Καθηγήτρια στρατηγικής στο περίφημο INSEAD με ειδίκευση στον ψηφιακό μετασχηματισμό και τον αντίκτυπό του στην κοινωνία, η Annet Aris είναι από τους λίγους ανθρώπους στην Ευρώπη με τόσο μεγάλη και ουσιαστική εμπειρία σε ζητήματα που τέμνουν την τεχνολογία και την επιχειρηματικότητα. Μη εκτελεστικό μέλος διοικητικών συμβουλίων σημαντικών εταιρειών όπως η Rabobank, η Randstad, και η Jungheinrich, η Aris είναι επίσης αντιπρόεδρος του εποπτικού συμβουλίου της ASML· της ολλανδικής εταιρείας που κατέχει μονοπωλιακή θέση σε κομβικό σημείο της κρισιμότερης εφοδιαστικής αλυσίδας του κόσμου, καθώς τον εξοπλισμό που παρέχει είναι αδύνατον να παραχθούν μικροτσίπ. 

Mε αφορμή την παρουσία της στο Φόρουμ των Δελφών, η Aris μιλά στην Οικονομική Επιθεώρηση. «Το ωραίο με την GenAI είναι ότι διευκολύνει τα πράγματα, και οι άνθρωποι δεν θα χρειάζεται να μάθουν πολλές νέες δεξιότητες για να μπορούν να αναλάβουν μία θέση» σημειώνει, χωρίς όμως να κρύβει τις δυσκολίες και τους κινδύνους που εγκυμονεί η μετάβαση στη νέα αυτή φάση: «Θα υπάρξει μία μεταβατική περίοδος και, όπως συμβαίνει σε κάθε μετάβαση, κάποιοι δεν θα εκπαιδευτούν αρκετά γρήγορα και θα χάσουν τις δουλειές τους, ενώ άλλοι θα τρέξουν πιο γρήγορα. Αυτό πάντα προκαλεί αναταραχή. Μακροοικονομικά, καθώς θα αυξηθεί η παραγωγικότητα, θα υπάρχουν περισσότερα χρήματα για επενδύσεις σε νέες δραστηριότητες, και ως εκ τούτου θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Αλλά η αλλαγή δεν θα είναι πάντα εύκολη»

Μικροτσίπ και πρόοδος της ΑΙ

Πόσο σημαντική είναι η διαρκής βελτίωση των ημιαγωγών; Πόσο διαφορετική θα ήταν η καθημερινότητά μας αν οι δυνατότητες των ημιαγωγών είχαν «παγώσει» στο 2000 ή το 2010; Ποιες δεδομένες «πολυτέλειες» θα ήταν αδύνατες;

Όλοι γνωρίζουν τον νόμο του Μουρ, ότι ο αριθμός των τρανζίστορ ανά τσιπ διπλασιάζεται κάθε 18 μήνες με 2 χρόνια. Και μπορεί αυτό να ακούγεται «αθώο», από τα 2 στα 4, στα 8, στα 16, στα 32… αλλά μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα ο διπλασιασμός γιγαντώνεται, και έχουμε πολύ, πολύ μεγάλους αριθμούς. Πραγματική αύξηση της χωρητικότητας και τεράστια υπολογιστική ισχύ υπάρχει μόνο τα τελευταία πέντε με επτά χρόνια. Η τεχνητή νοημοσύνη υπήρχε ήδη από τη δεκαετία του 1980 και του 1990. Όλοι ασχολήθηκαν και προσπάθησαν να μιμηθούν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλος, αλλά δεν τα κατάφεραν και σταμάτησαν. Τώρα η τεχνητή νοημοσύνη επιστρέφει δυναμικά, όχι επειδή ανέπτυξαν νέους αλγόριθμους, πολλοί από τους αλγόριθμους υπήρχαν, αλλά επειδή η ταχύτητα των υπολογισμών και ο όγκος των δεδομένων «εξερράγη». Έτσι, ό,τι έχει επιτευχθεί με την τεχνητή νοημοσύνη δεν θα είχε συμβεί αν δεν είχαμε βελτιώσει τα μικροτσίπ με την πάροδο του χρόνου. Δεν θα υπήρχε η GenAI. Η αναζήτηση στο Google, η πλοήγηση με χάρτες, το cloud, όλα αυτά δεν θα υπήρχαν όπως τα έχουμε σήμερα, χωρίς την τεράστια αύξηση της υπολογιστικής ισχύος την τελευταία δεκαετία. Και όλοι φοβούνται ότι ο νόμος του Μουρ θα σταματήσει, αλλά δεν πρόκειται να σταματήσει. Μέσα στην επόμενη δεκαετία θα έχουμε ακόμα αρκετούς διπλασιασμούς, ο τεχνολογικός χάρτης γι αυτό ήδη υπάρχει.

Ο διπλασιασμός στις δυνατότητες των μικροτσίπ περνά και στην κατανάλωση ενέργειας; Χρειαζόμαστε περισσότερη ενέργεια από ό,τι πριν από δέκα ή δεκαπέντε χρόνια;

Η ποσότητα ενέργειας ανά μονάδα υπολογιστικής ισχύος μειώνεται, όπως και η ενέργεια που καταναλώνεται ανά τσιπ − γίνεται πολλή δουλειά για να μειωθούν οι ενεργειακές ανάγκες τους. Αλλά επειδή ο αριθμός των τσιπ αυξάνεται ραγδαία, θα δούμε μια αύξηση στη συνολική κατανάλωση ενέργειας. Και γι’ αυτόν τον λόγο εξετάζονται εναλλακτικές και γίνεται προσπάθεια για κατασκευή data centers πολύ κοντά σε φυσικές πηγές ενέργειας, εκεί όπου υπάρχει πολλή ηλιακή, αιολική, υδροηλεκτρική ενέργεια.

Είπατε ότι η εξέλιξη στη βιομηχανία ημιαγωγών καθόρισε την πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά σε τι βαθμό συμβαίνει και το αντίστροφο; Έδωσε η έκρηξη της τεχνητής νοημοσύνης ώθηση στη βιομηχανία ημιαγωγών;

Είναι πάντα δύσκολο να προβλέψει κανείς τη ζήτηση στους ημιαγωγούς. Πριν από πέντε χρόνια, ο κόσμος πίστευε ότι η ζήτηση για τσιπ θα σταθεροποιούνταν, και μετά ήρθαν οι νέες εξελίξεις γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη, και η πανδημία COVID, και ξαφνικά η ζήτηση αυξήθηκε. Το ίδιο ισχύει και για τις GPU, όπως βλέπετε με τη Nvidia, κανείς δεν το είχε προβλέψει αυτό, επειδή κανείς δεν περίμενε ότι η γενική τεχνητή νοημοσύνη θα είχε τόση επιτυχία. Αυτό είναι πολύ χαρακτηριστικό των τεχνολογικών εξελίξεων − συχνά βλέπουμε σημεία καμπής. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι άνθρωποι μιλούν για όλα αυτά, αλλά τίποτα δεν συμβαίνει πραγματικά και, ξαφνικά, σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, συνδυάζονται μερικοί παράγοντες, και μόνο όταν όλα συνδυάζονται έχουμε ταχύτατη «απογείωση» στη χρήση τους.

Γιατί το ChatGPT ήταν τόσο επιτυχημένο; Είναι πάντα οι ίδιοι τέσσερις παράγοντες που καθορίζουν την επιτυχημένη υιοθέτηση μιας τεχνολογίας: πρέπει να έχει πραγματικά, απτά οφέλη, όπως να είναι αποτελεσματική στο να γράφει τις απαντήσεις για μας, να είναι εύκολη στη χρήση, προσιτή, και η τέταρτη παράμετρος, που είναι λίγο πιο περίπλοκη, πρέπει όλο το οικοσύστημα γύρω από την τεχνολογία αυτή να «κουμπώνει» − οι προμηθευτές, οι προγραμματιστές, οι τελικοί χρήστες και οι κανονισμοί. Το ίδιο θα δούμε και με τα γυαλιά εικονικής πραγματικότητας. Μπορεί να τα δούμε να «απογειώνονται» την επόμενη πενταετία. Είναι πολύ δύσκολη η πρόγνωση σημείων καμπής, αν «βιαστείτε» θα βρεθείτε με επενδύσεις που δεν αξιοποιούνται, αν αργήσετε να προβλέψετε το σημείο καμπής, κάποιος άλλος μπορεί να σας προλάβει. 

Κώδικες και κανόνες

Κάποιοι εκτιμούν, για παράδειγμα, ότι το Metaverse του Facebook ήρθε κάπως πιο νωρίς;

Έτσι νομίζω, γιατί το Metaverse γέννησε ενδιαφέρον και υποσχέσεις, αλλά δεν συνοδεύτηκε από ανάπτυξη του οικοσυστήματος και τότε είναι που ακολουθεί η μεγάλη απογοήτευση. Με την πάροδο του χρόνου το προϊόν γίνεται καλύτερο, οι προσδοκίες πιο ρεαλιστικές. Το Metaverse θα έρθει, αλλά όχι ίσως με τον τρόπο που το οραματίστηκε ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ. Οι εταιρείες ήδη πειραματίζονται με αυτό και, σε συνδυασμό με τη δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη και την αυξημένη υπολογιστική ισχύ, σε μερικά χρόνια θα κάνουμε πολύ περισσότερα σε εικονικό χώρο.

Ποιες είναι οι σκέψεις σας για την απόφαση της Meta να στραφεί στο open source για την τεχνολογία ΑΙ;

Από τη μία πλευρά, νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό να δώσουμε την ευκαιρία σε όλα τα είδη των μικρότερων επιχειρήσεων να δημιουργήσουν επιχειρηματικά μοντέλα και να αναπτύξουν εφαρμογές. Ταυτόχρονα, υπάρχει κίνδυνος, γι’ αυτό πιστεύω και είμαι περήφανη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, που έκανε ένα βήμα μπροστά με τους κανόνες για την τεχνητή νοημοσύνη. Δεν είναι τέλειοι, αλλά πραγματικά θέτουν σε εφαρμογή τρόπους για τη ρύθμισή της. Το πρόβλημα είναι ότι αυτοί οι κανόνες αφορούν την Ευρώπη, ενώ ταυτόχρονα τα πράγματα εξελίσσονται στην Ασία και άλλα μέρη του πλανήτη. Έτσι, νομίζω ότι ο ανοιχτός κώδικας θα πρέπει να συνοδεύεται από περιοριστικούς όρους, αλλά είναι απαραίτητος, διότι διαφορετικά η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη θα οδηγήσει μόνο σε περαιτέρω συγκέντρωση ισχύος.

Τεχνολογία και γεωπολιτική

Τώρα που η τεχνητή νοημοσύνη ενσωματώνεται σταδιακά σε κάθε πτυχή της ψηφιακής ζωής, τίθεται ζήτημα εξοπλιστικού ανταγωνισμού με τα μικροτσίπ, όπως για δεκαετίες συνέβαινε με τα αμυντικά συστήματα; Αν, για παράδειγμα, δύο εταιρείες χρησιμοποιούν το ίδιο σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, έχει πλεονέκτημα η εταιρεία με τα καλύτερα μικροτσίπ;

Θα υπάρξει σαφής αύξηση της ζήτησης για μικροτσίπ. Η McKinsey (αμερικανική εταιρεία παροχής συμβουλών στρατηγικής και διαχείρισης) έκανε μια ανάλυση προβλέποντας έως και 30% μεγαλύτερη αύξηση λόγω της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης. Ωστόσο, ως προς τον τύπο των τσιπ, μόνο για συγκεκριμένες εφαρμογές χρειάζονται τα πολύ ισχυρά και τα πιο καινούργια τσιπ. Μεγάλη ανάπτυξη θα έχουν τα δοκιμασμένη τσιπ. Μια εταιρεία μπορεί να παρακάμψει, εν μέρει, το πρόβλημα της μη πρόσβασης στα μικρότερα τσιπ, θα είναι λίγο πιο ακριβό, αλλά θα έχει και πάλι μεγάλη υπολογιστική ταχύτητα με τα μεγαλύτερα, απλά τσιπ. 

Πώς η κινεζική πολιορκία της Ταϊβάν και η προσπάθεια των ΗΠΑ να περιχαρακώσουν τις εξαγωγές των δικών τους τεχνολογικών προϊόντων επηρεάζουν την αγορά, αλλά και γεωστρατηγικά τις εξελίξεις;

Η συνέπεια θα είναι να μειωθεί η ταχύτητα της ανάπτυξης, και επιτρέψτε μου να εξηγήσω το γιατί. Στον κόσμο των ημιαγωγών, η αλυσίδα των διαφορετικών προμηθευτών που συμμετέχουν στη δημιουργία ενός τσιπ είναι πολύ λεπτή, με συχνά μόνο έναν ή δύο παίκτες ανά στάδιο παραγωγής. Έτσι, δεν υπάρχει πολύς ανταγωνισμός. Για παράδειγμα, οι φακοί που χρησιμοποιεί η ASML στις μηχανές παρέχονται από την Carl Zeiss, που είναι η μόνη στον κόσμο που μπορεί να τους κατασκευάσει. Για να σημειωθεί πρόοδος, πρέπει να επενδυθεί προκαταβολικά ένα τεράστιο ποσό χρημάτων στην έρευνα και την ανάπτυξη, και αυτό είναι εφικτό μόνο όταν υπάρχει η βεβαιότητα πως αργότερα θα μπορεί κανείς να πουλήσει σε καλές τιμές. Δεν πρόκειται για μια αλυσίδα όπως αυτή της αυτοκινητοβιομηχανίας, οι προμηθευτές και οι πελάτες συνεργάζονται πολύ στενά, και σε περίπτωση που κάποιος επιχειρούσε να αντιγράψει την αλυσίδα, σε κάποιο άλλο μέρος του κόσμου, τότε η απόδοση της επένδυσης θα έπεφτε στο μισό και θα ήταν πολύ πιο δύσκολο να διατηρηθεί ο ίδιος ρυθμός στις επενδύσεις. Μακροσκοπικά η καινοτομία θα επιβραδυνθεί.

Γιατί είναι τόσο σημαντική η Ταϊβάν;

Επειδή εκεί επένδυσαν από πολύ νωρίς τεράστια κεφάλαια στις παραγωγικές δυνατότητες. Και όταν οι περισσότεροι κατασκευαστές τσιπ αποφάσισαν να μην παράγουν, αλλά μόνο να σχεδιάζουν τσιπ, ανέθεσαν ένα μεγάλο μέρος της παραγωγής τους στην TSMC ή τη Samsung. Εταιρείες όπως η Intel κατασκεύαζαν τα δικά τους τσιπ, και στη συνέχεια μείωσαν την παραγωγή και την ανέθεσαν σε εξωτερικούς συνεργάτες (τώρα επανεκκινούν τη διαδικασία). Έτσι, με την πάροδο του χρόνου, η TSMC επένδυσε τόσα πολλά και έμαθε πάρα πολλά − είναι τόσο περίπλοκο να παράγεις μικροτσίπ, έχει προχωρήσει πολύ στην καμπύλη μάθησης. Μαζί με τη Samsung και μερικούς άλλους μικρότερους «παίκτες», ήταν οι μόνοι που το έκαναν σε πολύ μεγάλη κλίμακα.

Τώρα που η ζήτηση των ημιαγωγών αυξάνεται, υπάρχει περίπτωση νέοι παίκτες να πάρουν αυτό το δύσκολο, αρχικό ρίσκο και να διεκδικήσουν ένα κομμάτι της αγοράς, ακόμη και αν πρέπει να περιμένουν δέκα χρόνια;

Ναι, δείτε πόσα εργοστάσια χτίζονται με δισεκατομμύρια από κρατικές ενισχύσεις. Χρειάζεται χρόνος για να χτιστούν αυτά τα εργοστάσια, αλλά αν εξετάσουμε την παραγωγική ικανότητα που δρομολογείται στις ΗΠΑ, στη Γερμανία και σε άλλες χώρες… Και η Κίνα αυξάνει την παραγωγική της ικανότητα. Πιστεύω ότι η βιομηχανία θα καλύψει το κενό.

Φοβούνται και σε τι βαθμό οι εταιρείες τα φαινόμενα βιομηχανικής κατασκοπείας;

Και ναι και όχι. Πάντα θα υπάρχει κατασκοπεία και τώρα που οι γεωπολιτικές εντάσεις αυξάνονται, τα κίνητρα πληθαίνουν. Αλλά ταυτόχρονα, ακόμα και αν οι παράγοντες που κατασκοπεύουν διαθέτουν τις απαραίτητες γνώσεις, είναι τόσο περίπλοκο να κατασκευάσουν τα πιο προηγμένα τσιπ − υπάρχουν τόσο πολλά μοναδικά εξαρτήματα, τα οποία παράγονται από άλλους μοναδικούς προμηθευτές… Και στη συνέχεια θα έπρεπε να ξέρουν πώς να τα συναρμολογήσουν. Ακόμα και αν κανείς είχε ολόκληρη τη «συνταγή», δεν θα μπορούσε να τα κατασκευάσει.

Οι μεγάλες αλλαγές που θα φέρει η ΑΙ

Σε ποιους τομείς περιμένετε τις μεγαλύτερες αλλαγές εξαιτίας της ΑΙ μέσα στην επόμενη πενταετία;

Οι εταιρείες πειραματίζονται με τη παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη, αλλά είναι ακόμα πολύ νωρίς, οπότε φοβούνται να την αναπτύξουν σε μεγάλη κλίμακα, επειδή δεν είναι ακόμα αξιόπιστη τεχνολογία. Δεν ξέρουν αν τα δεδομένα είναι αξιόπιστα, αν οι αλγόριθμοι είναι σωστοί, τέτοια πράγματα. Θα χρειαστούν άλλα τρία με πέντε χρόνια για να χρησιμοποιηθεί αυτή η τεχνολογία σε μεγάλη κλίμακα. Ο πρώτος αντίκτυπος σε εξειδικευμένους τομείς θα είναι η βελτίωση της παραγωγικότητας. Οι άνθρωποι θα μπορούν να προγραμματίζουν πολύ πιο γρήγορα, να συνοψίζουν έγγραφα πολύ πιο γρήγορα, τα τηλεφωνικά κέντρα θα αλλάξουν. Αργότερα εταιρείες θα δημιουργήσουν νέα προϊόντα και υπηρεσίες. Επίσης πράγματα για τα οποία μιλάμε εδώ και πολύ καιρό ίσως επιταχυνθούν. Στα αυτο-οδηγούμενα αυτοκίνητα, ο συνδυασμός καλύτερης τηλεπικοινωνιακής υποδομής, καλύτερων αισθητήρων και τεχνητής νοημοσύνης μπορεί πραγματικά να τα βοηθήσει να ξεπεράσουν το κρίσιμο σημείο που ακόμα δεν ξεπερνούν.

Βιάζονται ορισμένοι κολοσσοί να λανσάρουν προϊόντα ΑΙ πριν τα δοκιμάσουν επαρκώς, παραβλέποντας κάποιους κινδύνους; Είδαμε το διαβόητο deep fake τηλεφώνημα δήθεν από τον Τζο Μπάιντεν.

Φυσικά. Και θα το κάνουν ιδιαίτερα νεοσύστατες επιχειρήσεις και επιχειρήσεις που προσπαθούν να μεγαλώσουν. Οι Big Tech όπως η Amazon, η Google, η Microsoft, θα είναι πιο προσεκτικές επειδή βρίσκονται υπό ενδελεχή έλεγχο. Αλλά υπάρχουν μικρότερες εταιρείες, που θέλουν απλώς να βγουν γρήγορα στην αγορά, και κακόβουλοι παράγοντες. Οπότε θα κυκλοφορήσουν πολλά πραγματικά επικίνδυνα προϊόντα και γι’ αυτό πρέπει να σκεφτούμε τρόπους αντιμετώπισης. Συζητώντας με φοιτητές μου στο INSEAD, κάποιοι είπαν ότι πρέπει να εντείνουμε τους ρυθμιστικούς κανόνες, αλλά άλλοι είπαν ότι είναι πιο σημαντικό να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο. Θα πρέπει να καταβάλουμε μεγάλη προσπάθεια για να εκπαιδεύσουμε τους ανθρώπους ώστε να ξέρουν ότι σε πέντε χρόνια δεν θα πρέπει να εμπιστεύονται τυφλά τίποτε από όσα βλέπουν ή διαβάζουν, γιατί μπορεί να είναι fake.

Είπατε ότι πολλοί άνθρωποι θα γίνουν πιο παραγωγικοί. Το ΔΝΤ εκτίμησε ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα επηρεάσει περίπου το 40% των θέσεων εργασίας παγκοσμίως. Απειλούμαστε να γίνουμε μάρτυρες ενός δαρβινικού τοπίου, όπου πολλοί εργαζόμενοι απλά θα χάνουν τη δουλειά τους χωρίς να μετεκπαιδεύονται;

Το McKinsey Global Institute είχε κάνει μια πραγματικά ενδιαφέρουσα έρευνα, στην οποία δεν εξέτασε μόνο τις θέσεις εργασίας, αλλά και τις επιμέρους δραστηριότητες ανά θέση, για να εντοπίσει σε ποιο βαθμό θα υπάρξει αντικατάσταση. Και διαπίστωσαν π.χ. ότι σε κάποιες θέσεις η ΑΙ μπορούσε να αναλάβει το 20% μιας εργασίας, σε άλλες το 50%. Το ωραίο με την GenAI είναι ότι διευκολύνει τα πράγματα, και οι άνθρωποι δεν θα χρειάζεται να μάθουν πολλές νέες δεξιότητες για να μπορούν να αναλάβουν μία θέση. Θα υπάρξει μία μεταβατική περίοδος και, όπως συμβαίνει σε κάθε μετάβαση, κάποιοι δεν θα εκπαιδευτούν αρκετά γρήγορα και θα χάσουν τις δουλειές τους, ενώ άλλοι θα τρέξουν πιο γρήγορα. Αυτό πάντα προκαλεί αναταραχή. Μακροοικονομικά, καθώς θα αυξηθεί η παραγωγικότητα, θα υπάρχουν περισσότερα χρήματα για επενδύσεις σε νέες δραστηριότητες, και ως εκ τούτου θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Αλλά η αλλαγή δεν θα είναι πάντα εύκολη. Από την τεχνητή νοημοσύνη δεν επηρεάζονται τόσο οι εργαζόμενοι στις κατασκευές ή οι κομμωτές, αλλά οι πιο μορφωμένοι, τα «λευκά κολάρα». Γι’ αυτούς είναι πιο εύκολο να σκεφτούν νέα πράγματα να κάνουν.

Αν ήσασταν 18 ετών τώρα, αλλά είχατε όλη την εμπειρία που έχετε τώρα, σε ποιον τομέα θα επιλέγατε να σταδιοδρομήσετε;

Αυτή είναι μια καλή ερώτηση. Έχω διατελέσει σύμβουλος για μεγάλο χρονικό διάστημα και πιστεύω ότι αυτό θα ήταν ακόμα ελκυστικό, επειδή θα εξαφανιζόταν ένα μεγάλο μέρος των «βαρετών εργασιών» και θα υπήρχε ενδιαφέρον για τις αλλαγές στη διοίκηση, οπότε…ναι, ίσως να γινόμουν σύμβουλος, που ήταν η καριέρα μου προτού γίνω καθηγήτρια και μέλος ΔΣ.