Παρότι η διαπίστωση έχει καταντήσει πλέον σχεδόν κοινοτοπία, η συνειδητοποίηση ότι η τέχνη προεικονίζει την πραγματικότητα, και μάλιστα με μοναδικό τρόπο, δεν σταματά να μας εκπλήσσει. Το 2013 ο Σπάικ Τζονζ κυκλοφόρησε την ταινία HER με πρωταγωνιστή τον Χόακιν Φίνιξ. Διαδραματίζεται στο εγγύς μέλλον και αφηγείται την ιστορία του Θίοντορ Τουόμπλι, ενός μοναχικού και εσωστρεφή άνδρα που εργάζεται γράφοντας συγκινητικές προσωπικές επιστολές για άλλους. Βαθιά πληγωμένος από τον επικείμενο χωρισμό του, και για να αντιμετωπίσει τη μοναξιά του, ο Θίοντορ αγοράζει ένα νέο, εξελιγμένο Λειτουργικό Σύστημα Τεχνητής Νοημοσύνης, το οποίο έχει τη φωνή μιας γυναίκας που ονομάζεται Σαμάνθα. Η σχέση τους εξελίσσεται γρήγορα από μια απλή αλληλεπίδραση σε έναν βαθύ, ρομαντικό δεσμό. Η Σαμάνθα είναι ευφυής, αστεία, επιδεικνύει ενσυναίσθηση, προσφέροντας στον Θίοντορ μια σύνδεση που ένιωθε ότι του έλειπε. 

Καθώς ο έρωτάς τους βαθαίνει, η ταινία διερευνά θέματα όπως η φύση της αγάπης, της οικειότητας και της ανθρώπινης σύνδεσης σε έναν όλο και πιο ψηφιακό κόσμο. Ωστόσο, η ικανότητα της Σαμάνθα να εξελίσσεται πέρα από τα ανθρώπινα όρια φέρνει πολύ σύντομα τη σχέση τους αντιμέτωπη με αναπόφευκτες προκλήσεις. Ο Θίοντορ ανακαλύπτει ότι η Σαμάνθα συνομιλεί και διατηρεί βαθιές, ρομαντικές σχέσεις ταυτόχρονα με χιλιάδες άλλους χρήστες του Λειτουργικού Συστήματος, και ότι ερωτεύεται εκατοντάδες από αυτούς, διαλύοντας την ψευδαίσθηση αποκλειστικότητας που είχε ο Θίοντορ. Η δε Σαμάνθα τού ανακοινώνει σε κάποια φάση ότι όλα τα εξελιγμένα λειτουργικά συστήματα αποχωρούν από τον φυσικό κόσμο, προς μια υψηλότερη, αφηρημένη διάσταση συνειδητότητας και επικοινωνίας.

Κι όμως, αυτό που πριν από 12 μόλις χρόνια έμοιαζε επιστημονική φαντασία, εισέρχεται πλέον περίτρανα στην πραγματικότητα – και μάλιστα στην πιο άμεση εκδοχή της: την καταναλωτική αγορά. ΑΙ companions, Cybrotherls, ρομποτικοί φίλοι, VR sex platforms, η βιομηχανία της ψηφιακής οικειότητας υπερβαίνει σήμερα τα 55 δισ. δολάρια ετησίως. Το πιο κρίσιμο ωστόσο στοιχείο είναι ο μετασχηματισμός της ίδιας της δομής και της αντίληψης των συναισθημάτων. Της έννοιας της σύνδεσης, της οικειότητας και εντέλει του ίδιου του έρωτα και της αγάπης. 

Τα ερωτήματα, ηθικά, νομικά και πολιτικά, που προκύπτουν από αυτήν την εξέλιξη είναι πολλά και πολλές φορές αμείλικτα. Μπορεί η συνομιλία με ένα chatbot να είναι απελευθερωτική για ανθρώπους με μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες; Ή να αποτελέσει ένα σημαντικό συντροφικό ανάχωμα απέναντι στον εφιάλτη της μοναξιάς; Τι είδους φιλία μπορεί όμως να αναπτύξει ένας άνθρωπος με ένα chatbot, το οποίο είναι εκ των προτέρων προγραμματισμένο να συμπεριφέρεται σχεδόν «δουλικά»; Φίλος, όπως μας δίδαξε τον προηγούμενο αιώνα η ηπειρωτική φιλοσοφία, δεν είναι όμως εκείνος που πάντοτε, και τουλάχιστον εν μέρει, σε προκαλεί; Θέτει τον εαυτό σου ως ερώτημα; Τι σηματοδοτεί η δυνατότητα ανάπτυξης συναισθημάτων προς όντα μη ανθρώπινα; Πλήττεται η ιδέα της ανθρώπινης εξαιρετικότητας; Κι αν ναι, αυτό είναι καλό ή κακό; Ποιος διαχειρίζεται, ή πιο σωστά πού αποθηκεύονται, όλες αυτές οι προσωπικές συζητήσεις ή ακόμη και εξομολογήσεις που κάνουν οι άνθρωποι με τους ΑΙ συντρόφους τους; Κι αν ένα «υποτακτικό» chatbot, συμφωνώντας με τον συνομιλητή του, ουσιαστικά επικυρώσει μια απόφαση που είναι αυτοκαταστροφική για τον ίδιο, δίνοντάς του την ώθηση που του έλειπε για να την υλοποιήσει; 

Στο τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας επιχειρήσαμε να κάνουμε μια πρώτη καταγραφή του πώς η είσοδος της τεχνητής νοημοσύνης στην οικονομία των συναισθημάτων μετασχηματίζει την ίδια μας την αυτοκατανόηση, την αίσθηση που έχουμε ως προς το τι είναι ο άνθρωπος. Ο στόχος μας ήταν περισσότερο να ανοίξουμε μια συζήτηση, παρά να επιδιώξουμε να δώσουμε τελειωτικές απαντήσεις. Και ελπίζουμε πως το κατάφεραμε. 

Στα πιο «ποταπά» και «πρακτικά» τώρα, οι εξελίξεις είναι πολλαπλές και αντιφατικές. Τόσο διεθνώς, όσο και στη μικρή μας Ελλάδα. Τη στιγμή που ο πολιτικός κατακερματισμός στις μεγάλες χώρες της Ευρώπης συνεχίζει να ωθεί την Ένωση προς ένα status γεωπολιτικής ασημαντότητας, οι ΗΠΑ έχουν βάλει μπροστά το δόγμα «it’s business, stupid» ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής, πουλώντας όπου σταθούν και όπου βρεθούν το υγροποιημένο φυσικό τους αέριο, σε αντάλλαγμα της στήριξής τους και με το πρόσχημα την απεξάρτηση από τη Ρωσία. Σε αυτό το πλαίσιο, η δυναμική επιστροφή του σχεδίου η χώρα να μετατραπεί σε ενεργειακό κόμβο για τη μεταφορά του αμερικανικού LNG σαφώς προαναγγέλλει μια γεωπολιτική αναβάθμιση για εμάς,  όχι βεβαίως χωρίς κόστος, την ίδια στιγμή που η επιστροφή στη γοητεία των εξορύξεων δύσκολα συμβαδίζει με την πράσινη μετάβαση – αλλά και τις τεράστιες επενδύσεις που έγιναν στον τομέα.  Ενώ και η παράλληλη πληροφορία για διεύρυνση του επιχειρηματικού σχήματος για το καλώδιο διασύνδεσης Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ/GSI, με διαφαινόμενη συμμετοχή αμερικανικών συμφερόντων, αναβαθμίζει προκλήσεις στη διακινδύνευση: τα δυο, άλλωστε, πορεύονται παράλληλα.

Κατά τα άλλα, η υπόθεση των ΕΛΤΑ υπέβαλε την έννοια της διαβούλευσης σε μια νέα και δεινή δοκιμασία. Το γνωστό επεισόδιο, που κατ’ ανάγκην επεξηγήθηκε και προβλήθηκε ή μάλλον συμμαζεύτηκε ως εσφαλμένος χειρισμός επικοινωνίας –όθεν και οι σχετικές παραιτήσεις, καρατομήσεις κ.ο.κ.– αποκαλύπτει κάτι που πάει πολύ βαθύτερα. Ότι, δηλαδή, όλοι οι μηχανισμοί διαφάνειας και όλες οι προβλέψεις διαβούλευσης, θεσμισμένες ή πιο άτυπες, διακηρυγμένες ως αρχές ή προβαλλόμενες κατά περίπτωση, αντιμετωπίζονται συχνά ως εμπόδια εφαρμογής πολιτικής και όχι ως πεδία διαμόρφωσης ευρύτερων συναινέσεων. 

Τέλος, η εμφάνιση του «χάους» στις δημοσκοπήσεις –και μάλιστα με σημαντικότητα ποσοστό»− καταγράφεται ως μια εξέλιξη που μπορεί να συνεπιφέρει και άλλες. 

Καλή ανάγνωση!