Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, η φονική γρίπη των πτηνών πλήττει όλο και περισσότερες τάξεις του ζωικού βασιλείου, έχοντας λάβει διαστάσεις διεθνούς επιδημίας με εκατομμύρια ζώα νεκρά. Ο ιός Η5Ν1 πέρασε από τα πουλερικά στα θηλαστικά, μεταξύ των οποίων οι γαλακτοπαραγωγικές αγελάδες, μολύνοντας και ανθρώπους, με θνησιμότητα άνω του 50%. Προς το παρόν, ο ιός φαίνεται να μη μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά ο H5N1 βρίσκεται ενδεχομένως στο αμέσως προηγούμενο στάδιο, από το οποίο πέρασαν πάμπολλοι ιοί, προτού «μετοικήσουν» μολυσματικά στο ανθρώπινο είδος. 

Η κατάσταση, ως έχει, προκαλεί «τεράστια ανησυχία» στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, κατά τα λεγόμενα του επικεφαλής επιστήμονα του ΠΟΥ Τζέρεμι Φαράρ. «Όταν η νόσος μπαίνει στον πληθυσμό των θηλαστικών, τότε έρχεται πιο κοντά στον άνθρωπο» τόνισε σε πρόσφατη συνέντευξη Τύπου στη Γενεύη, ζητώντας από τους εθνικούς φορείς πιο στενή παρακολούθηση της κατάστασης. 

Για να σκιαγραφήσει την «εικόνα της στιγμής», τους κινδύνους και την ετοιμότητα σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, η Οικονομική Επιθεώρηση απευθύνθηκε στον καθηγητή Παιδιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Θεοκλή Ζαούτη, και στον καθηγητή Πολιτικής Υγείας στη Σχολή Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Κυριάκο Σουλιώτη. 

Πόσο επικίνδυνη είναι η γρίπη των πτηνών;

Είναι η γρίπη των πτηνών μία πανδημία του ζωικού βασιλείου; Ποια είδη έχουν επηρεαστεί περισσότερο μεταξύ των πουλιών και των θηλαστικών;

«Οι ιοί της ζωικής γρίπης κυκλοφορούν συνήθως στα ζώα, αλλά μπορούν επίσης να μολύνουν τον άνθρωπο. Οι λοιμώξεις αυτές περνούν στον άνθρωπο κυρίως μέσω άμεσης επαφής με μολυσμένα ζώα ή μολυσμένο περιβάλλον. Ανάλογα με τον αρχικό ξενιστή, οι ιοί της γρίπης Α μπορούν να ταξινομηθούν ως γρίπη των πτηνών, γρίπη των χοίρων ή άλλοι τύποι ιών της ζωικής γρίπης» απαντά ο Δρ Ζαούτης, εξηγώντας πως οι λοιμώξεις από τον ιό της γρίπης των πτηνών στον άνθρωπο μπορεί να προκαλέσουν ασθένειες που κυμαίνονται από ήπια λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος έως πιο σοβαρές ασθένειες, και μπορεί να αποβούν θανατηφόρες. 

«Σχεδόν όλα τα κρούσματα μόλυνσης του ανθρώπου από τη γρίπη των πτηνών Α(Η5Ν1) έχουν συνδεθεί με στενή επαφή με μολυσμένα ζωντανά ή νεκρά πτηνά ή με μολυσμένο περιβάλλον. Πιο πρόσφατα, αναπτύχθηκε μια διεθνής επιδημία του ιού της γρίπης των πτηνών σε αγελάδες γαλακτοπαραγωγής και άλλα ζώα στις ΗΠΑ, και έχει επιβεβαιωθεί κρούσμα σε άτομο με έκθεση σε πιθανώς μολυσμένες γαλακτοπαραγωγές αγελάδες στο Τέξας. Μία μεγάλη γκάμα θηλαστικών πεθαίνει από τη γρίπη των πτηνών, γεγονός που ανησυχεί επίσης τους ειδικούς ότι μπορεί να μεταλλαχθεί και να μολύνει ευκολότερα τον άνθρωπο: η πρώτη αναφορά για θαλάσσιο ίππο που πέθανε από γρίπη των πτηνών εντοπίστηκε σε ένα από τα νησιά της Αρκτικής της Νορβηγίας, και το πρώτο δελφίνι των ΗΠΑ που μολύνθηκε από γρίπη των πτηνών πέθανε το 2022. Από το 2003 έως τις 25 Μαρτίου 2024 έχουν αναφερθεί στον ΠΟΥ 888 κρούσματα λοίμωξης από τον ιό της γρίπης Α(Η5Ν1) σε ανθρώπους σε 23 χώρες, με 463 από αυτά να οδηγούν στον θάνατο» προσθέτει ο Δρ Ζαούτης.

Γιατί έχει τόσο υψηλό ποσοστό θνησιμότητας τους ανθρώπους; Γίνονται προσπάθειες για την ανάπτυξη θεραπειών ή και εμβολίων; 

«Δεν υπάρχουν δεδομένα από κλινικές δοκιμές αντιιικής θεραπείας εξωτερικών ασθενών ή νοσηλευόμενων ασθενών με λοίμωξη από τον ιό της νέας γρίπης Α. Ωστόσο, οι περισσότεροι ιοί της γρίπης των πτηνών A(H7N9), A(H5N1) και A(H5N6) είναι ευαίσθητοι στα ευρέως χρησιμοποιούμενα φάρμακα κατά της γρίπης, τους αναστολείς της νευραμινιδάσης (οσελταμιβίρη, περαμιβίρη και ζαναμιβίρη) και την μπαλοξαβίρη, αλλά είναι συχνά ανθεκτικοί στις αδαμαντάνες. Υπάρχουν διάφορα εγκεκριμένα εμβόλια κατά του H5N1 από τον FDA των ΗΠΑ. Η επιτροπή ανθρώπινων φαρμάκων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων συνέστησε την έγκριση δύο ανθρώπινων εμβολίων κατά της γρίπης των πτηνών H5N1, το ένα ονομάζεται Celldemic και το άλλο Incellipan. Και τα δύο είναι αδρανοποιημένα επικουρικά εμβόλια με βάση κύτταρα που παρασκευάζονται από την Seqirus» καταλήγει ο καθηγητής Παιδιατρικής.

Οι συνέπειες στην οικονομία 

Ποιες είναι οι άμεσες συνέπειες από τη γρίπη των πτηνών στην οικονομία;

«Τα τελευταία δύο χρόνια, υπερεθνικές και εθνικές υγειονομικές αρχές εκφράζουν την ανησυχία τους για τη γρίπη των πτηνών και τον κίνδυνο διάδοσής της και στον άνθρωπο. Αυτή η ανησυχία είναι εύλογη, ιδίως έπειτα και από την εμπειρία της πανδημίας Covid-19, η οποία είχε τεράστιες επιπτώσεις σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας» σημειώνει ο κ. Σουλιώτης. «Αν και, με τα μέχρι τώρα δεδομένα, φαίνεται ότι δεν υπάρχει λόγος άμεσης ανησυχίας για τα συστήματα υγείας, η παρατεταμένη εμφάνιση του ιού στα ζώα αυξάνει τις πιθανότητες μετάλλαξής του και, ως εκ τούτου, η συνεχής και συστηματική επιτήρησή του, προκειμένου να προβλεφθεί η πιθανότητα μιας νέας πανδημίας, είναι επιβεβλημένη. Σε οικονομικούς όρους, πάντως, η βλάβη από ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν περιορίζεται μόνο στο κόστος της κινητοποίησης και της αντίδρασης των υγειονομικών αρχών και δομών. Μάλιστα, επιπτώσεις υπάρχουν ήδη λόγω των ζημιών που καταγράφονται στον τομέα των πουλερικών και των βοοειδών (υγειονομικός έλεγχος, απώλειες ζωών, αποζημιώσεις κ.ο.κ.), οι οποίες βέβαια έχουν και έμμεσες συνέπειες σε άλλους κλάδους όπως π.χ. στον κλάδο των ζωοτροφών, της εστίασης, του εμπορίου τροφίμων κ.ά. Η εμπειρία δε από προηγούμενες, αντίστοιχες πανδημίες, είναι άκρως ανησυχητική, καθώς οι οικονομικές συνέπειες ήταν τεράστιες, ενώ η φύση του κινδύνου δεν επιτρέπει προβλέψεις για το εύρος αυτής» προσθέτει ο κ. Σουλιώτης.

Τι μας έμαθε η Covid-19 

Μπορεί ο πλανήτης να αξιοποιήσει την εμπειρία από την προηγούμενη πανδημία για να αποτρέψει μία επόμενη; 

«Δεν τίθεται καν θέμα επιλογής. Η πανδημία Covid-19 μάς υπενθύμισε την ευαλωτότητά μας απέναντι στον κίνδυνο της ασθένειας, αλλά και την ανάγκη ενίσχυσης της επιστημονικής συνεργασίας σε ό,τι αφορά την επιτήρηση τέτοιων φαινομένων σε παγκόσμιο επίπεδο» σημειώνει ο κ. Σουλιώτης. «Τη στιγμή που η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη φύση και τα ζώα, ο κίνδυνος μιας νέας πανδημίας πρέπει να θεωρείται δεδομένος. Επίσης, στον σύγχρονο τρόπο ζωής έχει γίνει αντιληπτό ότι μία απειλή στην υγεία του πληθυσμού μίας γεωγραφικής περιοχής μπορεί να εξελιχθεί σε παγκόσμια απειλή. Συνεπώς, η ανάπτυξη δικτύων και ερευνητικών αντανακλαστικών πρέπει να αποτελέσει βασική πολιτική, αλλά και επενδυτική προτεραιότητα. Περαιτέρω, τα συστήματα υγείας πρέπει να θωρακιστούν και να ενισχυθούν με πρόσθετους πόρους, όπου απαιτείται. Επιπλέον, η διαμόρφωση σχεδίων και μηχανισμών απόκρισης σε υγειονομικές κρίσεις αποτελεί μια άκρως απαραίτητη αλλά και σύνθετη επιλογή, καθώς προϋποθέτει διατομεακές συνέργειες και δράσεις, οι οποίες πρέπει να προσδιοριστούν και σε επιχειρησιακό επίπεδο. Και σε αυτή τη στόχευση, η ανάληψη πρωτοβουλιών σε υπερεθνικό επίπεδο μπορεί να ενισχύσει σημαντικά την αποτελεσματικότητα των προτεινόμενων μέτρων» σημειώνει. 

Υπάρχουν κενά σε Ελλάδα και Ευρώπη που θα πρέπει να καλυφθούν άμεσα; 

«Μετά την τελευταία πανδημική κρίση και τα διδάγματα από αυτήν έχουν γίνει σημαντικά βήματα, κυρίως προς την κατεύθυνση της κοινής οργάνωσης δράσεων ανταπόκρισης σε υγειονομικές κρίσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης» λέει ο καθηγητής Σουλιώτης. «Η υιοθέτηση ενιαίων κατευθυντηρίων γραμμών είναι άκρως απαραίτητη, τόσο λόγω αυξημένης αποτελεσματικότητας, όσο και σε σχέση με τη χρηματοδότηση των παρεμβάσεων που θα προταθούν. Η άντληση πόρων από ένα κοινό ευρωπαϊκό ταμείο για την αντιμετώπιση έκτακτων απειλών, αλλά και οι ενιαίες διαπραγματεύσεις για την αγορά εμβολίων που υιοθετήθηκαν, αποτελούν πλέον σημεία αναφοράς για την ενιαία διαχείριση μίας επόμενης πανδημίας. Επιπρόσθετα, η κοινή διαχείριση συμβάλλει και στην αύξηση του βαθμού τήρησης των σχεδίων που θα τεθούν σε εφαρμογή από τα κράτη-μέλη και όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Όπως δε διαπιστώθηκε και στην περίπτωση της Covid-19, η συνειδητοποίηση της κρισιμότητας της κατάστασης και, συνακόλουθα, της αναγκαιότητας των μέτρων που λήφθηκαν από τους πολίτες, είχε καθοριστική σημασία για την επιτυχία της όλης αντιμετώπισης» συμπληρώνει ο κ. Σουλιώτης. 

Ένας οδηγός για το μέλλον

Ποια είναι η εικόνα στην Ελλάδα αυτή την περίοδο; 

Κατά τον καθηγητή Σουλιώτη «η χώρα μας είναι ενταγμένη σε αυτή την ενιαία λογική διαχείρισης των κινδύνων και, υπό αυτή την έννοια, ο βαθμός ετοιμότητάς μας είναι μεγαλύτερος σε σχέση με το παρελθόν. Ωστόσο, η ενίσχυση της δημόσιας υγείας με την ένταξή της σε όλες τις πολιτικές και την ενεργοποίηση φορέων και δομών από όλα σχεδόν τα πεδία είναι πρωτίστως εσωτερική υπόθεση και πρέπει να ολοκληρωθεί. Δεδομένης δε της συνθετότητας της δημόσιας υγείας, η ανάγκη για κεντρικό συντονισμό και, ταυτόχρονα, για ανάπτυξη ενός πλέγματος λειτουργιών σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, επιβάλλει την κινητοποίηση της κεντρικής διοίκησης, της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών. Επίσης, η συστηματική συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και η περαιτέρω ενίσχυση του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας πρέπει να αποτελέσει βασική επιλογή. Στο ίδιο πλαίσιο, η αξιοποίηση των πανεπιστημίων, των ερευνητικών ινστιτούτων και των εργαστηρίων που διαθέτει η χώρα μπορεί να αυξήσει τα αντανακλαστικά μας όσον αφορά την επιδημιολογική επιτήρηση και την ανάδειξη συγκεκριμένων κινδύνων ή πληθυσμών με μεγαλύτερη ευαλωτότητα, προκειμένου να αναληφθούν πρωτοβουλίες για έγκαιρες, στοχευμένες παρεμβάσεις». 

Τι άλλα μέτρα θα μπορούσαν να εφαρμοστούν; 

«Οδηγός για την πολιτική μας σε αυτό το ζήτημα πρέπει να είναι η βεβαιότητα της εκδήλωσης και άλλων πανδημιών στο μέλλον. Υπό την οπτική αυτή, αφενός η ενίσχυση της δημόσιας υγείας, ήτοι των λειτουργιών που αποσκοπούν στην πρόληψη και προαγωγή της υγείας, την παρακολούθηση και συστηματική καταγραφή της υγείας του πληθυσμού και την αντιμετώπιση υγειονομικών απειλών και κρίσεων, πρέπει να τεθεί σε προτεραιότητα» λέει ο κ. Σουλιώτης. 

«Περαιτέρω, η καταγραφή και τεκμηρίωση των κενών του συστήματος υγείας −σε σχέση με τις ανάγκες− και η κάλυψή τους, συνιστά επίσης μία αδιαμφισβήτητη αναγκαιότητα. Στο πλαίσιο δε της μεταρρύθμισης του συστήματος υγείας, η οποία είναι άκρως απαραίτητη, θα απαιτηθεί η ανάπτυξη νέων δομών και η αλλαγή ρόλων κάποιων υφιστάμενων, σύμφωνα με τις εξελισσόμενες ανάγκες των πολιτών, όπως αυτές διαμορφώνονται σε κάθε περιοχή. Επίσης, απαραίτητη πρέπει να θεωρείται και η υιοθέτηση ενός νέου υποδείγματος διαχείρισης, το οποίο θα διασφαλίσει ταχύτερη λήψη αποφάσεων, καλύτερη οικονομική λειτουργία και πιο ορθολογική χρήση των πόρων υγείας. Η όποια δε εμπροσθοβαρής δέσμευση πόρων απαιτηθεί για τα παραπάνω, τεκμηριώνεται από το ότι η επένδυση στην υγεία συνιστά επένδυση στην ευημερία αλλά και την ίδια την οικονομική ανάπτυξη» καταλήγει ο ίδιος.