταστροφή. 

Η εξάρτηση από ένα τόσο εύθραυστο σύστημα είναι επικίνδυνη, και καθώς όλο και περισσότερες χώρες εξετάζουν το ενδεχόμενο ανάπτυξης πυρηνικών όπλων −όπως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, και ακόμη και ο Καναδάς, μια χώρα παραδοσιακά αντίθετη στα πυρηνικά όπλα− πιστεύω ότι δεν πρέπει να βασιζόμαστε στην πυρηνική αποτροπή.

Ταυτόχρονα, εμφανίζονται νέες μορφές πολέμου. Βλέπουμε όλο και περισσότερο ασύμμετρες πολεμικές συγκρούσεις, κυβερνοπόλεμο, ακόμη και τη στρατιωτικοποίηση του Διαστήματος. Συνολικά, δεν είμαι πολύ αισιόδοξη για όλα αυτά.

Φοβάστε ότι βρισκόμαστε μπροστά στην αρχή μιας αναθεώρησης της σχέσης κοινής λογικής – εξουσίας;

Ναι. Νομίζω ότι βλέπουμε την άνοδο δημαγωγικών ηγετών που τροφοδοτούνται από προσωπικά συμφέροντα και ματαιοδοξία. Απευθύνονται στη δυσαρέσκεια των πολιτών τους, αλλά προσφέρουν λίγες πραγματικές λύσεις. Πολλοί φαίνεται να ενδιαφέρονται λιγότερο για την ευημερία του λαού τους και περισσότερο για το δικό τους κύρος, τη δόξα και την εξουσία.

Ταυτόχρονα, φαίνεται να υπάρχει μια αυξανόμενη απώλεια της πίστης στη δημοκρατία σε πολλές από τις παλαιότερες δημοκρατικές χώρες. Είναι ενδιαφέρον ότι οι χώρες που δεν έχουν ακόμη βιώσει τη δημοκρατία την επιθυμούν έντονα, διψούν γι’ αυτή. Από την άλλη, στις θεμελιωμένες δημοκρατίες η εμπιστοσύνη στους θεσμούς μειώνεται. Οι δημοσκοπήσεις σε χώρες όπως η Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ανησυχητικές. Οι νέοι αμφιβάλλουν όλο και περισσότερο ότι η δημοκρατική διακυβέρνηση είναι η καλύτερη μορφή διακυβέρνησης, αν και δεν είναι σαφές τι πιστεύουν ότι πρέπει να την αντικαταστήσει.

Έτσι, ναι, νομίζω ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια επανεξέταση, σε μια απομάκρυνση από αρχές που κάποτε θεωρούνταν δεδομένες. Και ενώ οι ιστορικοί είναι πάντα προσεκτικοί όταν προβλέπουν το μέλλον, φαίνεται σαφές ότι οδεύουμε προς μια ταραχώδη και αβέβαιη περίοδο. Υπάρχουν απλά πάρα πολλά αναπάντητα ερωτήματα για να αισθάνεται κανείς άνετα.

Η υποχώρηση των θεσμών 

Πώς ερμηνεύετε το γεγονός ότι 80 χρόνια μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου οι φιλελεύθερες δημοκρατίες στη Δύση φαίνονται εύθραυστες και παρέχουν γόνιμο έδαφος για τον λαϊκισμό, την Ακροδεξιά και τις διχαστικές ιδέες, ειδικά στις δυτικές κοινωνίες που καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου;

Νομίζω ότι υπάρχουν δύο κύριοι λόγοι. Πρώτον, έχουμε βολευτεί και έχουμε ξεχάσει γιατί δημιουργήσαμε ορισμένους δημοκρατικούς θεσμούς, τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς, για να αποτρέψουμε νέους πολέμους και να προωθήσουμε την ευημερία και τη δικαιοσύνη σε όλο τον κόσμο. Αυτός ήταν ο ιδρυτικός σκοπός των Ηνωμένων Εθνών και των συμμαχικών οργανώσεών τους. 

Ογδόντα χρόνια μετά πολλοί άνθρωποι δεν θυμούνται πλέον πώς ήταν ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Όσοι δημιούργησαν αυτούς τους θεσμούς και βοήθησαν στην εγκαθίδρυση της δημοκρατίας σε χώρες όπως η Γερμανία και η Ιαπωνία, ήξεραν ακριβώς τι ήθελαν να αποτρέψουν από το να ξανασυμβεί, επειδή το είχαν ζήσει. Εμείς, όμως, έχουμε ξεχάσει ότι ο κόσμος μπορεί να είναι γίνει πολύ επικίνδυνος και ότι δεν μπορούμε να θεωρούμε τους θεσμούς μας δεδομένους. Πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μου, έχουν υποεπενδύσει στην άμυνα, επειδή θεωρούσαμε ότι δεν είχε πλέον σημασία, και τώρα ανακαλύπτουμε ότι έχει.

Ο δεύτερος λόγος είναι ο βαθύς αντίκτυπος των κοινωνικών μέσων, τον οποίο μόλις αρχίζουμε να κατανοούμε. Οι άνθρωποι ζουν όλο και περισσότερο σε «θαλάμους αντήχησης» (echo chambers), επικοινωνώντας μόνο με όσους μοιράζονται τις απόψεις και τις προκαταλήψεις τους. Τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης άλλοτε ήταν ένα πεδίο όπου οι άνθρωποι συναντούσαν διαφορετικές απόψεις. Αυτός ο χώρος εξαφανίζεται. 

Από την άλλη, τα κοινωνικά μέσα έχουν επιταχύνει την εξάπλωση των θεωριών συνωμοσίας, της παραπληροφόρησης και των ψεύτικων βίντεο. Και με τις εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να ξεχωρίσουμε τι είναι αληθινό και τι είναι πλαστό. Αυτό που κάποτε φαινόταν ψεύτικο, τώρα φαίνεται απολύτως πειστικό. Πιστεύω λοιπόν ότι το πρόβλημα θα επιδεινωθεί προτού ακόμα βελτιωθεί, αν και τελικά ίσως μάθουμε πώς να το διαχειριζόμαστε.

Από τη Βαϊμάρη στο σήμερα

Βλέπουμε την επάνοδο του λαϊκισμού, με προσωπικότητες όπως ο Ντόναλντ Τραμπ και άλλους αυταρχικούς ηγέτες. Πιστεύετε ότι βιώνουμε μια «νέα Βαϊμάρη»;

Αυτό είναι πάντα ανησυχητικό, έτσι δεν είναι; Για πολύ καιρό αρνιόμουν να κάνω τη σύγκριση με τη Βαϊμάρη. Οι ιστορικές παραλληλίες μπορεί να είναι χρήσιμες, αλλά δεν είναι ποτέ τελικές και πλήρεις, επειδή οι συνθήκες είναι πάντα διαφορετικές. Ωστόσο, βλέπω πάρα πολλές ομοιότητες. Μία από αυτές είναι η απροθυμία των προνομιούχων, των ισχυρών και των πλουσίων να αντισταθούν στους δικτάτορες ή τους δημαγωγούς, πιστεύοντας αντίθετα ότι μπορούν να τους ελέγξουν ή να τους χρησιμοποιήσουν. 

Στη Βαϊμάρη της Γερμανίας υπήρχαν τόσο πολλοί άνθρωποι που θα έπρεπε να είχαν πράξει διαφορετικά: στρατηγοί, ανώτεροι γραφειοκράτες, βιομήχανοι, τραπεζίτες. Πολλοί πίστευαν ότι μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τον Χίτλερ και τους ναζί για τους δικούς τους σκοπούς και τον υποστήριξαν.

Νομίζω ότι βλέπουμε το ίδιο πράγμα σήμερα. Πολύ λίγοι από τους υπερπλούσιους στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους στον Τραμπ. Επωφελούνται, για παράδειγμα, από τη μείωση των φόρων τους, την άνθηση των επιχειρήσεών τους, και έτσι τον δικαιολογούν. Συχνά βλέπεις άρθρα που ξεκινούν με την ερώτηση «Τι σου αρέσει στον Ντόναλντ Τραμπ;» και οι συνεντευξιαζόμενοι προχωρούν σε δικαιολογίες ή εξηγήσεις για τη συμπεριφορά του, λέγοντας: «Λέει μερικά γελοία πράγματα, αλλά κάνει καλό στη χώρα».

Αυτή η τάση να εκλογικεύεται ή να δικαιολογείται η αντιδημοκρατική συμπεριφορά δεν περιορίζεται σε μία χώρα. Υπάρχουν άνθρωποι, ακόμη και μέσα στην αμερικανική κυβέρνηση, που πιστεύουν ειλικρινά σε έναν πανίσχυρο αξιωματούχο, σχεδόν βασιλικών διαστάσεων. Ο Ντόναλντ Τραμπ στην πραγματικότητα έχει περισσότερη εξουσία από τον Γεώργιο Γ’, εναντίον του οποίου στράφηκε η Αμερικανική Επανάσταση.

Σε όλο αυτό το μοτίβο υπάρχει μια αντιδημοκρατική τάση, η ιδέα δηλαδή ότι αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε είναι ισχυροί ηγέτες, ότι η δημοκρατία είναι πολύ αργή, πολύ χαώδης και πολύ αναποτελεσματική. 

Κάποιοι, όπως ο επικεφαλής του προϋπολογισμού στις ΗΠΑ, φαίνεται να πιστεύουν ειλικρινά ότι μια ισχυρή εκτελεστική εξουσία είναι προτιμότερη από μια δημοκρατική διαδικασία. Γι’ αυτούς, το Κογκρέσο αποτελεί εμπόδιο, και τα δικαστήρια απλά δεν κάνουν αυτό που θέλουν. Και γνωρίζουμε από την ιστορία ότι οι δικτάτορες λαμβάνουν πάντα κακές αποφάσεις.

Οι προκλήσεις της Ευρώπης 

Εμβαθύνοντας στην κατακερματισμένη σχέση ΕΕ-Ρωσίας, και λαμβάνοντας υπόψη την πρόκληση που θέτει το αυταρχικό καθεστώς του Βλαντιμίρ Πούτιν και τη διστακτικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να δώσει μια αποφασιστική απάντηση, ποια αξιολογείται ως τα κύρια προβλήματα για την ευρωπαϊκή ενότητα;

Νομίζω ότι υπάρχουν προβλήματα που προέρχονται από την ίδια την Ευρώπη. Ορισμένες χώρες, για δικούς τους λόγους, δεν είναι πλέον διατεθειμένες να ακολουθήσουν τις παραδοσιακά αποδεκτές νόρμες της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει αυτό το πρόβλημα άμεσα σε περιπτώσεις όπως η Ουγγαρία, η οποία έχει αγνοήσει σε μεγάλο βαθμό πολλές από αυτές τις νόρμες, ενώ συνεχίζει να λαμβάνει σημαντικά οφέλη από την ΕΕ.

Υπάρχουν, λοιπόν, σοβαρά εσωτερικά προβλήματα εντός της Ένωσης. Ταυτόχρονα, υπάρχει το ζήτημα της ασφάλειας, το οποίο αφορά λιγότερο την ίδια την ΕΕ και περισσότερο το ΝΑΤΟ και το δίκτυο διμερών αμυντικών συμφωνιών μεταξύ των χωρών. Όπως γνωρίζουμε, δεν είναι ποτέ εύκολο να συμφωνήσουν πολλές χώρες σε μια κοινή προσέγγιση.

Ωστόσο, πιστεύω ότι οι ενέργειες του Πούτιν έχουν ωθήσει τις ευρωπαϊκές χώρες να λάβουν πολύ πιο σοβαρά την ασφάλειά τους, να συνεργαστούν και να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες. Η απόφαση της Γερμανίας να αυξήσει τον αμυντικό της προϋπολογισμό ήταν ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. 

Συνολικά, παρατηρούμε μια αυξανόμενη αναγνώριση από πολλές ευρωπαϊκές χώρες ότι πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για την άμυνά τους. Η προφανής μερική απόσυρση των Ηνωμένων Πολιτειών από την ισχυρή δέσμευση στο ΝΑΤΟ και την ευρύτερη παγκόσμια συμμετοχή αναγκάζει επίσης τους Ευρωπαίους να επανεξετάσουν τη θέση τους. Ο πόλεμος στην Ουκρανία κατέστησε σαφές ότι δεν μπορεί να εμπιστευθεί κανείς τα λόγια του Πούτιν, ο οποίος έχει ήδη αθετήσει πολλές υποσχέσεις που είχε δώσει στην Ουκρανία και σε άλλες χώρες.

Όμως, ο πόλεμος αποκάλυψε επίσης ότι η Ρωσία δεν είναι τόσο ισχυρή όσο φαινόταν. Αυτό που ο Πούτιν περίμενε να τελειώσει σε μια εβδομάδα έχει πλέον παραταθεί για περισσότερα από τρία χρόνια, με μια πολύ μικρότερη χώρα να του αντιστέκεται. Η σύγκρουση έχει επιβαρύνει τη ρωσική οικονομία και, σύμφωνα με πληροφορίες, έχει αυξήσει τις εσωτερικές διαφωνίες — αν και είναι δύσκολο να εκτιμηθεί αυτό από έξω, δεδομένου του κλειστού χαρακτήρα της ρωσικής κοινωνίας.

Όλα αυτά ωθούν τους Ευρωπαίους να σκεφτούν πολύ πιο σοβαρά την αμυντική αυτονομία, αντί να εξαρτώνται εξολοκλήρου από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Πιστεύετε ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία θα επιταχύνει τη μετάβαση προς μια πιο πολωμένη, βασισμένη σε «μπλοκ», ευρωπαϊκή τάξη;

Αν η Ευρώπη θέλει να διατηρήσει την ανεξαρτησία της, νομίζω ότι πρέπει. Αν η Ρωσία δει την ευκαιρία να κατακτήσει τη μία χώρα μετά την άλλη, θα την εκμεταλλευτεί. Οι χώρες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, όπως η Πολωνία και οι χώρες της Βαλτικής, τείνουν να είναι οι πιο ισχυρές στην αντίστασή τους κατά της Ρωσίας, επειδή δεν έχουν αυταπάτες για το τι θα σήμαινε η ρωσική κυριαρχία. Τμήματα των εδαφών τους, και ακόμη και τμήματα της Γερμανίας, το έχουν βιώσει άμεσα στο παρελθόν. Η Πολωνία και οι χώρες της Βαλτικής ήταν κάποτε υπό τον άμεσο έλεγχο της Ρωσίας, οπότε γνωρίζουν ακριβώς τι συνεπάγεται αυτό. 

Πιστεύω ότι τώρα δίνεται πολύ μεγαλύτερη προσοχή στα σύνορα της Ευρώπης. Δεν ξέρω πώς είναι η κατάσταση στην Ελλάδα, αλλά σίγουρα υπάρχει μια αίσθηση ανανεωμένης επαγρύπνησης.

Πρέπει να αναφέρω ότι ο Πούτιν χωρίζει τον κόσμο σε φίλους και εχθρούς, και αυτή η νοοτροπία διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά της Ρωσίας. 

Το μέλλον του δυτικού πολιτισμού

Αν οι φιλελεύθερες δημοκρατίες βρίσκονται σε παρακμή, πώς φαντάζεστε ότι θα εξελιχθεί η ιστορία του δυτικού πολιτισμού τα επόμενα χρόνια;

Λοιπόν, μια πιθανότητα –και νομίζω ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με πιθανότητες– είναι ένας κόσμος χωρισμένος σε σφαίρες επιρροής. Είναι πολύ επικίνδυνο να εγκλωβιστεί κανείς σε μια συγκεκριμένη άποψη, γιατί αυτό μπορεί να την κάνει να φαίνεται αναπόφευκτη. 

Σε ένα τέτοιο σενάριο, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να επικεντρωθούν κυρίως στο δυτικό ημισφαίριο, αποσύροντας πολλά από τα στρατεύματά τους από όλο τον κόσμο, ίσως ακόμη και από την Ευρώπη. Θα μπορούσε να υπάρχει μια άλλη σφαίρα στην Ανατολική Ευρώπη και την Κεντρική Ασία, που θα κυριαρχείται από τη Ρωσία, αν και, όπως είπα, η Ρωσία σήμερα είναι πολύ πιο αδύναμη και θα δυσκολευόταν να ελέγξει αποτελεσματικά την περιοχή αυτή.

Στη συνέχεια, θα μπορούσε να υπάρχει μια σφαίρα επιρροής στην Ανατολή, πιθανώς υπό την επιρροή της Κίνας. Αλλά και πάλι, αυτό θα ήταν πιθανώς ασταθές, καθώς πολλές χώρες δεν θα επιθυμούσαν μια τέτοια εξέλιξη. 

Οι σφαίρες επιρροής, από τη φύση τους, είναι ασταθείς, ειδικά στα σύνορά τους, όπου ανακύπτουν αντιπαλότητες, αλλά και στο εσωτερικό τους, καθώς οι άνθρωποι δεν επιθυμούν απαραίτητα να ανήκουν στη σφαίρα στην οποία βρίσκονται.

Αυτό είναι ένα πιθανό μέλλον. Ένα άλλο είναι η αναβίωση των διεθνών οργανισμών. Πολλά θα εξαρτηθούν από τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες παραμένουν —παρά την αυτοπροκαλούμενη ζημιά τους— ίσως η πιο ισχυρή χώρα στον κόσμο. Είναι επίσης πιθανό οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα να καταλήξουν σε κάποια μορφή συνδιαχείρισης, συμφωνώντας να περιορίσουν τις παγκόσμιες συγκρούσεις και να συνεργαστούν σε ορισμένους τομείς, όπως έκαναν περιστασιακά οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Μπορεί να αναδυθούν νέες μορφές δημοκρατίας, δεδομένου ότι τώρα βλέπουμε να συντελούνται επαναστάσεις, όπως στο Νεπάλ;

Νομίζω ότι ναι. Η τρίτη πιθανότητα που θέλω να προσθέσω είναι οι χώρες ομοϊδεατών, που πιστεύουν στη δημοκρατία, οι οποίες σαφώς έχουν διαφορές μεταξύ τους, καθώς δεσμεύονται από εθνικά συμφέροντα, αλλά παρ’ όλα αυτά ενώνονται υπό τον ίδιο σκοπό. Οι Καναδοί, για παράδειγμα, επιδιώκουν να οικοδομήσουν ισχυρότερες σχέσεις με την Ευρώπη και ισχυρότερες σχέσεις με την Ιαπωνία. 

Ωστόσο, έχετε δίκιο: όταν οι άνθρωποι έχουν την ευκαιρία, όπως οι πρόσφατες ταραχές στο Μαρόκο, ζητούν μια διαφορετική μορφή διακυβέρνησης και περισσότερη δημοκρατία. Στο Σουδάν, για παράδειγμα, όταν ο λαός είχε την ευκαιρία, αντιστάθηκε στην αυταρχική στρατιωτική κυβέρνηση και απαίτησε περισσότερη δημοκρατία. 

Επομένως, πιστεύω ότι δεν πρέπει να απορρίπτουμε τη δημοκρατία και την επιθυμία για δημοκρατία. Και πιστεύω ότι αυτό που συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες προκαλεί μια πολύ σημαντική εθνική συζήτηση σχετικά με το είδος της διακυβέρνησης.