Τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα συνδέονται με βλάβες κυριολεκτική σε όλα τα κύρια όργανα του ανθρώπινου σώματος, σύμφωνα με τη μεγαλύτερη έως σήμερα επιστημονική ανασκόπηση, η οποία προειδοποιεί ότι η αυξημένη κατανάλωσή τους αποτελεί «σεισμική» απειλή για τη δημόσια υγεία.

Όπως τονίζουν οι ειδικοί, τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα (UPF) αντικαθιστούν με ταχύ ρυθμό τα φρέσκα τρόφιμα στη διατροφή παιδιών και ενηλίκων σε κάθε ήπειρο και συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο για πλήθος παθήσεων: παχυσαρκία, διαβήτη τύπου 2, καρδιοπάθειες, κατάθλιψη και άλλες χρόνιες νόσους. Η παγκόσμια έκρηξη στην κατανάλωση UPF τροφοδοτείται -σύμφωνα με τα ευρήματα- από εταιρείες που δρουν με γνώμονα το κέρδος, αξιοποιώντας τεχνικές επιθετικού μάρκετινγκ, «στρεβλώνοντας τον επιστημονικό διάλογο και παρεμποδίζοντας ρυθμιστικές παρεμβάσεις», σημειώνουν οι συντάκτες τις έρευνας.

Η σειρά των τριών επιστημονικών άρθρων στο Lancet καταγράφει ότι σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ, τα UPF αποτελούν πλέον πάνω από το 50% της μέσης διατροφής. Για ορισμένες κοινωνικές ομάδες -ιδίως νεότερους, χαμηλότερου εισοδήματος ή κατοίκους μειονεκτικών περιοχών- το ποσοστό φτάνει ακόμη και το 80%.

Η συγκεντρωτική αξιολόγηση των δεδομένων από 43 κορυφαίους ειδικούς καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η διατροφή που είναι πλούσια σε UPF συνδέεται με υπερκατανάλωση φαγητού, χαμηλή διατροφική αξία και αυξημένη έκθεση σε αμφιλεγόμενες χημικές ουσίες και πρόσθετα. Μια συστηματική ανασκόπηση 104 μακροχρόνιων μελετών έδειξε ότι τα UPF σχετίζονταν με αυξημένο κίνδυνο για μία ή περισσότερες χρόνιες παθήσεις και με πρόωρο θάνατο.

Ο καθηγητής Κάρλος Μοντέιρο, ειδικός της δημόσιας υγείας στο πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο και εκ των συντακτών της μελέτης, δήλωσε ότι τα ευρήματα καθιστούν επιτακτική την άμεση δράση. Ο ίδιος και οι συνεργάτες του δημιούργησαν το σύστημα ταξινόμησης Nova, το οποίο κατηγοριοποιεί τα τρόφιμα ανάλογα με το επίπεδο επεξεργασίας. Η κατηγορία των υπερεπεξεργασμένων περιλαμβάνει προϊόντα βιομηχανικής παραγωγής με τεχνητές γεύσεις, χρωστικές και γαλακτωματοποιητές – όπως αναψυκτικά, συσκευασμένα σνακ, δημητριακά και έτοιμα γεύματα. Τρόφιμα που, όπως σημειώνει, σχεδιάζονται ώστε να αντικαθιστούν τα παραδοσιακά και να μεγιστοποιούν την κερδοφορία των εταιρειών.
Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η έννοια των UPF είναι ασαφής και ότι τα υφιστάμενα διατροφικά εργαλεία (όπως η μείωση ζάχαρης και αλατιού) αρκούν. Οι συγγραφείς αναγνωρίζουν ότι υπάρχουν επιστημονικά κενά -όπως η έλλειψη μεγάλων κλινικών δοκιμών- αλλά επιμένουν ότι δεν πρέπει να καθυστερήσουν οι αναγκαίες παρεμβάσεις.

Οι επιστήμονες προτείνουν ένα «πακέτο» πολιτικών για τον περιορισμό της παραγωγής, του μάρκετινγκ και της κατανάλωσης UPF. Παρά τα πρώτα βήματα ορισμένων χωρών, τα μέτρα παγκοσμίως παραμένουν «στο εμβρυακό στάδιο, όπως το κίνημα κατά του καπνίσματος δεκαετίες πριν», σημειώνουν, προσθέτοντας ότι η άνοδος των UPF δεν οφείλεται στις «ατομικές επιλογές», αλλά στη δράση εταιρειών που θέτουν το κέρδος πάνω από την υγεία και οργανώνουν διεθνή δίκτυα άσκησης επιρροής για να εμποδίσουν θέσπιση περιοριστικών κανόνων. Οι συγγραφείς εισηγούνται προειδοποιητική σήμανση στα UPF, αυστηρούς περιορισμούς στη διαφήμιση που απευθύνεται σε παιδιά, απαγόρευση UPF σε σχολεία και νοσοκομεία και περιορισμούς στην τοποθέτησή τους στα ράφια των σούπερ μάρκετ.

Ως θετικό παράδειγμα παρουσιάζεται η Βραζιλία, όπου το εθνικό πρόγραμμα σχολικής διατροφής έχει ήδη εξαλείψει τα περισσότερα UPF και από το 2026 θα απαιτεί το 90% των τροφίμων να είναι φρέσκα ή ελάχιστα επεξεργασμένα. Επιστήμονες που δεν συμμετείχαν στη σειρά χαιρέτισαν τη μελέτη, επισημαίνοντας ωστόσο ότι η συσχέτιση δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη αιτιώδη σχέση και ότι, σε κάθε περίπτωση, η έρευνα πρέπει να συνεχιστεί.