Τη δύσκολη ισορροπία στο τρίγωνο της διασφάλισης της ασφάλειας ενεργειακού εφοδιασμού, της μετάβασης σε καθαρές πηγές ενέργειας (με όσο το δυνατόν λιγότερες αναταράξεις στον απόηχο της ενεργειακής κρίσης) και της διατήρησης προσιτών τιμών ενέργειας για τους τελικούς καταναλωτές, νοικοκυριά και επιχειρήσεις αναζητά η ελληνική ενεργειακή αγορά. 

Βγαίνοντας από την κρίση 

Μετά την ενεργειακή κρίση της περιόδου 2022-2023, που εκτίναξε στα ύψη τις τιμές του ηλεκτρισμού και του φυσικού αερίου (και απαίτησε γενναίες παρεμβάσεις από την πλευρά της Πολιτείας για να αμβλυνθούν οι παρενέργειες) και έθεσε εν αμφιβόλω την ομαλή ενεργειακή τροφοδοσία της χώρας μας και της Ευρώπης ευρύτερα, η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα καλύτερο σημείο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δικαιολογείται εφησυχασμός: oι τιμές ενέργειας έχουν προσγειωθεί μεν σε πιο ελεγχόμενα επίπεδα, ωστόσο χαρακτηρίζονται πλέον από έντονη μεταβλητότητα, που συνδέεται με την ταχεία διείσδυση των ΑΠΕ στο μείγμα της ηλεκτροπαραγωγής, που φέρνει μεγάλες αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της αγοράς. Την ίδια στιγμή, η ενεργειακή τροφοδοσία τόσο της χώρας μας όσο και της ευρύτερης περιοχής της Νοτιοανατολικής Ευρώπης θωρακίζεται μέσα από μια σειρά μεγάλων projects φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού, τα οποία προωθούν αφενός τη διαφοροποίηση πηγών και οδεύσεων ενέργειας, αφετέρου τη φιλοδοξία της χώρας να εκμεταλλευθεί στο έπακρο το πολύ μεγάλο αιολικό και ηλιακό δυναμικό της και να αναδειχθεί σε καθαρό εξαγωγέα καθαρής ενέργειας προς την Κεντρική Ευρώπη, από τη μια μεταφέροντας την περίσσεια της εγχώριας παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ, και από την άλλη λειτουργώντας ως πύλη εισόδου προς τη Γηραιά Ήπειρο της πράσινης ενέργειας από τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. 

Το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα

Ο «καμβάς» πάνω στον οποίο ωριμάζουν οι βασικές εξελίξεις στην ενεργειακή αγορά είναι το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) που αποτελεί τη βασική «πυξίδα» για τις επενδύσεις σε ΑΠΕ, υπεράκτια αιολικά πάρκα, μονάδες αποθήκευσης (μπαταρίες και αντλησιοταμίευση) για τα επόμενα χρόνια, αλλά και το REPOWER EU −σε επίπεδο ΕΕ−,-που προδιαγράφει μια σειρά πρωτοβουλιών για την απεξάρτηση της Ευρώπης από το ενεργειακό άρμα της Ρωσίας και την εξεύρεση εναλλακτικών προμηθευτών. 

Το αναθεωρημένο ΕΣΕΚ, που αναμένεται σύντομα να δοθεί σε δημόσια διαβούλευση προ της κατάθεσής του στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή προδιαγράφει διπλασιασμό της εγκατεστημένης ισχύος από ΑΠΕ, στα επίπεδα των 23,5 GW (από περίπου 12 GW) το 2030  που είναι σήμερα, με τη «μεγάλη εικόνα» να περιλαμβάνει και την ανάπτυξη Υπεράκτιων Αιολικών Πάρκων ισχύος 2 GW έως το τέλος της δεκαετίας. Με δεδομένο ότι τα έργα που βρίσκονται σε λειτουργία και αυτά που έχουν δεσμεύσει ηλεκτρικό «χώρο» ξεπερνούν ήδη τον στόχο αυτό (αφού αθροίζουν 28 GW), ενώ στην ουρά περιμένουν λιγότερο ώριμα έργα, που αθροίζουν ισχύ άνω των 70 GW, ξεπερνώντας ακόμα και τους εθνικούς στόχους για το 2050, καθίσταται σαφές ότι ένα από τα μεγάλα στοιχήματα για το αμέσως επόμενο διάστημα είναι η διαχείριση αυτού του τεράστιου επενδυτικού ενδιαφέροντος σε συνάρτηση με την πεπερασμένη εγχώρια ζήτηση και τις αντοχές του ηλεκτρικού συστήματος, έως ότου αναπτυχθούν τα συστήματα αποθήκευσης και οι διασυνδέσεις που θα επιτρέψουν τη βέλτιστη αξιοποίηση του δυναμικού της καθαρής ενέργειας. Πρόκειται για έναν «ευχάριστο πονοκέφαλο», όπως δήλωσε πρόσφατα ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ο οποίος όμως έχει ήδη αρχίσει να προκαλεί παρενέργειες στο ηλεκτρικό σύστημα, με τη μορφή των μηδενικών ή ακόμα και αρνητικών τιμών στη χονδρεμπορική αγορά −φαινόμενο που απειλεί τη βιωσιμότητα των νέων έργων ΑΠΕ− και των περικοπών ενέργειας από ΑΠΕ σε περιόδους χαμηλής ζήτησης, για να μην απειληθεί η ευστάθεια του συστήματος από την….πράσινη υπερπαραγωγή. 

Επενδύσεις 30 δισ. ευρώ τα επόμενα χρόνια από τους μεγάλους ενεργειακούς ομίλους

Η φιλοδοξία της Ελλάδας να βρεθεί στην εμπροσθοφυλακή όχι μόνο της μάχης εναντίον της κλιματικής αλλαγής (που εκδηλώνεται με ακραία καιρικά φαινόμενα, που έχουν δοκιμάσει σκληρά τις αντοχές της χώρας μας τα τελευταία χρόνια), αλλά και της προσπάθειας για επίτευξη του στόχου του net zero (κλιματική ουδετερότητα) το 2050, αποτελεί το πλαίσιο για τα επενδυτικά πλάνα των μεγάλων ενεργειακών ομίλων, που έχουν κοινό παρονομαστή την ταχεία επέκταση στις ΑΠΕ, τη μείωση του ανθρακικού αποτυπώματος, αλλά και την είσοδο σε αγορές του εξωτερικού. 

Στο πλαίσιο αυτό , η ΔΕΗ υλοποιεί επενδυτικό πρόγραμμα ύψους 9 δισ. ευρώ έως το 2026, που έχει στον πυρήνα του την επέκταση του «πράσινου» χαρτοφυλακίου της επιχείρησης σε Ελλάδα και Ρουμανία (σε συνέχεια και της εξαγοράς της Enel Green Power), αλλά και την αναβάθμιση των δικτύων διανομής τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Ο όμιλος στοχεύει στον διπλασιασμό της εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ σε 8,9 GW έως το 2026 (με τις πράσινες μονάδες να αντιπροσωπεύουν το 68% της συνολικής ισχύος της εταιρείας) με παράλληλο εκμηδενισμό της λιγνιτικής ηλεκτροπαραγωγής. Με τις επενδύσεις που προγραμματίζει, η ΔΕΗ στοχεύει να μειώσει τις άμεσες εκπομπές CO₂  κατά 75% έως το 2026, σε σχέση με το 2019, καθιστώντας την παραγωγή ενέργειας πιο πράσινη.

Στην καρδιά του επενδυτικού πλάνου της METLEN (όπως μετονομάστηκε πρόσφατα η ΜΥTILINEOS Energy and Metals στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την εισαγωγή των μετοχών της και στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου) βρίσκονται επενδύσεις άνω των 2,5 δισ. ευρώ σε ΑΠΕ στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια. Παράλληλα η εταιρεία που διαθέτει ένα πολύ εξωστρεφές DNA αναπτύσσεται δυναμικά και σε μεγάλες αγορές του εξωτερικού, όπως ο Καναδάς (με την εξαγορά χαρτοφυλακίου φωτοβολταϊκών πάρκων στην Αλμπέρτα ύψους 1,2 δισ. ευρώ) και η Ιταλία, όπου πρόσφατα η εταιρεία εξήγγειλε επενδύσεις της τάξης των 3,3 δισ. ευρώ για την ανάπτυξη 180 πράσινων έργων. Το συνολικό χαρτοφυλάκιο ΑΠΕ της METLEN περιλαμβάνει ώριμα και εν λειτουργία έργα ισχύος 4,8 GW σε Ελλάδα και εξωτερικό, ενώ συμπεριλαμβάνοντας μια σειρά έργων σε αρχικό και μεσαίο στάδιο ανάπτυξης ξεπερνά τα 10 GW. 

Οι επενδύσεις της HELLENiQ ENERGY θα ξεπεράσουν τα 4 δισ. ευρώ τα επόμενα χρόνια και θα κατευθυνθούν αφενός  στον εκσυγχρονισμό της παραδοσιακής δραστηριότητας και στην παραγωγή «καθαρότερων» υγρών καυσίμων χαμηλών εκπομπών, αφετέρου στην ενεργειακή μετάβαση, με έμφαση στις ΑΠΕ και στην καθαρή ενέργεια. Στο πλαίσιο αυτό, η εταιρεία Energy ωριμάζει ένα χαρτοφυλάκιό ΑΠΕ, το οποίο ανέρχεται σε 4,3 GW (γιγαβάτ) και προσβλέπει σε λειτουργία 1 GW στα τέλη του 2025, η οποία εκτιμάται ότι θα διπλασιαστεί έως το 2030. H εγκατεστημένη ισχύς των πράσινων μονάδων της εταιρείας θα προσεγγίσει τα 600 MW (μεγαβάτ) στα τέλη του έτους, από 381 MW σήμερα. Το συνολικό χαρτοφυλάκιο των έργων σε λειτουργία, υπό κατασκευή και έτοιμα να ξεκινήσουν να κατασκευάζονται (Ready To Build-RTB,) ανέρχεται σε 750 MW, εκ των οποίων το 66% είναι στην Ελλάδα, το 28% στη Ρουμανία και το 6% στην Κύπρο 

Το πλάνο του «πράσινου» μετασχηματισμού της Motor Oil περιλαμβάνει επενδύσεις άνω των 2,5 δισ. ευρώ για τα επόμενα χρόνια, που επεκτείνονται πέρα από τις ΑΠΕ, στο υδρογόνο, στα βιοκαύσιμα, στη δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα, και σε σειρά δράσεων για τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των διυλιστηρίων. Ο «πυλώνας» για την ενίσχυση της πράσινης «δύναμης πυρός» του ομίλου είναι η MORE, που διαθέτει ένα χαρτοφυλάκιο έργων εγκατεστημένης ισχύος της τάξης των 900 MW, με το βάρος να πέφτει στα αιολικά πάρκα. Κατά την επόμενη τετραετία αναμένεται να προστεθούν τουλάχιστον 311 MW νέας λειτουργικής δυναμικότητας σε έργα που είναι έτοιμα προς κατασκευή ή έχουν ήδη εξασφαλίσει την τελική σύνδεση με το δίκτυο. Επιπλέον, η εταιρεία έχει ήδη εξασφαλίσει περιβαλλοντικές άδειες για έργα ισχύος 900 MW και κατέχει άδειες παραγωγής για λιγότερο ώριμα έργα που υπερβαίνουν την ισχύ του 1 GW. Η Motor Oil εξάλλου τα τελευταία χρόνια έχει πραγματοποιήσει σημαντικές επενδύσεις στον κλάδο των εναλλακτικών καυσίμων και της κυκλικής οικονομίας, όπου δραστηριοποιούνται οι θυγατρικές LPC, Thalis και Verd. 

Μακρόπνοο είναι και το επενδυτικό πλάνο της ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή, που προδιαγράφει επενδύσεις της τάξης των 5,5 δισ. Ευρώ, με στόχο την αύξηση της πράσινης εγκατεστημένης ισχύος στα 6 GW έως το 2030. Στο πλαίσιο αυτό ο όμιλος προχωρά τις διαδικασίες για την ωρίμανση έργων συνολικής ισχύος άνω των 3,5 GW και διαφόρων τεχνολογιών (π.χ. υδροηλεκτρικά, αποθήκευση, υβριδικά κ.ά.), που αναμένεται να ξεκινήσουν να κατασκευάζονται το επόμενο διάστημα. Κατά την περίοδο  2024-25 προγραμματίζεται η ολοκλήρωση 10 νέων έργων (κυρίως φωτοβολταϊκών), συνολικής ισχύος άνω τον 600 MW σε Ελλάδα και εξωτερικό. Η ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή έθεσε πρόσφατα σε λειτουργία το μεγαλύτερο σύμπλεγμα αιολικών πάρκων της χώρας με συνολική ισχύ 330 MW στη Νότια Εύβοια (Καφηρέας), προχωρά τις εργασίες κατασκευής στο έργο της μεγάλης αποθήκευσης 680 MW με αντλησιοταμίευση στην Αμφιλοχία, ενώ εξασφάλισε τη μία εκ των δυο πρώτων αδειών έρευνας για Πιλοτικά Υπεράκτια Αιολικά Πάρκα στην Ελλάδα. Στο τέλος του 2023 η ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή διέθετε σχεδόν 2,5 GW ισχύ από μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ΑΠΕ, οι οποίες βρίσκονται σε λειτουργία, υπό κατασκευή ή είναι έτοιμες προς κατασκευή σε Ελλάδα, Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Συμπεριλαμβάνοντας έργα που βρίσκονται σε διάφορα στάδια ωρίμανσης, το χαρτοφυλάκιο του ομίλου πλησιάζει τα 12 GW.

Deals εντός και εκτός συνόρων

Σε ισχυρό «αγωγό» εξελίξεων στην ελληνική ενεργειακή αγορά αναδεικνύονται και οι συμφωνίες που έχουν υπογραφεί το τελευταίο διάστημα εντός και εκτός συνόρων, καθώς και αυτές που βρίσκονται επί θύραις. Τον χορό των μεγάλων deals άνοιξε η ΔΕΗ, με τις back to back εξαγορές των Enel Romania και Κωτσόβολος, που καταλαμβάνουν κομβική θέση στη στρατηγική της να αναδειχθεί σε leader της καθαρής ενέργειας και πάροχο ολοκληρωμένων ενεργειακών υπηρεσιών στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Συμφωνία με εξωστρεφή προσανατολισμό και win win για τα εμπλεκόμενα μέρη είναι και αυτή που υπεγράφη πρόσφατα μεταξύ της ΔΕΗ και της METLEN −ύψους 2 δισ. ευρώ και με ορίζοντα υλοποίησης τα επόμενα τρία χρόνια− για την ανάπτυξη και κατασκευή χαρτοφυλακίου φωτοβολταϊκών έργων μέχρι 2.000 MW σε Ιταλία, Βουλγαρία, Κροατία και Ρουμανία. Συμφωνία που θα σηματοδοτήσει την είσοδο της ΔΕΗ σε νέες αγορές του εξωτερικού πέραν της Ρουμανίας, διευκολύνοντας παράλληλα τη διεθνή ανάπτυξη του κλάδου των ΑΠΕ της METLEN. Η τελευταία έχει τελευταία στρέψει έντονα το βλέμμα της στο εξωτερικό, καθώς μετά το deal στον Καναδά έστειλε «σήμα» και για εξαγορές στον κλάδο προμήθειας της Μεγάλης Βρετανίας, μια αγορά όπου η εταιρεία επιδιώκει να ενισχύσει περαιτέρω το προφίλ της. 

Η Helleniq Energy κατά το τελευταίο διάστημα ολοκλήρωσε σειρά συμφωνιών που αφορούν την εξαγορά χαρτοφυλακίων φωτοβολταϊκών πάρκων σε Ρουμανία και Κύπρο, αυξάνοντας τη γεωγραφική διασπορά του χαρτοφυλακίου ΑΠΕ και ενισχύοντας την εξωστρέφειά της. Κομβικό σημείο για τον μετασχηματισμό της ενεργειακής αγοράς είναι το «μπρα ντε φερ» που βρίσκεται σε εξέλιξη μεταξύ της Helleniq και τις ιταλικής Edison, που ελέγχουν εξ ημισείας την Elpedison, έναν από τους καθετοποιημένους παίκτες της αγοράς. Οι δυο όμιλοι έχουν αποφασίσει ότι δεν θέλουν να συνεχίσουν να συμπράττουν στην Elpedison, ο ένας θα εξαγοράσει το μερίδιο του άλλου και θα αποκτήσει τον πλήρη έλεγχο της εταιρείας, αλλά δεν είναι σαφές…ποιος θα είναι ο αγοραστής και ποιος ο πωλητής. Με βάση το μοντέλο που έχει επιλεγεί, ο νικητής θα κριθεί μέσα από μια διαδικασία προσφορών και αντιπροσφορών, καθώς και οι δυο μέτοχοι έχουν τόσο το δικαίωμα πώλησης (put option) του δικού τους ποσοστού 50% όσο και το δικαίωμα αγοράς (call option) του 50% του έτερου…εταίρου. Ανεξάρτητα από την έκβαση της διαδικασίας, η Helleniq θα συνεχίσει να βρίσκεται στο προσκήνιο λόγω πιθανών ανακατατάξεων από την πλευρά των βασικών μετόχων (ΤΑΙΠΕΔ- Οικογένεια Λάτση) ή μιας ακόμα τοποθέτησης μετοχών (placement), σενάριο που παραμένει στο τραπέζι. Έντονη δραστηριότητα εξαγορών με πράσινο πρόσημο επιδεικνύει εσχάτως η Motor Oil, προσθέτοντας στη συλλογή των αποκτημάτων της (Αnemos RES, Thalis, Verd) και την Ηλέκτωρ, που αποτελεί την «κορωνίδα» στις εξαγορές στον κλάδο διαχείρισης αποβλήτων.

Τέλος, η κορωνίδα των ενεργειακών deals στη χώρα, που ανεβάζει το ύψος των συμφωνιών που έχουν πραγματοποιηθεί το τελευταίο δωδεκάμηνο πάνω από τα 8 δισ. ευρώ, είναι η μεγάλη συμφωνία στο πλαίσιο της οποίας η αραβική Μasdar, κρατικό επενδυτικό fund με έδρα το Άμπου Ντάμπι, θα αποκτήσει το 67% των υφιστάμενων μετοχών της ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή από τον μητρικό όμιλο ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ. Μετά την ολοκλήρωση της αλλαγής η Masdar θα εκκινήσει υποχρεωτική δημόσια πρόταση προκειμένου να αποκτήσει το 100% της ΤΕΡΝΑ Ενεργειακής, κάτι που θα κοστίσει συνολικά 3,2 δισ. ευρώ. Πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες ενεργειακές συναλλαγές που έχουν γίνει ποτέ στο Χρηματιστήριο Αθηνών και μια από τις μεγαλύτερες στην ευρωπαϊκή αγορά ΑΠΕ, που αντικατοπτρίζει τη δυναμική του ενεργειακού κλάδου της Ελλάδας και τις ευκαιρίες που ξεκλειδώνει ο μετασχηματισμός του.