Έχει γίνει συνείδηση πλέον γενικευμένα ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση – το σύστημά της – στηρίζεται κατά προτεραιότητα στην ρυθμιστική παρέμβαση. Έχει επίσης συνειδητοποιηθεί ότι από τα οικονομικά και τεχνοκρατικά μέτωπα στα οποία την είχαμε συνηθίσει να στρέφεται, βαθμιαία μετακινείται και προς πιο soft/κοινωνικά πεδία: θέματα νεολαίας, ζητήματα κουλτούρας, ήδη προβληματικές της υγείας… Λιγότερο συχνά δίνεται αρκετή προσοχή στο ότι η ΕΕ έχει μια (υγιή) προσκόλληση στο να συγκεντρώνει, να κωδικοποιείται, και να ενσωματώνει στις προσεγγίσεις της και στις πολιτικές που επιδιώκει να προωθήσει στοιχεία (ώστε να στηρίζει μιαν εικόνα data-based/data-driven policy-making).

Αναφερόμαστε εδώ σε αυτήν την τριπλέτα, ξεκινώντας από το τέλος, επειδή σε στρογγυλό τραπέζι «για ένα υγιέστερο μέλλον της Generation Well-Being», παρουσιάστηκαν στοιχεία τα οποία σε κάνουν να ανακαθίσεις. Στοιχεία Eurostat, που το έφερε στο τραπέζι ο Δημήτρης Τσιόδρας – του οποίου η Ευρωβουλευτική ιδιότητα δεν στέρησε την διάθεση δημοσιογραφικής αναζήτησης – δείχνουν πως 88% των πολιτών της ΕΕ συμφωνούν ότι η προαγωγή της ψυχικής υγείας είναι εξίσου σημαντική με εκείνη της σωματικής. Το καταγράφεις αυτό ως θετικό εύρημα, αλλά παρευθύς πληροφορείσαι ότι το 16,3% των νέων (ηλικίας 16-29 ετών) υπέφερε από «κάποιο μακροχρόνιο πρόβλημα υγείας»^. ενώ παραδίπλα ότι σχεδόν οι μισοί Ευρωπαίοι σ’ αυτήν την ηλικία έχουν «ανεκπλήρωτες ανάγκες ψυχικής υγείας» σε σύγκριση με το 23% που είναι το αντίστοιχο ποσοστό για τους μεγαλυτέρους τους…

Κατηφορίζοντας προς τα κάτω, στην ΕΕ ένα στα 4 παιδιά ηλικίας 7-9 ετών είναι υπέρβαρο (ενώ ένα στα 10 παχύσαρκο). Το 41% των παιδιών τρώνε γλυκά, ένα 29% πίνουν αναψυκτικά με περιεχόμενο σε ζάχαρη ενώ 16% καταναλώνουν αλμυρά snacks πάνω από 3 φορές την ημέρα.

Συν, ένα 11% των εφήβων εμφανίζει σημάδια προβληματικής συμπεριφοράς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή/και συμπτώματα εθισμού (εδώ, τα στοιχεία από ΠΟΥ) . Ενώ από το 2010 έως σήμερα – μεσολάβησε βέβαια Covid… – ο μέσος χρόνος επί της οθόνης των παιδιών 9-15 ετών έχει υπερδιπλασιαστεί.

Η ανάδειξη αυτής της σειράς προβλημάτων είναι ένα πράγμα, η προσπάθεια να αναζητηθούν κάποιες μορφές θεραπείας τους κάτι το αρκετά διαφορετικό. Ρυθμιστικές παρεμβάσεις σε Ευρωπαϊκό επίπεδο ήδη έχουν πυκνώσει: η απαγόρευση του καπνίσματος ακόμη και σε ανοιχτούς χώρους, ή πάλιν η δυσπιστία προς τα εναλλακτικά της καύσης καπνού προϊόντα είναι ένα παράδειγμα^. η υποχρέωση για αναφορά περιεχομένου σε ζάχαρη στις συσκευασίες προϊόντων διατροφής ή και η αυριανή φορολογική επιβάρυνση προϊόντων που θα θεωρούνταν ανθυγιεινά (κατά το πρότυπο της αύξησης της φορολογίας των καπνικών προϊόντων) είναι ένα άλλο. Στο πεδίο των προβλημάτων από την υπερεκθεση των παιδιών στην χρήση του διαδικτύου – κυριότατα στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης – όπου επ’ εσχάτων έχουμε ανά τον κόσμο προσπάθειες περιορισμού (με πιο πρόσφατο το παράδειγμα της Αυστραλίας, με διακοπή πρόσβασης στα ΜΚΔ για τους κάτω των 16 ετών με την ευθύνη των πλατφορμών ΜΚΔ…), προσπερνώντας την προσέγγιση γονικής συναίνεσης γίνεται ευρύτερη μετακίνηση προς την απαγόρευση.

Όλες αυτές οι προσεγγίσεις, που σε διάφορους βαθμούς έχουν δοκιμαστεί, δεν παύουν να προκαλούν αμφιβολίες. Παράδειγμα, η απαγόρευση (και) του υπαίθριου καπνίσματος μπορεί να δημιουργήσει μέχρι και καταστάσεις διάχυτης παραβατικότητας η οποία να υπονομεύει την έννοια «συμμόρφωση». Το πόσο αναγκαία είναι – ακριβώς – η προσέλευση στην συμμόρφωση προκύπτει αμέσως-αμέσως με τα μέτρα αυστηροποίησης των κανόνων πώλησης καπνικών προϊόντων (και αλκοόλ: εδώ, οι περιπτώσεις σοκαριστικών περιστατικών από κέντρα διασκέδασης με θύματα όλο και μικρότερων ηλικιών έχει φέρει ευαισθητοποίηση) είναι κάτι που απασχολεί όλο και περισσότερο.

Έτσι που ζούμε σε μια εποχή όπου η διαθεσιμότητα ψηφιακών εργαλείων θεωρείται ότι προσφέρει λύσεις, τα εργαλεία αυτά επιστρατεύονται για έλεγχο-και-αποτροπή πρόσβασης των νέων σε βλαβερά προϊόντα: επαλήθευση ηλικίας πελατών (κατά την αγορά προϊόντων καπνού ή αλκοόλ από το λιανεμπόριο), ή πάλι ψηφιακά μητρώα για επιχειρήσεις που φιλοξενούν εκδηλώσεις με συμμετοχή ανηλίκων (ώστε να γίνονται στοχευμένοι έλεγχοι). Ασφαλώς και δεν πιστεύει κανείς ότι παρόμοια συστήματα θα μπορούσαν να δημιουργήσουν κάποιου είδους «ζώνη υγειονομικής συμμόρφωσης»: όμως δείχνουν προς μια κατεύθυνση, επιχειρούν να αυξήσουν την συνειδητοποίηση κινδύνου/βλάβης. Εκεί κάπου μπαίνει στην μέση και η άλλη διάσταση: της ενδεχόμενης αρνητικής επίπτωσης μέτρων ή προσεγγίσεων που εκ πρώτης όψεως φαίνονται να κινούνται προς μια κατεύθυνση περαιτέρω βελτίωσης. Παράδειγμα οι κινήσεις προς μια παράλληλη προς την απαγόρευση καπνίσματος δυσμένεια απέναντι και στα εναλλακτικά προϊόντα: μπορεί να υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα για παρενέργειες ΚΑΙ αυτών των προϊόντων, πλην όμως στην τωρινή φάση όπου αληθινά βοήθησαν (και βοηθούν) για την ριζική μείωση του καπνίσματος – και, σημαντικό, συστρατεύουν τις εταιρείες καπνού σ’ αυτήν την  προσπάθεια – η παγίδα του μαξιμαλισμού επιδιώξεων είναι σημαντική. Η μείωση της βλάβης/harm reduction ή η αποκήρυξη είναι το πιο σημαντικό;

Πάντως, όταν από αυτές τις συζητήσεις γίνεται η μετάβαση σε εκείνες που έχουν να κάνουν με την ψυχική υγεία – και, παράλληλα, με την υποβοήθηση της ομαλής εξέλιξης/ωρίμανσης ανά τις ηλικίες –  των νέων, γρήγορα γίνεται αισθητό πόσο είναι μονόδρομος η δημιουργία δράσεων στήριξης με ισχυρή την ανθρώπινη διάσταση. Έτσι λοιπόν που η Ελληνική προσέγγιση του τελευταίου καιρού αξιοποιεί-έως-και-αντιγράφει Ευρωπαϊκές ρυθμίσεις και απηχεί/εισάγει τις αντίστοιχες συζητήσεις, έχει καίρια σημασία να απασχολήσει σοβαρά αυτή η τελευταία διάσταση του ανθρώπινου αγγίγματος, των αξιόπιστων δικτύων, της συνέχειας στις προσπάθειες κοκ – η οποία είναι μεν χαρακτηριστική μιας Μεσογειακής προσέγγισης και νοοτροπίας, πλην όμως αντισταθμίζεται από οργανωτική ανεπάρκεια, «εύκολη» παραίτηση κοκ ακόμη κι όταν γίνεται καλό ξεκίνημα. 

Ιδιαίτερα σε ότι αφορά την διάσταση ψυχικής υγείας, εκεί βρίσκεται η ουσία.