Σε μια προσπάθεια να κατανοήσουμε καλύτερα το ιδεολογικό υπόβαθρο των όσων συμβαίνουν σήμερα στις ΗΠΑ −σε αντίθεση με μια ιδιαίτερα διαδεδομένα άποψη ότι ο Τραμπ κάνει λίγο-πολύ ό,τι του καπνίσει, συντασσόμαστε με την άποψη του Branko Milanovic, την οποία φιλοξενήσαμε μάλιστα σε παλαιότερο τεύχος (τεύχος 1045/Νοέμβριος 2024), ότι ο αμερικανός πρόεδρος διαθέτει μια ιδεολογία, ή ορθότερα ένα συνονθύλευμα ιδεολογικών αναφορών, από τον μερκαντιλκισμό και το επιθετικό επιχειρείν μέχρι τον αντιμεταναστευτικό εθνικισμό− επιχειρήσαμε μια δύσκολη συζήτηση με τον ιθύνοντα νου του Project 2025, του προγράμματος που συνέταξε το Heritage Foundation για την εκκαθάριση του αμερικανικού «βαθέος κράτους», όπως το αποκαλούν οι οπαδοί του Τραμπ. 

Όπως αποδεικνύεται, το Project 2025 αποτελεί πλέον αναμφίβολα τον οδικό χάρτη μιας σειράς κινήσεων του αμερικανού προέδρου. Η συζήτηση με τον Πολ Ντανς, που αποχώρησε από τη διεύθυνση του Heritage Foundation τον περασμένο Ιούλιο και δηλώνει ένας «απλός αμερικανός πολίτης», είναι από κάθε έννοια και άποψη αποκαλυπτική των στοχοθεσιών, των απώτερων σχεδίων αλλά και της τεράστιας απόστασης που χωρίζει την οπτική της σημερινής αμερικανικής διοίκησης από το ευρωπαϊκό παράδειγμα. 

Το Project 2025 και το «διοικητικό κράτος»

Κύριε Ντανς, το Project 2025 δείχνει να λειτουργεί σήμερα ως επίσημο σχέδιο της κυβέρνησης Τραμπ. Πώς σας φαίνεται αυτό;

Κοιτάξτε, όλα όσα συμβαίνουν σήμερα είναι όραμα του Ντόναλντ Τραμπ. Ένας άνθρωπος στάθηκε όρθιος, σήκωσε τη γροθιά του και είπε: «Πολεμήστε! Πολεμήστε! Πολεμήστε!». Αυτές είναι οι ιδέες που τίθενται σε εφαρμογή σήμερα. Όντως, όμως, υπάρχει μια επικάλυψη μεταξύ των αρχών που παρουσιάσαμε με το Project 2025 και το μονοπάτι που σήμερα ακολουθεί ο πρόεδρος Τραμπ. Πρόκειται για την κατεύθυνση που λέει ότι χρειάζεται να αποδομηθεί το «διοικητικό κράτος», ότι δηλαδή αυτό είναι το βασικό εμπόδιο που βρίσκεται μπροστά μας αν είναι να έχουμε λειτουργία της δημοκρατίας και μέλλον της Πολιτείας μας. Αν πρέπει να ξαναβρούμε την εμπιστοσύνη μας και να επανιδρύσουμε την κυβέρνηση κατά τρόπο που να μας δώσει άλλα 250 χρόνια ζωής [Σημ: Η συνθήκη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας συνήφθη από 13 Πολιτείες, την 4η Ιουλίου του 1776].

Πώς θα εξηγούσατε σε κάποιον που ζει στην Ευρώπη την έννοια της αποδόμησης του «διοικητικού κράτους»; Ή εκείνου που επίσης αποκαλείτε «βαθύ κράτος»: ποιος είναι το βαθύ κράτος;

Πρόκειται για κάτι που δημιουργήθηκε με αυξανόμενο ρυθμό τα τελευταία 100 χρόνια –κατά τη διάρκεια της αποκαλούμενης προοδευτικής εποχής– με σημείο εκκίνησης μάλλον επί προέδρου Ουίλσον, πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρόκειται για την ιδέα ότι μια τάξη διανοούμενων και πολιτικών ελίτ θα επέβλεπαν τη διακυβέρνηση για λογαριασμό του υπόλοιπου λαού. Με το πέρασμα του χρόνου, εκείνο που αναπτύχθηκε ήταν ένα πελώριο διοικητικό κράτος, μια γραφειοκρατία που δεν έχει άμεση σύνδεση με τον λαό – υπό την έννοια ότι πρόκειται για μη-εκλεγμένα στελέχη. Χωρίς στοιχείο λογοδοσίας.

Στις ΗΠΑ έχουμε μια συνταγματική πολιτεία βασιζόμενη σε τρεις σημαντικούς ανεξάρτητους πυλώνες της εξουσίας: τον νομοθετικό, τον εκτελεστικό και τον δικαστικό πυλώνα. Αυτό όμως το διοικητικό κράτος έχει καταλήξει ένας τέταρτος πυλώνας της διακυβέρνησης. Δηλαδή, να το πούμε, είναι μια εξουσία που δεν αποδέχεται τον έλεγχο του λαού απ’ αυτής. Έχει μεγάλη σημασία ο κόσμος να διατηρεί τον έλεγχο του διοικητικού κράτους, και αυτό προβλεπόταν να γίνεται μέσω του Προέδρου. Τι εννοώ; Ο Πρόεδρος αποτελεί το μόνο πρόσωπο στις ΗΠΑ που διαθέτει την εκτελεστική εξουσία. Συνεπώς, στο μέτρο που αυτός ο στρατός γραφειοκρατών ασκεί σήμερα την εκτελεστική εξουσία και δεν μπορεί να ελεγχθεί από τον Πρόεδρο, προκύπτει μια κατάσταση αντιδημοκρατική.

Ναι, αλλά στις δημοκρατίες λειτουργούν και θεσμικά αντίβαρα/checks and balances – όχι; Υπάρχουν γραφειοκρατικές λειτουργίες, διά των οποίων οφείλει να κινείται κανείς προκειμένου να εφαρμόζει τις αποφασιζόμενες πολιτικές.

Υπό το αμερικανικό σύστημα, προβλέπεται ότι η εκτελεστική εξουσία ανήκει στον Πρόεδρο – τελεία και παύλα! Το σύνολο της εκτελεστικής εξουσίας περιέρχεται στον Πρόεδρο. Εν συνεχεία, ο Πρόεδρος αναθέτει την άσκησή της μέσω διοικητικών μονάδων. Εκείνο λοιπόν που συνέβη τα τελευταία 100 χρόνια είναι ότι αυτές οι διοικητικές μονάδες έχουν καταστεί σχεδόν «ανεξάρτητες». Δηλαδή ο Πρόεδρος δεν μπορεί να διορίζει και να παύει τα διοικητικά στελέχη – τα οποία υπόκεινται πλέον στους κανονισμούς της Δημόσιας Διοίκησης. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι οι γραφειοκράτες έχουν τη δυνατότητα να υιοθετούν πολιτικές της δικής τους επιλογής, χωρίς ο Πρόεδρος να έχει τη δυνατότητα ελέγχου – χωρίς να διαθέτει την εξουσία απομάκρυνσής τους με άλλα λόγια. Στις ΗΠΑ διαθέτουμε Πολιτείες και οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης με πολύ πιο δημοκρατικές ρίζες. Ενώ όμως η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση υποτίθεται ότι διαθέτει περιορισμένες εξουσίες, με το πέρασμα του χρόνου η Δημόσια Διοίκηση πήρε τον έλεγχο. Δεδομένης, δε, της αδυναμίας του Προέδρου να ελέγξει την κατάσταση, η Δημόσια Διοίκηση δεν έπαψε να επεκτείνεται καλύπτοντας κάθε τομέα της ζωής μας.

Η λειτουργία της Δικαιοσύνης και το «βαθύ κράτος»

Δηλαδή για σας το πρόβλημα είναι η γραφειοκρατία – ή περιλαμβάνετε στο «βαθύ κράτος» και τη δικαστική λειτουργία;

Όχι, δεν περιλαμβάνω τη δικαστική λειτουργία στο βαθύ κράτος. Το βαθύ κράτος ξεκινά με τη γραφειοκρατία, αλλ’ επεκτείνεται και στα χρηματοπιστωτικά συμφέροντα, στις μεγάλες νομικές εταιρείες, στα μεγάλα μιντιακά συμφέροντα, καθώς και στο πανεπιστημιακό μας σύστημα. Αυτό, υπό την έννοια ότι μεγάλο μέρος των πολιτικών που εφαρμόζονται στις ΗΠΑ μαγειρεύεται μέσα σ’ αυτό το στενά διαπλεκόμενο σύστημα, το οποίο δεν έχει αληθινά σημεία επαφής με το λαϊκό στοιχείο. Εκείνο λοιπόν που προέκυψε διαχρονικά ήταν μια σειρά από αποκλίνουσες πολιτικές: ο οικολογικός/πράσινος εξτρεμισμός, η ιατρική τυραννία που ζήσαμε [Σημ: επί Covid-19], η διάσταση αστυνόμευσης της ελευθερίας του λόγου μέσα από κυβερνητικά κανάλια – όλα αυτά αποτελούν μείζονες προσβολές κατά της προσωπικής μας ελευθερίας. Αυτό λοιπόν το διαπλεκόμενο σύστημα είναι εκείνο που αποκαλούμε διοικητικό κράτος. άλλοι πάλι το λένε βαθύ κράτος. Ούτως ή άλλως, πρόκειται για κάποιου είδους πολιτική τάξη, η οποία τα πήγε πολύ καλά για τα δικά της συμφέροντα!

Σε ποιο σημείο όμως θεωρείτε ότι οι δημοκρατικές λειτουργίες εμπλέκουν το δικαστικό σύστημα, που ως αντικείμενο έχει την τήρηση του κράτους δικαίου; Σε ποιο σημείο του επιχειρήματός σας το κράτος δικαίου/rule of law –δηλαδή και η τήρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων– ενσωματώνεται στην εξίσωση;

Το δικό μας σύστημα είναι διαφορετικό από τα συστήματα στην Ευρώπη. Στο δικό μας σύστημα έχουμε τρεις ανεξάρτητους, ίσους πυλώνες της πολιτείας. Ο καθένας τους –δεδομένο, αυτό– έχει τις δικές του συνταγματικές δεσμεύσεις. Σε τελευταία ανάλυση, τα δικαστήρια οφείλουν να επιδεικνύουν αυτοσυγκράτηση. Τη νομιμοποίησή τους την ασκούν από αυτή την αυτοσυγκράτηση, από το ότι μιλούν όταν αυτό είναι αναγκαίο. Όταν τα δικαστήρια ασκούν ακτιβισμό, τότε μπορεί αληθινά να υποσκάψουν την ίδια τους τη νομιμοποίηση. Εντέλει, πάντως, τα δικαστήρια δεν διαθέτουν λειτουργία επιβολής. Μπορεί ένα δικαστήριο να διακηρύξει ότι μια ρύθμιση είναι αντισυνταγματική, πλην όμως η εκτελεστική εξουσία είναι εκείνη που θα επιβάλει την εφαρμογή: ακόμη και οι marshals, η ομοσπονδιακή δικαστική αστυνομία που λειτουργεί εντός του συστήματος της Δικαιοσύνης, εντέλει λογοδοτούν στον Πρόεδρο.

Εκείνο που ζούμε τώρα, είναι μια υπέρβαση ορίων από διάφορα τοπικά δικαστήρια, τα οποία υπό κάποιαν έννοια σφετερίζονται την λειτουργία της εκτελεστικής εξουσίας. Ένας δικαστής που ουδέποτε έχει εκλεγεί, ουσιαστικά «περνάει χειροπέδες» στον Πρόεδρο παρακωλύοντάς τον να ασκήσει τα καθήκοντά του –όπως στην περίπτωση της μετανάστευσης– όταν το θέμα προδήλως ανήκει στην αρμοδιότητα της εκτελεστικής εξουσίας. Αυτό κρίθηκε ακόμη και από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ. Και πάλι, όμως, μπορούν και ρίχνουν άμμο στα γρανάζια και καθυστερούν τη λειτουργία των πραγμάτων: αυτό είναι που βλέπουμε να συμβαίνει τώρα.

Και πάλι όμως: αυτό δεν αποτελεί ουσιώδες μέρος μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας; Δημοκρατία είναι η βούληση της πλειοψηφίας. Όμως φιλελεύθερη δημοκρατία σημαίνει ότι η βούληση αυτή περιορίζεται από την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, από την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό που μόλις είπατε είναι σαν να προτείνετε ένα σύστημα όπου τα πάντα ξεκινούν και τελειώνουν στον Πρόεδρο χωρίς θεσμικά αντίβαρα, χωρίς ενδιάμεσο έλεγχο! Εκεί καταλήγετε;

Όχι. Δεν λέω αυτό! Εκείνο που πιστεύω είναι ότι τα πράγματα είναι ρευστά. Κανένας από τους τρεις κλάδους της πολιτείας δεν έχει την τελευταία λέξη: εντέλει, αυτή ανήκει στον λαό. Εκείνος είναι που αστυνομεύει την τυχόν κατάχρηση εξουσίας του ενός έναντι του άλλου…

Η διαιρετικότητα – στις ΗΠΑ και στο εξωτερικό

Ναι, αλλά ποιος λαός; Δεν είναι βαθύτερα πολωμένη σήμερα η αμερικανική κοινωνία;

Πιστεύω ότι εδώ βρίσκεται μέρος του προβλήματος: έχει γίνει μια σαφής προσπάθεια να διχαστούμε, να τροφοδοτηθεί ο διχασμός του αμερικανικού λαού, αλλά και μια προσπάθεια να προβληθεί η αντίληψη αυτή περί διχασμού – ιδίως προς τους ξένους παρατηρητές. Πλην όμως στις ΗΠΑ είναι πολύ περισσότερα αυτά ενώνουν από εκείνα που μας χωρίζουν. Υπάρχει αληθινά μεγάλο μέρος του πληθυσμού μας που πιστεύει τελικά στον Θεό, στην πατρίδα και στην οικογένεια. Δεν υπάρχει εκεί διαίρεση σε συντηρητισμό ή προοδευτισμό. Ξέρετε, ζήσαμε πολλές επιθέσεις εναντίον αυτών των θεμελιωδών αξιών – πολλές από το εξωτερικό, πολλές κι από το εσωτερικό. Από ανθρώπους που έχουν ουσιαστικά μαρξιστική προσέγγιση και θέλησαν να διαταράξουν τη λειτουργία της κυβέρνησης των ΗΠΑ τα τελευταία 50 ή και 200 χρόνια. Αυτό επιδιώχθηκε ιδίως με την τροφοδότηση της κοινωνικής διαιρετικότητας, αλλά και με πολιτικές ουσιαστικώς ανοιχτών συνόρων και με αποδόμηση της ίδιας της έννοιας του κράτους-έθνους. Αυτό το διοικητικό κράτος, για το οποίο μιλήσαμε, ενσωμάτωσε έναν τέτοιου είδους μαρξιστικό ιό στην αδιαφανή, χωρίς λογοδοσία, γραφειοκρατία. Και όσο η Αμερική αρχίζει να το αντιλαμβάνεται αυτό, περισσότερο μέσα από τη δουλειά ανθρώπων όπως ο Ίλον Μασκ, τόσο οι άνθρωποι καταλήγουν ότι δεν είναι δυνατόν να συνεχίσουμε προς αυτήν την κατεύθυνση. Είτε θα υπερασπισθούμε το status quo είτε θα το αλλάξουμε. Και μη μη μας πουν ότι ο κόσμος έχει γίνει ασφαλέστερος με όλο αυτό τον τυχοδιωκτισμό ανά την υφήλιο! Αντιθέτως – έχουμε αταξία στη Μέση Ανατολή. Έχουμε τον πόλεμο Ουκρανίας-Ρωσίας. Έχουμε και απειλητικούς ουρανούς στην Ανατολή, στην Ασία.

Γι’ αυτό θεωρώ ότι θα πρέπει να αδράξουμε την ευκαιρία και να προχωρήσουμε σε εκτεταμένες αλλαγές – αυτό άλλωστε ψήφισε ο κόσμος όταν επανέφερε στην εξουσία τον Ντόναλντ Τραμπ.

Η αμερικανική στάση απέναντι στον κόσμο

Πάντως, αν κανείς περάσει στις εξωτερικές/διεθνείς σχέσεις, διακρίνει δυο πράγματα: μια συναλλακτική προσέγγιση, που εν πολλοίς θεωρείται ταυτόσημη με την προσέγγιση Ντόναλντ Τραμπ στα πράγματα, συν μια προσέγγιση ισχύος. Θεωρείτε ότι οι σχέσεις των ΗΠΑ, ως κύριας δύναμης του διεθνούς συστήματος, θα αντέξουν το σοκ των αρκετά δυσάρεστων συμπεριφορών τους απέναντι σε συμμάχους ή πάλι των συμπεριφορών ισχύος όπως έναντι της Ουκρανίας;

Θα σας πω τις δικές μου απόψεις: δεν είμαι μέρος της κυβέρνησης Τραμπ, κατά το παρελθόν ήμουν μέλος του Heritage Foundation. Εδώ, τοποθετούμαι ως Αμερικανός πολίτης. Το θεμελιώδες στοιχείο του κινήματος «Πρώτα η Αμερική» είναι να βλέπεις μέσα από το πρίσμα του τι είναι κυρίως καλύτερο για τον Αμερικανό πολίτη. Εκείνο που πιστεύουμε είναι ότι αποτελούμε φάρο της δημοκρατίας και ότι μπορούμε να την προωθήσουμε ανά τον κόσμο – πλην όμως πρώτα χρειάζεται να φροντίσουμε τον εαυτό μας, αν είναι να σηκώσουμε αυτή την αποστολή. Με την υπερ-έκθεσή μας τα τελευταία 50 ή 60 χρόνια σε σχεδόν κάθε μέρος της υφηλίου λειτουργήσαμε με πολύ μεγάλο κόστος για τις ΗΠΑ – και δεν έγινε σεβαστό το πρίσμα ακριβώς που σας ανέφερα. Τούτων δοθέντων, όχι δεν θεωρώ ότι η προσέγγιση Τραμπ είναι συναλλακτική. Περισσότερο πιστεύω ότι κινείται προς το πρίσμα του «πώς αυτό προωθεί τα συμφέροντα εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ»; Κατά τα άλλα, αληθινά πιστεύω ότι θα απορροφηθεί μια κάπως αυστηρότερη εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ έναντι των συμμάχων και μακροπρόθεσμων φίλων τους. Χρειάζεται να υπάρξει ένας νέος καταμερισμός του βάρους: η Αμερική έχει υπερεπεκταθεί και δεν μπορεί να κάνει τα πάντα παντού. 

Το βάρος θα χρειαστεί να πέσει περισσότερο στην Ευρώπη έναντι της Ανατολής – της Ρωσίας. Εκτιμώ ότι, όταν ήρθε το κάλεσμα Τραμπ, πολλές χώρες σηκώθηκαν και ανταποκρίθηκαν. Όσον αφορά ειδικά το ΝΑΤΟ, δεν πρόκειται για κάτι που θα μπορούσε ο Αμερικανός φορολογούμενος να συνεχίσει να χρηματοδοτεί πλήρως. Στις ΗΠΑ, βρισκόμαστε ήδη με πελώριο έλλειμμα. Οι δαπάνες εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους συντόμως θα προσπεράσουν τον τωρινό προϋπολογισμό του Υπουργείου Αμύνης – ο οποίος ήδη τρέχει με 1 τρις δολάρια τον χρόνο. Θεωρώ λοιπόν ότι μια ανακατανομή του βάρους είναι απαραίτητη. Γενικά πάντως, λίγη αυστηρότητα στην προσέγγιση είναι καλόν πράγμα. Για μένα, ο Τραμπ είναι δυνατός στη διαπραγμάτευση και στην επικοινωνία. Δεν είναι δυνατόν να εκμεταλλεύονται άλλο τις ΗΠΑ – και αυτό είναι που θέλει να αλλάξει.

Ναι, αλλά τι θα γίνει με τον υπόλοιπο κόσμο, πέραν των ΗΠΑ; Είχατε παλιότερα μιαν ευρύτερη ανάγνωση της έννοιας του εθνικού συμφέροντος, είχατε μιαν εξωτερική πολιτική βασιζόμενη σε αξίες. Τώρα; Είναι δημοκρατική συμπεριφορά το να εμπλέκεστε σε εκλογικές διαδικασίες ξένων χωρών; Ή να ταπεινώνετε έναν ξένο ηγέτη όπως ο Ζελένσκι σε ανοιχτή τηλεοπτική μετάδοση;

Πρώτον πιστεύω ότι οι ΗΠΑ ουδέποτε θα πάψουν να προβάλλουν τις αξίες τους στο εξωτερικό. Το ερώτημα όμως είναι: ποιες αξίες θα προβάλλουν στο εξωτερικό; Τα πρώτα 200 χρόνια μας ήταν η ελευθερία. Ήταν τα ουσιώδη: ελευθερία του λόγου, ελεύθερη σκέψη, θρησκευτική ελευθερία, δυνατότητα του καθενός να διαχειρίζεται τη μοίρα του, ελεύθερη διακυβέρνηση. Πλην όμως τα τελευταία 30 χρόνια, ας πούμε, και εντελώς ιδιαίτερα επί κυβερνήσεως Μπάιντεν, αυτή η ισχύς έχει εκτραπεί, στράφηκε προς μια σχεδόν μαρξιστική πλευρά αξιών, τις οποίες πήγαμε να επιβάλουμε σε ξένες χώρες – αξιών που δεν είναι αντιπροσωπευτικές όσων πιστεύουμε στις ΗΠΑ. Για παράδειγμα, στην Αφρική προωθήθηκαν τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ, αντί για συστήματα εξασφάλισης καθαρού νερού! Έλεγαν σε αναπτυσσόμενες χώρες να υιοθετήσουν τις πλέον ακραίες πλευρές της δυτικής κουλτούρας προκειμένου να λαμβάνουν ξένη βοήθεια ή επενδύσεις…

Ξέρετε, πολλοί ξένοι ηγέτες κορόιδευαν τον Ντόναλντ Τραμπ όταν πρωτοβρέθηκε στο παγκόσμιο προσκήνιο. Πλην όμως αυτός υπήρξε ο Αμερικανός πρόεδρος επί των ημερών του οποίου δεν ξεκίνησε πόλεμος. Οι Αμερικανοί είναι υπέρ της ειρήνης και ο Τραμπ πέτυχε τις Συμφωνίες του Αβραάμ.[Σημ: στη Μέση Ανατολή] στην πρώτη του θητεία, εκεί όπου άλλοι το προσπαθούσαν και φλυαρούσαν επί δεκαετίες. Αντίστοιχα, θεωρούμε ότι η σύγκρουση στην Ουκρανία δεν θα είχε ποτέ συμβεί αν στην εξουσία βρισκόταν ο Τραμπ. Η σύρραξη βασικά πυροδοτήθηκε και προωθήθηκε από τον Μπάιντεν και το βαθύ κράτος εδώ στις ΗΠΑ.

Πολλές από τις διεθνείς εντάσεις έχουν προωθηθεί από τρίτα μέρη. Όσο για μένα, θεωρώ ότι ο Ντόναλντ Τραμπ είναι κατά κύριο λόγο ένας ευγενής και προσιτός άνθρωπος, ο οποίος επιθυμεί αξιοπρεπή στάση των ΗΠΑ. Πλην όμως, άμα του επιτεθείς, θα ανταποδώσει με διπλάσια ένταση!

Πάντως, κ. Ντανς, αν ήμουν Γερμανός και ψήφιζα προ εβδομάδων στη χώρα μου, θα έβλεπα μια ισχυρή προσωπικότητα της κυβέρνησης Τραμπ –τον πολύν Ίλον Μασκ– να μου λέει ευθέως τι πρέπει να ψηφίσω. Δεν είναι αυτός ένας ιδιαίτερα περίεργος τρόπος για να βοηθηθεί η δημοκρατία διεθνώς;

Υπάρχουν Αμερικανοί –μάλιστα υπάρχουν άνθρωποι λίγο πολύ από παντού– που διατηρούν συμφέροντα στο εξωτερικό. Ο Ίλον Μασκ είναι κατά βάσιν επιχειρηματίας, με τα δικά του ιδιωτικά συμφέροντα, ο οποίος σήμερα βοηθά την Αμερικανική Κυβέρνηση με συμβουλευτικό ρόλο. Δεν μιλάει εξ ονόματος των ΗΠΑ όσον αφορά την εξωτερική πολιτική. Ασφαλώς, όμως, έχει συμφέροντα στην Ευρώπη, και ιδίως στη Γερμανία. Οπότε δεν βλέπω να κινήθηκε εκτός εσκαμμένων. Δεν θεωρώ ότι θα ’πρεπε να ερμηνεύονται οι απόψεις του ως ένα είδος προέκτασης της αμερικανικής πολιτικής. Άλλωστε ο Μασκ πάντοτε ήταν sui generis υπό κάποιαν έννοια.

Και ο Τζέι Ντι Βανς είναι sui generis προσωπικότητα, αλλά είναι και Αντιπρόεδρος των ΗΠΑ! Οι τοποθετήσεις του στη Σύνοδο Ασφαλείας του Μονάχου και η στήριξη AfD πριν τις γερμανικές εκλογές…

Δεν έχω ιδιαίτερη άποψη επ’ αυτού. Πάντως γνωρίζω ότι και άλλοτε υπήρξαν περιπτώσεις, όταν ο Μπάιντεν ή ο Ομπάμα είχαν μεταβεί στην Ευρώπη, για προεκλογικές εκστρατείες. Πάντως, όσον αφορά αυτή την κυβέρνηση, πιστεύω πως θα κάνει ό,τι μπορεί προκειμένου να μείνει μακριά από την εσωτερική πολιτική ξένων χωρών. Η αντίθετη στάση είναι εκείνη που μας δημιούργησε πολλές δυσάρεστες καταστάσεις στις ΗΠΑ τα τελευταία 60 ή 100 χρόνια. Ακριβώς ένα από τα δυσάρεστα κατορθώματα του βαθέος κράτους…

Δημοκρατία και δήμος

Ένα τελευταίο ερώτημα: Κάνατε λόγο για επαναφορά της αμερικανικής δημοκρατίας στη συνταγματική της ρίζα. Όμως… μήπως πρόκειται για δημοκρατία χωρίς το σύνολο του δήμου; Ξέρετε, και η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα είναι μέρος του δήμου. και οι υποστηρικτές της πράσινης μετάβασης επίσης, αλλά και οι πρόσφυγες, οι οποίοι έχουν ανθρώπινα δικαιώματα που είναι διεθνώς αναγνωρισμένα. Μήπως λοιπόν πρόκειται για δημοκρατία μόνον για ένα τμήμα του δήμου;

Πρώτον, να ξεκαθαρίσουμε ότι οι ΗΠΑ αποτελούν έθνος-κράτος. Προσδιοριζόμαστε από τον λαό μας, αλλά κατά καθοριστικότερο ακόμη τρόπο προσδιοριζόμαστε από τα σύνορά μας. Η ισχύς της κυβέρνησής μας προέρχεται από την ελεύθερη διακυβέρνηση απ’ όσους βρίσκονται μέσα στα σύνορα. Αυτός είναι ο δήμος στον οποίο αναφερόμαστε: ο λαός μας. Και πάλι πάντως, υπό το Σύνταγμά μας, έχουμε μια ουσιώδη Διακήρυξη [Θεμελιωδών] Δικαιωμάτων, που προσδιορίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα. 

Τελικά όμως, είμαστε μια χώρα με διακυβέρνηση διά της πλειοψηφίας, οπότε δεν μπορούμε να έχουμε υπονόμευση εκείνου που είναι το καλό για το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού (όπως προκύπτει από δημοκρατικές, ελεύθερες και δίκαιες εκλογές) από μέρους πολύ ιδιαίτερων και αποσπασματικών δικαιωμάτων μικρών ομάδων. Τα έχουμε στηρίξει τα δικαιώματα των μειονοτήτων, και έχουν μεγάλη σημασία για μας. Πλην όμως όταν αυτό υπερισχύει της λειτουργίας της κυβέρνησης συνολικά, τότε ανατρέπει συνολικά την τάξη και στερεί τη δυνατότητα να γίνεται οτιδήποτε.

Δεν θα πάψουν ποτέ να υπάρχουν εντάσεις όσον αφορά τις πολύ μικρές ομάδες. Υπήρξαν στιγμές που η κυβέρνηση Μπάιντεν πήγε το πράγμα στα άκρα: γιόρτασε την ημέρα των διεμφυλικών την Κυριακή του Πάσχα στον Λευκό Οίκο! Έφερε στον κήπο του Λευκού Οίκου ανθρώπους που γύμνωσαν τα στήθη τους… Και έβαλε ο Μπάιντεν τη σημαία των ΗΠΑ κατά μέρος και ανέδειξε τη σημαία του Pride/της Υπερηφάνειας περισσότερο από την «Old Glory» [Σημ: το φιλικό όνομα της Αστερόεσσας]. Αυτά δεν είναι σωστά πράγματα. Πρώτα έρχεται το έθνος.

Πολλά που βλέπει κανείς από τον πρόεδρο Τραμπ είναι ανεκτικά – αλλά πρώτα έρχεται η χώρα και η αξία των ανθρώπων. Μην ξεχνάτε άλλωστε ότι ο Τραμπ διόρισε για πρώτη φορά ανοιχτά γκέι ως υπουργό Οικονομικών – δηλαδή ως έναν από τους ισχυρότερους ανθρώπους της χώρας, αν μη του κόσμου όλου!

Ο Paul Dans συμμετείχε τον Απρίλιο στο 10ο Επετειακό Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, που πραγματοποιήθηκε από τις 9 έως τις 12 Απριλίου 2025. Το Φόρουμ, συμπληρώνοντας φέτος 10 χρόνια δυναμικής παρουσίας, έχει καθιερωθεί ως κορυφαίο σημείο συνάντησης προσωπικοτήτων από τον χώρο της πολιτικής, της οικονομίας και της κοινωνίας των πολιτών.