Το Facebook μπορεί να έκλεισε τα 20 στις 4 Φεβρουαρίου, αλλά παραμένει ένας «μαγνήτης» αντιμαχιών και χρημάτων σήμερα, όπως όπως και στην «εφηβεία» του. Στις 31 Ιανουαρίου ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ, ο ιδρυτής του κοινωνικού δικτύου, δέχτηκε την επίθεση Αμερικανών γερουσιαστών για τη διάδοση επιβλαβούς υλικού στην πλατφόρμα. Την επόμενη ημέρα ανακοίνωσε μια ακόμα σειρά λαμπρών αποτελεσμάτων για τη Meta, τη μητρική εταιρεία του Facebook, η αξία της οποίας ανέρχεται πλέον σε 1,2 τρισ. δολάρια.

«Ωστόσο, καθώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσελκύουν την προσοχή τόσο των εθισμένων χρηστών όσο και των επικριτών τους υφίστανται μια βαθιά αλλά ελάχιστα παρατηρούμενη μεταμόρφωση», σχολιάζει σε πρόσφατη ανάλυσή του ο Economist.

Η παράξενη μαγεία των ψηφιακών κοινωνικών δικτύων ήταν να συνδυάζουν τις προσωπικές αλληλεπιδράσεις με τη μαζική επικοινωνία. Τώρα αυτό το αμάλγαμα χωρίζεται και πάλι στα δύο. Οι στάτους των φίλων δίνουν τη θέση τους σε βίντεο αγνώστων που θυμίζουν «νευρική» τηλεόραση. Οι δημόσιες δημοσιεύσεις περιορίζονται και οι σκέψεις μεταφέρονται όλο και περισσότερο σε περιορισμένες ομάδες, όπως το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Αυτό που ο κ. Ζούκερμπεργκ αποκαλεί «ψηφιακή πλατεία» οικοδομείται εκ νέου – και δημιουργεί προβλήματα.

«Αυτό έχει σημασία, διότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι βιώνουν το διαδίκτυο. Το ίδιο το Facebook αριθμεί περισσότερους από 3 δισ. χρήστες. Η ενασχόληση με τις κοινωνικές εφαρμογές αντιστοιχεί σχεδόν στο ήμισυ του χρόνου που ξοδεύουμε μπροστά στην οθόνη των κινητών τηλεφώνων, ο οποίος με τη σειρά του ισοδυναμεί με περισσότερο από το ένα τέταρτο των ωρών που είμαστε ξύπνιοι μέσα στην ημέρα. Καταβροχθίζουν 40% περισσότερο χρόνο από ό,τι το 2020, καθώς ο κόσμος έχει περάσει στο διαδίκτυο. Εκτός από διασκεδαστικά, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι το χωνευτήρι της διαδικτυακής συζήτησης και ο καταπέλτης για τις πολιτικές εκστρατείες. Σε μια χρονιά που ο μισός κόσμος πάει στις κάλπες, οι πολιτικοί από τον Ντόναλντ Τραμπ μέχρι τον Ναρέντρα Μόντι θα απασχολούνται πολύ με το διαδίκτυο», σημειώνει ο Economist.

Το εντυπωσιακό χαρακτηριστικό των νέων μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι ότι δεν είναι πλέον πολύ κοινωνικά. Εμπνευσμένες από το TikTok, εφαρμογές όπως το Facebook σερβίρουν όλο και περισσότερο σύντομα βίντεο που επιλέγονται από την τεχνητή νοημοσύνη σύμφωνα με τη συμπεριφορά του χρήστη κατά την προβολή και όχι τις κοινωνικές του συνδέσεις. Εν τω μεταξύ, οι άνθρωποι δημοσιεύουν λιγότερα μηνύματα. Το ποσοστό των Αμερικανών που δηλώνουν ότι τους αρέσει να καταγράφουν τη ζωή τους στο διαδίκτυο έχει μειωθεί από το 2020 από το 40% στο 28%. Οι συζητήσεις μεταφέρονται σε κλειστές πλατφόρμες, όπως το WhatsApp και το Telegram.

Τα φώτα έχουν σβήσει στην «πλατεία». Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν πάντα αδιαφανή, αφού κάθε εξατομικευμένη ροή είναι διαφορετική. Αλλά το TikTok, η κινεζικής ιδιοκτησίας πλατφόρμα σύντομων βίντεο, είναι ένα «μαύρο κουτί» για τους ερευνητές. Το Twitter, που μετονομάστηκε σε X, δημοσίευσε μέρος του κώδικά του, αλλά περιόρισε την πρόσβαση σε δεδομένα σχετικά με το ποιες αναρτήσεις έχουν τη μεγαλύτερη απήχηση. Οι ομάδες ιδιωτικών μηνυμάτων είναι συχνά πλήρως κρυπτογραφημένες.

Ορισμένες από τις συνέπειες αυτής της εξέλιξης είναι ευπρόσδεκτες. Οι υπεύθυνοι πολιτικής των εκστρατειών υποστηρίζουν ότι πρέπει να μετριάσουν τα μηνύματά τους για να κερδίσουν τις ιδιωτικές ομάδες. Μια προκλητική ανάρτηση που προσελκύει “likes” στο X μπορεί να αποξενώσει μία ομάδα WhatsApp των γονέων του σχολείου. Τα μηνύματα στις εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων ταξινομούνται χρονολογικά και όχι με βάση έναν αλγόριθμο που μεγιστοποιεί τη δέσμευση, μειώνοντας το κίνητρο για εντυπωσιασμό. Ειδικότερα, οι κλειστές ομάδες μπορεί να είναι καλύτερες για την ψυχική υγεία των εφήβων, οι οποίοι δυσκολεύονται όταν η ιδιωτική τους ζωή εκτίθεται σε δημόσια θέα.

Στο άλλο, «υπερδραστήριο ημισφαίριο» των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι αλγόριθμοι που βασίζονται στη συμπεριφορά θα σας προτείνουν αναρτήσεις έξω από την κοινότητά σας. Τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν ακόμα να λειτουργούν ως echo-chambers, (σ.σ. θάλαμοι αντήχησης όπου συγκεκριμένο υλικό κυριαρχεί και διαδίδεται δίνοντας την παραπλανητική εικόνα επικρατούσας αλήθειας). Αλλά ένα newsfeed που συγκεντρώνει περιεχόμενο από «παντού» έχει τουλάχιστον τη δυναμική να διαδώσει και τις καλύτερες ιδέες σε μεγαλύτερο κοινό.

Ωστόσο, αυτός ο νέος κόσμος των κοινωνικών μέσων συνοδεύεται και από τα δικά του προβλήματα. Οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων είναι σε μεγάλο βαθμό μη ρυθμισμένες. Για μικρές ομάδες, αυτό είναι καλό: οι πλατφόρμες δεν θα πρέπει να αστυνομεύουν τα άμεσα μηνύματα περισσότερο από ό,τι οι τηλεφωνικές εταιρείες ελέγχουν τις κλήσεις. Στις δικτατορίες οι κρυπτογραφημένες συνομιλίες σώζουν ζωές. Αλλά οι ομάδες των 200.000 ατόμων του Telegram μοιάζουν περισσότερο με ανεξέλεγκτες εκπομπές παρά με συνομιλίες. Πολιτικοί στην Ινδία έχουν χρησιμοποιήσει το WhatsApp για να διαδώσουν ψέματα που σίγουρα θα είχαν αφαιρεθεί από ένα ανοιχτό δίκτυο όπως το Facebook.

Καθώς οι χρήστες στρέφονται σε κλειστές ομάδες, τα ανοιχτά δίκτυα που μένουν πίσω είναι λιγότερο χρήσιμα λόγω της μείωσης των δημόσιων δημοσιεύσεων. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού, επιστήμονες και γιατροί συνέβαλαν σε μια διαδικτυακή συζήτηση που περιείχε πραγματική διορατικότητα αλλά και στοιχεία παραπληροφόρησης. Πληροφορίες προσβάσιμες σε όλους συνέρρευσαν όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Σήμερα αυτές οι συζητήσεις εξαφανίζονται ή μεταφέρονται σε κλειστά κανάλια, επιβραδύνοντας τη διάδοση των ιδεών. Οι άνθρωποι που εξακολουθούν να συμμετέχουν στα δημόσια δίκτυα, εν τω μεταξύ, είναι δυσανάλογα πολλοί άνδρες και είναι πιθανό να περιγράφουν τους εαυτούς τους ως πολύ αριστερούς ή δεξιούς.

Επιπλέον, οι αλγόριθμοι των ανοικτών δικτύων που καθοδηγούνται από τη συμπεριφορά των χρηστών φαίνεται ότι είναι προετοιμασμένοι να διαδίδουν τα πιο πικάντικα βίντεο. Για να γίνει κάτι viral σε ένα κοινωνικό δίκτυο, οι άνθρωποι έπρεπε να επιλέξουν να το μοιραστούν. Τώρα το υποστηρίζουν απλά παρακολουθώντας το, καθώς ο αλγόριθμος επιβραβεύει το περιεχόμενο που προσελκύει τη μεγαλύτερη συμμετοχή. Η σκόπιμη επιμέλεια έχει αντικατασταθεί από ένα σύστημα που αξιοποιεί κατευθείαν το id. Προβοκάτορες όπως ο κ. Τραμπ ή ο Ναγίμπ Μπουκέλε, το φαβορί στις εκλογές αυτής της εβδομάδας στο Ελ Σαλβαδόρ, επωφελούνται, όπως και οι έμποροι παραπληροφόρησης. Οι πλατφόρμες λένε ότι έχουν την τεχνογνωσία για να ξεχωρίζουν τα ψεύτικα μηνύματα. Η Τέιλορ Σουίφτ, το τελευταίο πασίγνωστο θύμα ενός deepfake, μάλλον διαφωνεί.

Πιο κρίσιμη ακόμη και από την άνοδο των ψευδών ειδήσεων είναι η έλλειψη πραγματικών ειδήσεων. Ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ είχε πει κάποτε ότι ήθελε το Facebook να είναι σαν μια εξατομικευμένη εφημερίδα. Αλλά από τότε που το δίκτυο στράφηκε προς την ψυχαγωγία, οι ειδήσεις αποτελούν μόνο το 3% των όσων βλέπουν οι άνθρωποι σε αυτό. Σε όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μόνο το 19% των ενηλίκων μοιράζεται εβδομαδιαία ειδήσεις, από 26% το 2018. Σελίδες όπως το BuzzFeed News, οι οποίες βασίζονταν στη διάδοση μέσω κοινωνικών δικτύων, έχουν χαθεί. Αυτή είναι η δική τους οπτική σκοπιά (και η δική μας). Αλλά είναι πρόβλημα όλων μας όταν σχεδόν οι μισοί νέοι λένε ότι, ακριβώς τη στιγμή που οι πλατφόρμες αποφασίζουν ότι οι ειδήσεις δεν είναι πλέον ενδιαφέρουσες, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν την κύρια πηγή ειδήσεων για τους ίδιους.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι τα ελαττώματα των κοινωνικών δικτύων μπορούν να διορθωθούν με καλύτερη διεύθυνση, έξυπνη κωδικοποίηση ή ένα διαφορετικό επιχειρηματικό μοντέλο. Τέτοια πράγματα μπορούν να βοηθήσουν. Αλλά τα προβλήματα που εγείρονται από τη νέα γενιά εφαρμογών υποδηλώνουν ότι τα ελαττώματα των κοινωνικών δικτύων είναι επίσης αποτέλεσμα των συμβιβασμών που σχετίζονται άρρηκτα με την ανθρώπινη επικοινωνία. Όταν οι πλατφόρμες επιστρέφουν προς τις ιδιωτικές ομάδες, έχουν αναπόφευκτα λιγότερη εποπτεία. Όταν οι άνθρωποι ξεφεύγουν από τους «θαλάμους αντήχησης», ενδέχεται να έρθουν σε επαφή πιο ακραίο περιεχόμενο. Όταν οι χρήστες αγκαλιάζουν την ακίνδυνη ψυχαγωγία, βλέπουν λιγότερες ειδήσεις. Καθώς τα κοινωνικά δίκτυα μαραζώνουν, οι φορείς εκμετάλλευσης των πλατφορμών και οι χρήστες θα πρέπει να αφιερώνουν λιγότερο χρόνο στις παλιές μάχες και περισσότερο στην αντιμετώπιση των νέων.

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com