Είναι κοινός τόπος για τους γονείς: αν το παιδί είναι απορροφημένο στο τάμπλετ και του ζητηθεί να το επιστρέψει ακολουθεί «δράμα»: διαμαρτυρίες, παράπονα, κλάματα κ.λπ. Η αντίδραση αυτή των ανηλίκων και η προσκόλλησή τους σε ηλεκτρονικές συσκευές θορυβεί τους γονείς και όχι άδικα, μιας και η ζωή των παιδιών σήμερα είναι σε μεγάλο βαθμό «ψηφιακή», με βιντεοπαιχνίδια και social media.

Ο Στιβ Τζομπς, ο άνθρωπος πίσω από την εφεύρεση του iPad, δεν άφηνε τα παιδιά του να το χρησιμοποιούν. Ο Μπιλ Γκέιτς επίσης φρόντιζε να είναι περιορισμένη η επαφή των γκάτζετ με τα παιδιά του όσο αυτά ήταν μικρά. Ο χρόνος μπροστά στην οθόνη έχει συνδέεται από ορισμένους ειδικούς με σοβαρά προβλήματα: κατάθλιψη, επιθετικότητα, διαταραχές ύπνου. Η γνωστή νευροεπιστήμονας Susan Greenfield είχε παρομοιάσει τον αντίκτυπο της οθόνης με την «κλιματική αλλαγή» – ένα σοβαρό πρόβλημα που η κοινωνία υποτιμά.

Στον αντίποδα, μια ομάδα επιστημόνων υποστηρίζει ότι η τεκμηρίωση αυτών των φόβων είναι ελλιπής. Ο καθηγητής Ψυχολογίας Pete Etchells (Bath Spa University), αναλύοντας εκατοντάδες μελέτες για τη σχέση ψυχικής υγείας και οθονών, καταλήγει στο συμπέρασμα πως «δεν υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που να δείχνουν ότι ο χρόνος μπροστά σε οθόνες προκαλεί σοβαρή βλάβη».

Παρόμοια ήταν και τα συμπεράσματα μελέτης της Αμερικανικής Ψυχολογικής Ένωσης (2021), που ανέλυσε 33 έρευνες: η χρήση οθονών, social media και video games φάνηκε να παίζει ελάχιστο ρόλο στα προβλήματα ψυχικής υγείας. Ακόμη και η συζήτηση για το “μπλε φως” και τον ύπνο αμφισβητείται: ανασκόπηση έντεκα μελετών (2024) δεν βρήκε επαρκή σύνδεση μεταξύ χρήσης οθονών πριν τον ύπνο και περιστατικών αϋπνίας.

Πολλά από τα προβλήματα, εξηγεί ο Etchells, σχετίζονται με τη μεθοδολογία των ερευνών: βασίζονται σε αναφορές των ίδιων των παιδιών για τη διάρκεια χρήσης και το πώς τους έκανε να αισθανθούν, ενώ η ερμηνεία των δεδομένων είναι περίπλοκη όπως υπογραμμίζει: «το ότι αυξάνονται ταυτόχρονα το καλοκαίρι οι πωλήσεις παγωτών και τα περιστατικά καρκίνου του δέρματος δεν σημαίνει πως τα παγωτά προκαλούν καρκίνο» σχολιάζει χαρακτηριστικά.

Το τι ακριβώς κάνει ένα παιδί στην οθόνη είναι κρίσιμο: βλέπει ενημερωτικά βίντεο; Παίζει επιμορφωτικά παιχνίδια; Συνομιλεί με φίλους ή κάνει doomscrolling μόνο του; Το περιεχόμενο μετράει περισσότερο από τον χρόνο.

Μελέτη σε 11.500 εγκεφαλικές απεικονίσεις παιδιών (9–12 ετών), που διήρκεσε τρία χρόνια και πραγματοποιήθηκε υπό την επίβλεψη του καθηγητή Andrew Przybylski από την Οξφόρδη, διαπίστωσε ότι η χρήση οθονών δεν συνδέεται με χειρότερη ψυχική υγεία ή γνωστικές επιδόσεις.

Ο ίδιος ο Przybylski, όπως και ο Etchells, δεν αρνούνται την ύπαρξη πραγματικών απειλών (όπως grooming ή επιβλαβές περιεχόμενο), αλλά προειδοποιούν πως η υπερβολική αυστηρότητα μπορεί να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Οι απαγορεύσεις, λένε, κάνουν την οθόνη «απαγορευμένο καρπό».

Άλλοι ειδικοί, όμως, διαφωνούν. Η καθηγήτρια Ψυχολογίας Jean Twenge, βασισμένη σε δικές της έρευνες, τάσσεται υπέρ της πλήρους αποχής των παιδιών από smartphones μέχρι τουλάχιστον τα 14. «Στα 16, ο εγκέφαλος είναι πιο ώριμος και το κοινωνικό περιβάλλον πιο σταθερό», υποστηρίζει.

Δανέζικη μελέτη του 2024 έδειξε πως ο περιορισμός της οθόνης σε μόλις τρεις ώρες την εβδομάδα συνδέθηκε με βελτίωση της ψυχικής υγείας και της κοινωνικής συμπεριφοράς των παιδιών. Μια βρετανική έρευνα συσχέτισε την παρατεταμένη παραμονή στα social media με αυξημένα επίπεδα κατάθλιψης στα κορίτσια.

Η αλήθεια φαίνεται να βρίσκεται κάπου στη μέση: όπως λέει ο καθηγητής Chris Chambers από το Πανεπιστήμιο Cardiff, «αν ο εγκέφαλός μας ήταν τόσο ευάλωτος στις αλλαγές του περιβάλλοντος, δεν θα είχαμε επιβιώσει ως είδος». Το θέμα παραμένει ανοιχτό και, δυστυχώς, χωρίς σαφείς οδηγίες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προτείνει μηδενικό χρόνο οθόνης για παιδιά κάτω του ενός έτους και λιγότερο από μία ώρα για νήπια έως τεσσάρων ετών – αλλά με γνώμονα τη φυσική δραστηριότητα και όχι κάποιον φόβο για την ψυχική υγεία.

Η τεχνολογία των υπολογιστών και, αργότερα, των φορητών συσκευών, είχε συνδεθεί από τα πρώτα της, κιόλας, βήματα με φόβους και αναπάντητα ερωτήματα και, δυστυχώς για τους γονείς και τα παιδιά, αυτό προς το παρόν δεν φαίνεται να αλλάζει.