«Γέρασα πριν την ώρα μου» και «έχασα χρόνια από τη ζωή μου» είναι μόνο δύο από τις τυπικές εκφράσεις που έχουν παγιωθεί στην ελληνική γλώσσα ως συνώνυμες της ταραχής, του άγχους και του φόβου. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που αποδίδουν ακόμα και το γκριζάρισμα των μαλλιών τους σε μια απαιτητική δουλειά ή σε κάποια στρεσογόνα σχέση – χαρακτηριστικό παράδειγμα οι φωτογραφίες ηγετών κρατών πριν την ανάληψη των καθηκόντων τους και μετά την παράδοσή τους.

Δεν πρόκειται απλώς για «λαϊκή σοφία» και αναπόδεικτες πεποιθήσεις: σε ανάλυσή του, το Psychology Today αναφέρεται σε νέα έρευνα που φαίνεται να επιβεβαιώνει, ότι αρκετοί βιολογικοί δείκτες συνδέουν την ψυχική υγεία με τη γήρανση. Στη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο κορυφαίο περιοδικό ψυχικής υγείας JAMA Psychiatry, ο ψυχίατρος και ερευνητής δρ. Αντώνης Ζάννας, σημειώνει πως, ποιοτικά, η «πραγματική μας ηλικία» συνδέεται με το στρες και τις ψυχικές ασθένειες.

Επιγενετικές μεταβλητές που επηρεάζουν τον τρόπο έκφρασης των γονιδίων, συνδέονται με τη διάρκεια ζωής και το χρονικό διάστημα που περνάμε με καλή υγεία πριν αρχίσουν να μας «επισκέπτονται» οι ασθένειες που σχετίζονται με τη μεγάλη ηλικία. Αποδεικνύεται όμως ότι το εκκρεμές της αιτιώδους σχέσης μεταξύ της βιολογικής ηλικίας και της ψυχικής μας υγείας ταλαντώνεται και προς τις δύο κατευθύνσεις, καθώς η βιολογική γήρανση επηρεάζει αλλά και επηρεάζεται από την ψυχολογική κατάστασή μας.

Προηγούμενες έρευνες είχαν διαπιστώσει πως οι δείκτες γήρανσης προβλέπουν με σημαντική ακρίβεια αν ένα άτομο έχει αναπτύξει μετατραυματικό στρες (PTSD). Εκείνοι με τα μεγαλύτερα σημάδια γήρανσης είχαν έως και 44% περισσότερες πιθανότητες να έχουν PTSD.

Παρόμοια σχέση έχει διαπιστωθεί ανάμεσα στη γήρανση, το άγχος και την κατάθλιψη, σε βάθος ετών, καθώς αυτές οι διαδικασίες μπορούν να αλληλοενισχυθούν με την πάροδο του χρόνου, δημιουργώντας έναν «φαύλο κύκλο», λέει ο Ζάννας. Η ψυχική ασθένεια οδηγεί σε βιολογική γήρανση, η οποία με τη σειρά της αυξάνει τον κίνδυνο για περισσότερες ψυχικές ασθένειες. Η διαδικασία ξεκινά από το στρες και το τραύμα, τα οποία συμβάλλουν τόσο στη βιολογική γήρανση όσο και στην ασθένεια, κατά τον ίδιο.

Δεν είναι γνωστό πώς ακριβώς το ψυχολογικό στρες και το ψυχολογικό τραύμα μεταφράζονται σε φθορά του σώματος και σε σημάδια γήρανσης. Ο Ζάννας υποθέτει ότι «οι επίμονα αυξημένοι νευροενδοκρινικοί επιδραστικοί παράγοντες», όπως η ορμόνη του στρες κορτιζόλη, μπορούν να βλάψουν ευαίσθητα τμήματα του γενετικού υλικού και άλλες βιολογικές δομές.

Αυτές οι γονιδιωματικές επιδράσεις μπορεί στη συνέχεια να οδηγήσουν σε αλλαγές στη δομή του εγκεφάλου, όπως:

• συρρίκνωση των περιοχών που συνδέονται με τη μνήμη και το συναίσθυημα βαθιά στον εγκέφαλο
• λέπτυνση των περιοχών του φλοιού υψηλότερου επιπέδου, όπως οι προμετωπιαίες περιοχές
• παθήσεις μικρών αγγείων στον εγκέφαλο

Οι μεταβολές σε αυτές τις περιοχές του εγκεφάλου θα μπορούσαν να αποτελούν προδιάθεση για κάποια ψυχιατρική ασθένεια.

Δυνατότητα πρόληψης

Αν και το μοντέλο του φαύλου κύκλου δίνει μια ζοφερή εικόνα για όσους το βιώνουν, ο Ζάννας σημειώνει ότι οι θεραπείες που στοχεύουν στην ψυχική υγεία είναι πιθανό να έχουν ένα «διπλό» αποτέλεσμα, επιβραδύνοντας τη βιολογική γήρανση. Θα μπορούσε να ισχύει και το αντίστροφο. Πρακτικές που προλαμβάνουν τη γήρανση να έχουν θετικά αποτελέσματα και στην ψυχική υγεία.

Οι παρεμβάσεις αυτές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν φάρμακα και «νευροδιαμόρφωση» κατά την οποία χρησιμοποιείται μια συσκευή για να αλλάξει τη δραστηριότητα συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου – για παράδειγμα, η διακρανιακή μαγνητική διέγερση (TMS) χρησιμοποιεί μαγνητικούς παλμούς για να μεταβάλει την εγκεφαλική δραστηριότητα στις περιοχές στις οποίες εφαρμόζεται. Ωστόσο, άλλες παρεμβάσεις για την πρόληψη της βιολογικής γήρανσης και την προστασία της ψυχικής υγείας είναι πιο απλές και κυρίως, φυσικές – όπως η σωστή διατροφή και η συχνή άσκηση.

Παρόλο που απομένει πολλή δουλειά για να επιβεβαιωθεί η θεωρία, ένα μήνυμα είναι σαφές: Οτιδήποτε μπορείτε να κάνετε για να προφυλάξετε τη σωματική και συναισθηματική σας υγεία είναι πιθανό να αποδώσει πολλαπλά και να σας βοηθήσει να ζήσετε μια μεγαλύτερη και πιο ευτυχισμένη ζωή.