Εδώ και δεκαετίες, και ιδιαιτέρως μετά τη διάδοση των smartphones στις μικρότερες ηλικίες, το διαδίκτυο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας παιδιών και εφήβων και η ανάγκη για ένα ασφαλές και ρυθμιζόμενο ψηφιακό περιβάλλον καθίσταται πιο επιτακτική από ποτέ.

Πανελλαδική έρευνα του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), που διεξήχθη σε 2.500 μαθητές ηλικίας 10–18 ετών σε πέντε μεγάλες ελληνικές πόλεις και δημοσιεύθηκε μέσα στο καλοκαίρι, αποκαλύπτει τις καθημερινές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι νέοι στο διαδίκτυο: παραβίαση ηλικιακών ορίων, υπερβολικός χρόνος οθόνης, ανεπαρκής γονικός έλεγχος και έκθεση σε επιβλαβές περιεχόμενο. Τα ευρήματα αναδεικνύουν τα σημαντικά κενά στην αποτελεσματικότητα των υπαρχόντων μηχανισμών προστασίας των ανηλίκων από τις ίδιες τις πλατφόρμες, επαναφέροντας στο προσκήνιο την ανάγκη για τεχνολογικές λύσεις, θεσμικές εγγυήσεις και ενεργή συμμετοχή των χρηστών.

Για να καλύψει το κενό, μια θεσμικά αναγνωρισμένη γραμμή καταγγελιών για το παράνομο περιεχόμενο στο διαδίκτυο, η Safeline διαδραματίζει εδώ και 20 χρόνια ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στην προστασία των ανήλικων χρηστών. Για τις προκλήσεις και την προσέγγιση της SafeLine στο νέο ευρωπαϊκό ψηφιακό τοπίο, μιλά στην Οικονομική Επιθεώρηση η καθηγήτρια Παρασκευή Φραγκοπούλου, συντονίστρια του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου.

Πώς γεννήθηκε η ιδέα της δημιουργίας της SafeLine;

Η SafeLine ιδρύθηκε το 2003 στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), με στόχο να καλύψει την απουσία ενός επίσημου, ασφαλούς και αξιόπιστου μηχανισμού καταγγελιών στην Ελλάδα για το παράνομο περιεχόμενο και δραστηριότητα στο διαδίκτυο. Την εποχή εκείνη, η χρήση του διαδικτύου γνώριζε εκρηκτική άνοδο, ενώ παράλληλα με τις νέες δυνατότητες που προσέφερε, εμφανίζονταν σοβαροί κίνδυνοι, όπως η διάδοση υλικού σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, η ρητορική μίσους και οι διαδικτυακές απάτες. Το βασικό όραμά μας ήταν η προστασία των παιδιών και η ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών απέναντι στο διαδίκτυο. Από την πρώτη στιγμή θέλαμε να αναδείξουμε ότι το διαδίκτυο μπορεί να είναι χώρος δημιουργίας, επικοινωνίας και γνώσης, υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχουν δομές που περιορίζουν την εκμετάλλευση και την κακοποίηση. Στόχος μας ήταν να γίνουμε ένας αξιόπιστος ενδιάμεσος κρίκος ανάμεσα στους πολίτες, την πολιτεία και τις μεγάλες εταιρείες του διαδικτύου.

Η ένταξη της SafeLine αμέσως μετά την ίδρυσή της στο Διεθνή Σύνδεσμο Ανοικτών Γραμμών Διαδικτύου, INHOPE (www.inhope.org), έδωσε πρόσβαση σε διεθνείς, ευρωπαϊκούς μηχανισμούς και δίκτυα αφαίρεσης παράνομου υλικού, φέρνοντας ταυτόχρονα στην Ελλάδα τεχνογνωσία και βέλτιστες πρακτικές. Από μια μικρή πρωτοβουλία, η SafeLine εξελίχθηκε σε θεσμό που σήμερα αναγνωρίζεται σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις που συναντήσατε;

Τα πρώτα βήματα της SafeLine δεν ήταν καθόλου εύκολα. Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν η έλλειψη ενημέρωσης του κοινού. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, υπήρχε σύγχυση σχετικά με το τι συνιστά παράνομο περιεχόμενο και πώς διαχωρίζεται από το ακατάλληλο ή το ενοχλητικό. Συχνά, μάλιστα, υπήρχε διστακτικότητα να αναφερθούν περιστατικά ή, όταν αυτά αναφέρονταν, υπήρχε έλλειψη απαιτούμενης σαφήνειας ώστε να αξιοποιηθούν. Παράλληλα, γίνονταν αρκετά αρνητικά σχόλια για λογοκρισία ή περιορισμό της ελευθερίας του λόγου στο διαδίκτυο. Ένα άλλο εμπόδιο ήταν η απουσία θεσμικού πλαισίου συνεργασίας. Δεν υπήρχαν ξεκάθαρες διαδικασίες για το πώς η SafeLine θα μπορούσε να συνεργαστεί με την αστυνομία ή τις διεθνείς εταιρίες.

Σε τεχνολογικό επίπεδο, έπρεπε να δημιουργηθεί ένα πληροφοριακό σύστημα από το μηδέν, ικανό να διαχειρίζεται καταγγελίες με απόλυτη ασφάλεια και εμπιστευτικότητα, συμβατό με την προστασία προσωπικών δεδομένων. Ταυτόχρονα, η ομάδα μας έπρεπε να βρίσκεται σε συνεχή εκπαίδευση, ώστε να είναι σε θέση να χειρίζεται εξαιρετικά ευαίσθητο υλικό, όπως περιπτώσεις υλικού σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, χωρίς να δημιουργούνται περαιτέρω κίνδυνοι.

Η συμμετοχή στο δίκτυο INHOPE ήταν καθοριστική για να ξεπεράσουμε πολλά από αυτά τα εμπόδια. Μέσα από την ανταλλαγή εμπειριών με άλλες χώρες, υιοθετήσαμε πρακτικές που απέδωσαν και στην Ελλάδα. Παράλληλα, με τη συνεχή στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και την αφοσίωση της ομάδας μας, σταδιακά κερδίσαμε την εμπιστοσύνη του κοινού. Οι καταγγελίες άρχισαν να αυξάνονται και σήμερα έχουμε φτάσει να διαχειριζόμαστε χιλιάδες αναφορές, πολλές από τις οποίες οδηγούν σε ουσιαστικά αποτελέσματα.

Σημαντική ώθηση σε όλη αυτή την προσπάθεια έδωσε η ίδρυση του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου SaferInternet4Kids, το 2016, στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), με σκοπό να αποτελέσει τον εθνικό κόμβο ενημέρωσης, εκπαίδευσης και στήριξης γύρω από την ασφαλή και υπεύθυνη χρήση του διαδικτύου. Στόχος του είναι η προστασία παιδιών, γονέων και εκπαιδευτικών μέσα από δράσεις ευαισθητοποίησης, καθώς και της γραμμής βοήθειας για ζητήματα διαδικτυακής ασφάλειας. Στο Κέντρο, εντάχθηκε και η λειτουργία της γραμμής καταγγελιών SafeLine. Με αυτό τον τρόπο, το Κέντρο συγκεντρώνει σε έναν ενιαίο φορέα όλες τις απαραίτητες υπηρεσίες για την προώθηση ενός πιο ασφαλούς ψηφιακού περιβάλλοντος στην Ελλάδα.

Η συνεργασία με τις Αρχές και η «προτεραιότητα»

Ένα άλλο σημαντικό βήμα, ήταν η συνεργασία μας με τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, μέσω της υπογραφής Μνημονίου Συνεργασίας τον Νοέμβριο του 2022 με την ελληνική αστυνομία. Οι καταγγελίες μας οδηγούν πλέον, σε άμεσες και αποτελεσματικές ενέργειες εντός της χώρας.

Πρόσφατα, η αναγνώριση της SafeLine ως Trusted Flagger από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο του Νόμου για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA), σηματοδοτεί όχι μόνο αναγνώριση της δουλειάς μας αλλά και ανάληψη μιας νέας, πιο θεσμικής ευθύνης: οι αναφορές μας πλέον έχουν προτεραιότητα και αντιμετωπίζονται άμεσα από τις μεγάλες ψηφιακές πλατφόρμες. Αυτό μειώνει σημαντικά τον χρόνο παραμονής τέτοιου υλικού στο διαδίκτυο και προστατεύει άμεσα τα θύματα, πολύ περισσότερο από την αποστολή μιας ατομικής καταγγελίας που κινδυνεύει να «χαθεί» ανάμεσα στις πολλές. Είμαστε Trusted Flagger για όλες τις μεγάλες πλατφόρμες, όπως Meta (Facebook- Instagram), Google (YouTube, Google maps, etc), X, TikTok, Snapchat, Telegram, Pornhub, Discord, αλλά και για πολλές άλλες μικρότερες, γεγονός που ενισχύει θεαματικά την αποτελεσματικότητά μας.

Με ποιες διαδικασίες και μηχανισμούς συνεργάζεται η SafeLine με τις μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες για την άμεση αφαίρεση παράνομου περιεχομένου;

Στα πρώτα χρόνια, η επικοινωνία γινόταν κυρίως μέσω του INHOPE, το οποίο λειτουργούσε ως «γέφυρα» για να φτάνουν οι καταγγελίες μας , παγκοσμίως, στο σωστό σημείο. Σήμερα, η συνεργασία έχει εξελιχθεί τόσο θεσμικά, όσο και τεχνολογικά. Ως Trusted Flagger , οι αναφορές μας δεν περνούν μέσα από τις τυπικές διαδικασίες ελέγχου περιεχομένου (moderation), αλλά αξιολογούνται άμεσα. Η συνεργασία αυτή βασίζεται σε συγκεκριμένους μηχανισμούς: ασφαλή συστήματα αναφορών, ειδικά API που επιτρέπουν την αυτόματη καταγραφή και διαβίβαση στοιχείων, καθώς και συμμετοχή σε κοινές ομάδες εργασίας με εκπροσώπους αυτών των πλατφορμών. Μέσα από αυτές τις ομάδες βελτιώνουμε συνεχώς τις διαδικασίες, συζητούμε γύρω από τις νέες απειλές και δοκιμάζουμε καινούργιες τεχνολογίες. Βέβαια, η σχέση αυτή είναι κάποιες φορές πολύπλοκη. Οι πλατφόρμες έχουν διαφορετικές πολιτικές, νομικές δεσμεύσεις και συχνά δικές τους προτεραιότητες. Ωστόσο, η θεσμική κατοχύρωση μέσω του DSA κάνει πλέον τη συνεργασία πιο σταθερή και δεσμευτική.

Τι μπορεί να κάνει κάποιος πολίτης που εντοπίζει παράνομο υλικό στον Ιστό;

Αν κάποιος διαπιστώσει την ύπαρξη παράνομου περιεχομένου ή πέσει θύμα παράνομης δραστηριότητας σε κάποιο κοινωνικό δίκτυο, μπορεί να υποβάλει καταγγελία μέσω της φόρμας μας στο www.safeline/report ή και με email στο contact@safeline.gr . Η SafeLine δεσμεύεται ότι κάθε αναφορά που αφορά σε παράνομη δραστηριότητα αντιμετωπίζεται άμεσα και αποτελεσματικά. Το ποσοστό αφαίρεσης παράνομου περιεχομένου αγγίζει το 100%.