Από τις κατεψυγμένες πίτσες μέχρι τις έτοιμες σφολιάτες και από τα πατατάκια έως τα αλλαντικά, τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα μπορούν να κατασβέσουν την έντονη επιθυμία για δυνατή γεύση αλλά νέες έρευνες καταδεικνύουν πως τα προϊόντα αυτά δεν συνδέονται μόνο με διαταραχές βάρους και είναι ιδιαίτερα επισφαλή και για τον εγκέφαλο και τις διανοητικές μας λειτουργίες.

Η καθημερινή διατροφή με πολλά υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα συνδέεται με 44% μεγαλύτερο κίνδυνο κατάθλιψης και 48% συχνότερο άγχος, σύμφωνα με μια μαζική μετα-ανάλυση ερευνών που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nutrients. Μάλιστα καταγράφηκε πως αρκεί η πρόσληψη του 33% των ημερήσιων θερμίδων μέσω υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων για να αυξηθεί ο δείκτης κινδύνου. Μια ξεχωριστή μελέτη από τη Βραζιλία που παρακολούθησε 10.775 άτομα διαπίστωσε ότι ακόμα και η πρόσληψη του 20% των θερμίδων από τέτοιες τροφές συνδέεται με 28% ταχύτερο ρυθμό «γνωστικής» παρακμής σε σύγκριση με άτομα που κατανάλωναν λιγότερα επεξεργασμένα τρόφιμα κατά τη διάρκεια της ζωής τους.

Ιδιαίτερα ανησυχητική θεωρείται μία μελέτη που παρακολούθησε περίπου μισό εκατομμύριο ανθρώπους που ζούσαν στην Αγγλία, τη Σκωτία και την Ουαλία, και διαπίστωσε ότι για κάθε 10% περισσότερα επεξεργασμένα τρόφιμα στην καθημερινή μας διατροφή, ο κίνδυνος άνοιας αυξανόταν κατά 25%.

Αν και η ακριβής, αιτιώδης σχέση παραμένει άγνωστη, όλα τα στοιχεία συγκλίνουν προς την υπόθεση πως η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης στο μέλλον, δήλωσε στο National Geographic η επικεφαλής ερευνήτρια της μελέτης, Melissa M. Lane, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Deakin, στην Αυστραλία.

Είναι γνωστό ότι η υπερβολική κατανάλωση αλατιού, ζάχαρης και κορεσμένων λιπαρών συνδέεται με χρόνιες φλεγμονές, υψηλή αρτηριακή πίεση, υψηλό σάκχαρο, καρδιακές παθήσεις και διαβήτη τύπου 2. Αυτό που όμως πολύς κόσμος δεν φαίνεται να συνεκτιμά, είναι ότι όλες αυτές οι τροφές επηρεάζουν άμεσα και τον εγκέφαλό μας, αυξάνοντας τον κίνδυνο για «αγγειακή άνοια» που οφείλεται σε βλάβες εξαιτίας μεταβολών στην παροχή αίματος και οξυγόνου διαμέσου των αγγείων.

Πρόσθετα όπως ορισμένα τεχνητά γλυκαντικά και το γλουταμινικό μονονάτριο μπορούν επίσης να επηρεάσουν την παραγωγή και την απελευθέρωση κρίσιμων χημικών ουσιών του εγκεφάλου, όπως η ντοπαμίνη, η νορεπινεφρίνη και η σεροτονίνη, επηρεάζοντας αρνητικά την πνευματική και συναισθηματική ευεξία.

Ενα επιπλέον πρόβλημα είναι ότι αυτές οι τροφές μπορούν να προκαλέσουν εθισμό. «Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα έχουν περισσότερα κοινά με ένα τσιγάρο παρά με τις τροφές της Μητέρας Φύσης», λέει στο NG η Ashley Gearhardt, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Michigan, Ann Arbor.

Η μεγάλη διαφορά

Τα επεξεργασμένα τρόφιμα μπορεί να θεωρούνται σε μεγάλο βαθμό υγιεινά, αλλά τα υπερ-επεξεργασμένα συνδέονται με την επιβαρυμένη υγεία. Η βασική τους διαφορά είναι ότι για τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα έχουν χρησιμοποιηθεί συστατικά που δεν υπάρχουν στην κουζίνα μας. Τα μη επεξεργασμένα ή ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα, όπως τα φρέσκα ή κατεψυγμένα φρούτα, λαχανικά, θαλασσινά, κρέατα, αλεύρι και ζυμαρικά, έχουν συνήθως μόνο ένα τέτοιο συστατικό. Τα επεξεργασμένα συστατικά, όπως τα φυτικά έλαια, η ζάχαρη, το άμυλο καλαμποκιού, εξάγονται απευθείας από τα μη επεξεργασμένα τρόφιμα.

Τα επεξεργασμένα τρόφιμα, όπως το ψωμί χωρίς συντηρητικά, τα περισσότερα τυριά και ο τόνος, τα φασόλια ή τα λαχανικά που έχουν κονσερβοποιηθεί έχουν συνήθως το αλάτι για κύριο συντηρητικό. Στα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα όμως περιλαμβάνονται τρόφιμα όπως: καραμέλες, μπισκότα, κέικ, ενεργειακές μπάρες, γιαούρτι με γεύση φρούτων, χοτ ντογκ, πολλά είδη συσκευασμένου ψωμιού και δημητριακών και κατεψυγμένα γεύματα. Συχνά έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, ζάχαρη ή/και νάτριο και συνήθως ενισχύονται με αρωματικές ουσίες, χρωστικές, τεχνητά γλυκαντικά ή και άλλα πρόσθετα. Οι κατάλογοι των συστατικών μπορεί να είναι μακροσκελείς, όπως τα 48 στοιχεία σε μια ενεργειακή μπάρα.

Αλλάζοντας συνήθειες

Τα τακτικά γεύματα μας γλιτώνουν από το ξαφνικό αίσθημα της υπερβολικής πείνας, που ορισμένες φορές οδηγεί σε παρορμητικές αγορές γρήγορων, φθηνών, υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων που διεγείρουν τα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου. Ειδικοί συμβουλεύουν να μεταπηδήσουμε σε λιγότερο επεξεργασμένα τρόφιμα που εξακολουθούμε να απολαμβάνουμε όπως ξηρούς καρπούς και ώριμα φρούτα εποχής. Και όταν αυτό δεν είναι εφικτό, αξίζει τον κόπο να συγκρίνουμε τα συστατικά σε συσκευασμένα προϊόντα και να προτιμούμε εκείνα με λιγότερο νάτριο και πρόσθετη ζάχαρη. Δεν είναι άλλωστε όλα τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα το ίδιο βλαβερά και στη λίστα τους περιλαμβάνονται σαφώς πιο υγιεινές επιλογές όπως το ψωμί ολικής άλεσης του σούπερ μάρκετ που εξασφαλίζει φυτικές ίνες και άλλα θρεπτικά συστατικά.