Τι οφείλουμε ο ένας στον άλλον» και γιατί οι ανισότητες αφορούν την κοινωνία στο σύνολό της; Αυτά τα δύο εγγενή, και συνάμα θεμελιώδη, ερωτήματα θέτει ο διαπρεπής φιλόσοφος του Χάρβαρντ Τόμας Σκάνλον. Με αφορμή τη συμπλήρωση 90 χρόνων εκδοτικής παρουσίας της Οικονομικής Επιθεώρησης στην Ελλάδα και σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, ο ομότιμος καθηγητής φυσικής θρησκείας, ηθικής φιλοσοφίας και πολιτειότητας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, εξηγεί γιατί πρέπει να μας απασχολεί ο αιτιολογικός παράγοντας των ανισοτήτων και όχι μόνο οι συνέπειές τους. 

Γνωστός για την εισαγωγή του όρου «συμβολαιοκρατία (κοντρακτουαλισμός)» και πρόσφατα δημοφιλής στην Ελλάδα μέσω του μεταφρασμένου έργου του Γιατί η ανισότητα μας αφορά όλους; (Εκδόσεις Πατάκης), ο Σκάνλον αναδεικνύει το μεγαλείο της δεοντολογικής ηθικής και, ταυτόχρονα, των υποχρεώσεων που διέπουν τους πολίτες. Σε μια συζήτηση που κινείται πέρα από το θεωρητικό πλαίσιο και εισέρχεται στην πρακτική εφαρμογή της θεωρίας του, ο Σκάνλον τάσσεται υπέρ των αλλαγών στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα που θα αμβλύνουν τις ανισότητες σε σχέση με τις εφάπαξ μεταβιβάσεις πλούτου, ενώ, μεταξύ άλλων, υποστηρίζει τον τερματισμό της ίσης εκπροσώπησης των πολιτειών στη Γερουσία των ΗΠΑ.

Συμβολαιοκρατία, ανισότητες και καπιταλισμός 

Καθηγητά Σκάνλον, το 1998 εισάγατε την έννοια της «συμβολαιοκρατίας», η οποία μεταμόρφωσε το πεδίο της ηθικής κατανόησης των αποφάσεων που λαμβάνουμε. Με βάση τη ρήση «μια πράξη είναι ηθικά κακή αν δεν μπορεί να εξηγηθεί ως καλή για έναν άλλο άνθρωπο», θα ήθελα να ξεκινήσω τη συζήτηση με το ερώτημα: Ποιος κανόνας ορίζει ποια πράξη είναι σωστή και ποια λάθος;

Έχω υποστηρίξει στο έργο μου What We Owe to Each Other (Τι οφείλουμε ο ένας στον άλλον) ότι μια πράξη είναι ηθικά μη αποδεκτή αν οποιαδήποτε αρχή που τη διέπει μπορεί να απορριφθεί από ένα άτομο σε κάποια θέση, φυσικά, λαμβάνοντας υπόψη τους λόγους που έχουν οι άλλοι για να επιθυμούν την ύπαρξη μια τέτοιας αρχής. 

Στο έργο σας Γιατί η ανισότητα μας αφορά όλους επισημαίνετε έξι λόγους για τους οποίους οι ανισότητες έχουν σημασία για εμάς. Σε μια φιλελεύθερη κοινωνία και οικονομία, όπου τα άτομα μπορούν να επιλέξουν την εργασία τους και τον αντίκτυπο που αυτή θα έχει στη ζωή τους, γιατί οι ανισότητες εξακολουθούν να έχουν σημασία για το κοινωνικό σύνολο;

Είναι σημαντικό οι άνθρωποι να μπορούν να επιλέγουν την εργασία τους. Αλλά υπάρχουν και άλλοι λόγοι για τους οποίους οι ανισότητες έχουν σημασία. Για να αναφέρω μόνο μερικούς: οι άνισες ανταμοιβές που συνδέονται με τις διάφορες σταδιοδρομίες που μπορεί να επιλέξουν πρέπει να δικαιολογούνται με κάποιο τρόπο. Είναι άδικο μόνο όσοι προέρχονται από πλουσιότερες οικογένειες να έχουν πρόσβαση στο είδος της εκπαίδευσης που απαιτείται για καλύτερα αμειβόμενες εργασίες. Επίσης, είναι άδικο να παρέχονται σε ορισμένους δημόσιες υπηρεσίες υψηλότερου επιπέδου από άλλους. Και είναι άδικο τα μέλη ορισμένων ομάδων να θεωρούνται γενικά κατώτερα και κοινωνικά ανεπιθύμητα. 

Είναι ο καπιταλισμός συμβατός με μια «ριζοσπαστική» μορφή ισότητας;

Ο καπιταλισμός υπήρξε ευεργετικός, καθώς παρείχε τα μέσα για την άνοδο του βιοτικού επιπέδου πολλών ανθρώπων. Είναι πολύ καλό το ότι τόσο πολλοί άνθρωποι στην Κίνα, για παράδειγμα, έχουν βγει από τη φτώχεια με πιο «προσανατολισμένες στην αγορά» πολιτικές. Το ερώτημα είναι αν, για να γίνει αυτό, είναι απαραίτητο να επιτραπούν τα επίπεδα ανισότητας που βλέπουμε τώρα τόσο στην Κίνα όσο και στις ΗΠΑ και αλλού. Κατά τη γνώμη μου, πιστεύω ότι δεν είναι.

Επεκτείνοντας το ερώτημα, κατά την άποψή σας, το οικονομικό χάσμα μεταξύ του πλουσιότερου 1% και των υπολοίπων το εκλαμβάνετε αρνητικά; Αν ναι, φταίνε οι πλούσιοι που αυξάνουν τον πλούτο τους με δημοκρατικά μέσα ή οφείλεται στη δομή του συστήματος που επιτρέπει την επέκταση του χάσματος;

Εγώ ο ίδιος «αντιλαμβάνομαι αρνητικά αυτό το χάσμα» και πιστεύω ότι το ίδιο κάνουν και πολλοί άλλοι. Κατά την άποψή μου, η κύρια αντίρρηση αφορά τη δομή του οικονομικού συστήματος που παράγει αυτό το χάσμα, αν και φυσικά τα χαρακτηριστικά αυτού του συστήματος που το παράγουν, όπως οι φορολογικοί νόμοι και οι νόμοι που διέπουν την πνευματική ιδιοκτησία, διατηρούνται στη θέση τους εξαιτίας της πολιτικής δύναμης των πλουσίων.

Στο ίδιο πνεύμα, γιατί οι δυτικές κοινωνίες ασχολούνται μόνο με τις συνέπειες των ανισοτήτων και όχι με τις ρίζες τους;

Δεν ξέρω αν αυτό απασχολεί μόνο τις «δυτικές κοινωνίες», αλλά συμφωνώ ότι πολλοί άνθρωποι βρίσκουν τα υψηλά επίπεδα ανισότητας απαράδεκτα. Εγώ προσωπικά πιστεύω ότι αυτό είναι λάθος. Η ανισότητα από μόνη της δεν είναι πάντοτε ενοχλητική. Δεν είναι άδικο το γεγονός ότι οι γυναίκες ζουν γενικά περισσότερο από τους άνδρες. Αυτό που κάνει την οικονομική ανισότητα άδικη, όταν είναι άδικη, είναι η αδικαιολόγητη φύση των θεσμών που την παράγουν. Όπως λέτε, αυτό δεν είναι αυτό που πιστεύουν πολλοί άνθρωποι. Το καθήκον της πολιτικής φιλοσοφίας είναι να προσπαθήσει να τους πείσει να υιοθετήσουν μια διαφορετική άποψη.

Από τη θεωρία στην πράξη: Πολιτική, ακροδεξιά και πόλωση 

Αν περάσουμε από τη θεωρητική προσέγγιση της «συμβολαιοκρατίας» στην πρακτική εφαρμογή της, τότε μήπως όλοι οι πολιτικοί που λαμβάνουν γρήγορες αποφάσεις και εφαρμόζουν σκληρές δημοσιονομικές πολιτικές ακολουθούν τον «λάθος δρόμο» όσον αφορά την ηθική νομιμοποίηση των αποφάσεων τους;

Αν έχετε κατά νου τους πολιτικούς που θέλουν να περικόψουν τις δαπάνες για κοινωνικές υπηρεσίες που ωφελούν κυρίως τους φτωχούς, τότε ναι, πιστεύω ότι αυτό δεν είναι δικαιολογημένο.

Στα κείμενά σας, συμφωνείτε ότι «η ανισότητα έχει επίσης ως αποτέλεσμα την άνιση κατανομή της πολιτικής εξουσίας». Παίρνοντας ως παράδειγμα τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Γαλλία, μπορούμε να αποδώσουμε την άνοδο της Ακροδεξιάς και την πιθανή επιστροφή του Τραμπ στο φαινόμενο της ανισότητας;

Εικάζω ότι το μεγαλύτερο μέρος της υποστήριξης αυτών των ακροδεξιών πολιτικών προέρχεται από ανθρώπους του μεσαίου χώρου, οι οποίοι αισθάνονται παραμελημένοι τόσο από το γεγονός ότι οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, όσο και από το γεγονός ότι, όπως το βλέπουν, τα αιτήματα για μεγαλύτερη ισότητα αποσκοπούν κυρίως στο να ωφεληθούν οι φτωχοί και οι μετανάστες. Αν αυτή η άποψη είναι σωστή, τότε η άνοδος της Ακροδεξιάς περιλαμβάνει τόσο τη δυσαρέσκεια για τη μεγαλύτερη ανισότητα όσο και τη δυσαρέσκεια για τα μέτρα που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση της ανισότητας. 

Οι επερχόμενες εκλογές στις ΗΠΑ χαρακτηρίζονται από ακραία πόλωση. Ποιος είναι ο ρόλος που πιστεύετε ότι μπορούν να διαδραματίσουν οι φιλοσοφικές και ηθικές αρχές, όπως αυτές στο έργο σας για τη «συμβολαιοκρατία», στη γεφύρωση των διαιρέσεων μεταξύ του εκλογικού σώματος;

Όσο κι αν θα ήθελα να το θεωρήσω ως πανάκεια για τα δεινά του κόσμου, αμφιβάλλω αν η «συμβολαιοκρατία» μπορεί να συμβάλει πολύ στην άμβλυνση του είδους της πόλωσης που μαστίζει τις ΗΠΑ σήμερα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η «συμβολαιοκρατία» είναι μια ηθική αντίληψη που είναι πάνω από τις κομματικές διαιρέσεις. Είναι, μεταξύ άλλων, μια δηλωμένα κοσμική ηθική προοπτική, αντίπαλος της ηθικής που βασίζεται στη θρησκεία. Για παράδειγμα, μορφές σεξουαλικής συμπεριφοράς, όπως η ομοφυλοφιλία, απλώς δεν αποτελούν ηθικό ζήτημα για τη «συμβολαιοκρατία». Ωστόσο, θεωρούνται ως μείζονα ηθικά προβλήματα σε πολλές θρησκείες. Ακόμα χειρότερα, η «συμβολαιοκρατία» υπονοεί ότι η αμερικανική κοινωνία είναι ανοιχτή σε σοβαρή ηθική κριτική από διάφορες απόψεις, όπως στο θέμα των παλαιότερων και συνεχιζόμενων φυλετικών διακρίσεων ή της ανισότητας των ευκαιριών, για να μην αναφέρουμε και πτυχές της εξωτερικής της πολιτικής, όπως τον πόλεμο του Βιετνάμ και την εισβολή στο Ιράκ. Σε πολλούς ανθρώπους δεν αρέσει να επικρίνεται η κοινωνία τους, για αυτό και ανταποκρίνονται θετικά στους πολιτικούς που τους λένε ότι, «οι Δημοκρατικοί και οι άνθρωποι της Αριστεράς “επιτίθενται στην Αμερική”» και ότι «πρέπει να αισθάνονται ένοχοι που είναι Αμερικανοί». 

Οι αντιπαραθέσεις σχετικά με το πώς η διδασκαλία της αμερικανικής ιστορίας στα σχολεία αντιμετωπίζει το παρελθόν της δουλείας είναι ένα καλό παράδειγμα. Ο Τραμπ, για παράδειγμα, τους λέει: «Οι Δημοκρατικοί λένε ότι είστε κακοί άνθρωποι. Εγώ σας διαβεβαιώνω ότι είστε μια χαρά!». Ο Ντέιβιντ Γκωτιέ, ο οποίος προέκρινε μια πολύ λιγότερο απαιτητική «συμβολαιοκρατική» άποψη, είπε κάποτε για το βιβλίο μου: «Ακόμη και ο τίτλος είναι ψευδής. Δεν χρωστάμε σε κανέναν τίποτα!». Αστειευόταν εν μέρει, αλλά η παρατήρησή του έγινε το μότο ενός μεγάλου αμερικανικού πολιτικού κόμματος.

Ο λόγος περί ανισοτήτων στις ΗΠΑ

Αν στο καπιταλιστικό περιβάλλον της Αμερικής οι ανισότητες είναι γεωγραφικά εγγενείς, υπάρχουν μέσα για να «θεραπευτούν» αυτές ή θα ευδοκιμήσουν οι ριζοσπαστικές απόψεις;

Είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ αυτών των διαφορετικών προσεγγίσεων για την ανισότητα, διότι διαφορετικές μορφές ανισότητας απαιτούν διαφορετικές απαντήσεις. Οι φυλετικές διακρίσεις είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα. Όπως είπα, τα άτομα έχουν βάσιμους λόγους να αντιτίθενται σε συμπεριφορές που τα θεωρούν κοινωνικά κατώτερα και ανεπιθύμητα για συναναστροφή λόγω του χρώματος του δέρματός τους ή του τόπου καταγωγής τους. Οι άνθρωποι που υπόκεινται σε τέτοιες συμπεριφορές αντιμετωπίζονται επίσης συχνά άδικα με διάφορους τρόπους: στην παροχή βασικής εκπαίδευσης ή άλλων δημόσιων παροχών, στον ανταγωνισμό για θέσεις εργασίας και για ανώτερη εκπαίδευση, ακόμα και στα πολιτικά τους δικαιώματα, τα οποία στερούνται.

Όμως, αυτές οι παραβιάσεις σε ζητήματα ίσης μέριμνας, τήρησης της νομιμότητας, ουσιαστικών ευκαιριών και πολιτικής δικαιοσύνης, είναι λάθος σε κάθε περίπτωση. Είναι άδικες ακόμα και όταν οφείλονται σε παράγοντες όπως η διαφθορά, ο νεποτισμός ή η πολιτική εύνοια που δεν έχουν καμία σχέση με τη φυλή.

Επομένως, αυτές οι διαφορετικές μορφές αδικίας απαιτούν διαφορετική αντιμετώπιση. Οι δυσμενείς συμπεριφορές διάκρισης μπορεί να αποφευχθούν μόνο αν οι άνθρωποι πάψουν να βλέπουν τη φυλή, καθώς και άλλα χαρακτηριστικά που αποτελούν τη βάση των διακρίσεων, ως στοιχεία που έχουν σημασία. Αλλά τέτοιες αλλαγές στις ατομικές συμπεριφορές, όσο επιθυμητές και αν είναι, δεν θα μπορούσαν από μόνες τους να μετριάσουν τις άλλες αδικίες που απαρίθμησα, όπως η άνιση παροχή δημόσιων παροχών, η μη τήρηση της νομιμότητας και η άρνηση των πολιτικών δικαιωμάτων.  

Όπως είπα, αυτά είναι λάθος για πολλούς και ανεξάρτητους λόγους, ανεξάρτητα από τον βαθμό στον οποίο επηρεάζουν οι ρατσιστικές συμπεριφορές στη διατήρησή τους ή όχι. Επιπλέον, παρόλο που η εξάλειψη της βλάβης που επιφέρουν οι ρατσιστικές συμπεριφορές απαιτεί να πάψουμε να αντιμετωπίζουμε τις φυλετικές διαφορές ως σημαντικές, η εξάλειψη των διακρίσεων και άλλων αδικιών δεν απαιτεί την αποφυγή πολιτικών αποφάσεων με βάση τη φυλή.

Οι πολιτικές που αντιμετωπίζουν διαφορετικά τα άτομα με βάση τη φυλή τους, κατά την παροχή δημόσιων υπηρεσιών ή ευκαιριών για απασχόληση ή εκπαίδευση, αποτελούν παραβιάσεις της ίσης μέριμνας ή νομιμότητας μόνο όταν η φυλή δεν αποτελεί παράγοντα που σχετίζεται με τις αποφάσεις αυτές. Όπως υποστηρίζω στο πρόσφατο βιβλίο μου, η φυλή δεν είναι πάντα άσχετη με τις πολιτικές που λαμβάνονται. Οι λόγοι για την επιλογή ατόμων σε πλεονεκτικές θέσεις καθορίζονται από τους σκοπούς που δικαιολογούν την ύπαρξη αυτών των θέσεων, και η φυλή μπορεί να σχετίζεται με τους νόμιμους σκοπούς ενός θεσμού. Για παράδειγμα, η παραγωγή περισσότερων μορφωμένων επαγγελματιών από μια ομάδα που έχει υποστεί διακρίσεις, ως τρόπος καταπολέμησης των συμπεριφορών διακρίσεων, αποτελεί θεμιτό στόχο για ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα. Ομοίως, όταν άτομα μιας φυλής έχουν στερηθεί την πολιτική εκπροσώπηση ως αποτέλεσμα πολιτικών χειραγώγησης, η φυλή πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την επαναχάραξη της πολιτικής με στόχο τη δίκαια αντιπροσώπευση.

Ο χαρακτηρισμός αυτών των μέτρων ως «αντίστροφες διακρίσεις» τα κάνει να φαίνονται επιλήψιμα, καθώς δεν γίνεται διάκριση μεταξύ των διαφορετικών πιθανών λόγων που αιτιολογούν την εναντίωση σε πολιτικές που λαμβάνουν υπόψη τη φυλή. Η σωστή απάντηση είναι να ρωτήσουμε: «Με ποια έννοια πρόκειται για διάκριση; Είναι διάκριση υπό οποιαδήποτε έννοια και άρα δικαιολογείται κανείς να εναντιωθεί σ’ αυτή;». Εάν ένα μέτρο δεν εκφράζει υποτιμητικές στάσεις κοινωνικής κατωτερότητας ή δεν περιλαμβάνει αποφάσεις που βασίζονται σε άσχετους παράγοντες, τότε δεν είναι επιλήψιμο. Η αποτυχία να τεθούν αυτά τα ερωτήματα και να γίνει διάκριση μεταξύ των διαφορετικών αντιρρήσεων υποστηρίζει τη λανθασμένη ιδέα ότι μια απόφαση που βασίζεται στη φυλή υπόκειται πάντα σε σοβαρή pro tanto αντίρρηση, που πρέπει να «αντισταθμίζεται» από κάποιον ιδιαίτερα σημαντικό δημόσιο σκοπό.

Ουκρανία, Ανατολή και Δύση, τεχνολογία 

Καθηγητά Σκάνλον, στην καθημερινή ζωή, η λήψη ηθικών αποφάσεων με τη μορφή που υποστηρίζει η «συμβολαιοκρατία» είναι ιδιαίτερα απαιτητική και συχνά ανεφάρμοστη. Πώς απαντάτε σε αυτή την κριτική;

Πιστεύω ότι η καλύτερη κατανόηση της σημασίας των «ηθικών προτύπων» είναι ότι τα βρίσκουν σωστά όλοι. Αυτό σημαίνει ότι η τάση να απαιτούν αυτά πολλά από τους ανθρώπους είναι, κατά κάποιον τρόπο, «ενσωματωμένη» στην ηθική και πιθανώς βρίσκεται σε κόντρα με άλλα στοιχεία της. Η δική μου «συμβολαιοκρατική» περιγραφή της ηθικής καθιστά αυτή την κόντρα άμεσα συνυφασμένη με τα ηθικά πρότυπα. Δεν το θεωρώ αυτό ως ελάττωμα της θεωρίας, αλλά απλώς ως κάτι με το οποίο πρέπει να παλέψουμε όλοι όσοι παίρνουμε στα σοβαρά την ηθική.

Σε «ταραγμένα» περιβάλλοντα, μπορεί να εφαρμοστεί η «συμβολαιοκρατία»; Και δεύτερον, σε στρατιωτικές κρίσεις όπως στον πόλεμο στην Ουκρανία, ποιος ορίζει το σωστό και το λάθος όταν διακυβεύονται ζωές;

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία περιλαμβάνει τη χρήση θανατηφόρας βίας που δεν δικαιολογείται από κανένα ηθικό πρότυπο, συμβολαιοκρατικό ή μη.

Πρόσφατες αναφορές δείχνουν ότι οι οικονομικές ανισότητες μεταξύ Ανατολής και Δύσης αυξάνονται. Ποια είναι η άποψή σας σχετικά με τη διαρκή συζήτηση για την κατανομή του πλούτου;

Μπορεί πράγματι η ανισότητα μεταξύ των πλούσιων χωρών και των «υπολοίπων» να έχει αυξηθεί, αλλά δεν είμαι βέβαιος ότι πρόκειται για χάσμα μεταξύ «της Δύσης» και της «Ανατολής», καθώς πολλές χώρες της «Ανατολής», όπως η Κίνα, η Κορέα και άλλες, τα πάνε καλά. Πιστεύω όμως ότι κυρίως το επίκεντρο της ανησυχίας όσον αφορά την ανισότητα αυτού του είδους είναι σε παράγοντες που καθορίζουν τους όρους του διεθνούς εμπορίου και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.

Σε μια ουτοπική πραγματικότητα με ρεαλιστικά χαρακτηριστικά, πιστεύετε ότι οι ανεπτυγμένες χώρες θα πρέπει να δίνουν μέρος του ΑΕΠ τους στις αναπτυσσόμενες και στις «λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες »;

Μου φαίνεται ότι οι αλλαγές στο οικονομικό σύστημα είναι πιο σημαντικές από τις εφάπαξ μεταβιβάσεις πλούτου. Επειδή δεν είμαι ειδικός στα διεθνή οικονομικά, δεν έχω μια συγκεκριμένη πρόταση. Όμως, η άποψή μου είναι ότι μια εφάπαξ μεταφορά κεφαλαίου πιθανόν να καταληφθεί από διεφθαρμένες τοπικές ελίτ και να μην αποφέρει κανένα όφελος με την πάροδο του χρόνου. Αυτό που χρειάζεται είναι να αναρωτηθούμε: «Ποια πράγματα κρατούν τις φτωχές χώρες φτωχές και μπορούν να αλλάξουν, ή από το εξωτερικό να βοηθήσουμε για να αλλάξουν;».

Αν σας δινόταν μια θέση εξουσίας στο σημερινό αμερικανικό σύστημα, ποιες αρχές της «συμβολαιοκρατίας» θα ενσωματώνατε στη διαδικασία λήψης των πολιτικών αποφάσεων;

Αυτό που ρωτάτε είναι ένα πολύ λογικό ερώτημα «θεσμικού σχεδιασμού». Η «συμβολαιοκρατία» δεν περιλαμβάνει αρχές που θα μπορούσαν να «ενσωματωθούν» στην πολιτική τάξη. Είναι μία άποψη από την οποία μπορεί να ασκηθεί κριτική και να αξιολογηθούν οι θεσμοί και οι πιθανές αλλαγές σε αυτούς. 

Πράγματα που θα πρότεινα είναι ένας αυστηρός φόρος στην κληρονομιά και η ισότιμη παροχή καλής δημόσιας εκπαίδευσης. Αυτά υποστηρίχθηκαν και σε ένα έγγραφο του οικονομολόγου Τζέιμς Μπιουκάναν (αν και γενικά πολύ συντηρητικός, ήταν επίσης ένα είδος «συμβολαιοκράτη», ο οποίος θεωρούσε ότι συμφωνούσε με τον Τζον Ρόουλς σε ορισμένα σημεία). 

Επίσης, ο τερματισμός της ίσης εκπροσώπησης των πολιτειών στη Γερουσία των ΗΠΑ, ανεξάρτητα από τις διαφορές στον πληθυσμό, θα ήταν επίσης κάτι πολύ θετικό, αλλά θα ήταν αδύνατο να επιτευχθεί χωρίς ένα νέο σύνταγμα.

Με εκατομμύρια υπολογισμούς ανά δευτερόλεπτο και την αντίληψη του σωστού και του λάθους όπως εμείς τα ορίζουμε, πιστεύετε ότι η τεχνολογία και η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης θα εξαλείψει τις ανισότητες;

Μπορώ μόνο να μαντέψω, αλλά η τεχνητή νοημοσύνη μου φαίνεται πιο πιθανό να αυξήσει τις ανισότητες παρά το αντίθετο.