Διάφορες μορφές από πλάσματα και φαντάσματα κατακλύζουν τους νυχτερινούς εφιάλτες. Ο κόσμος του ύπνου ανέκαθεν κατοικούνταν από δαίμονες. Τα παλιά τα χρόνια, αυτού του είδους οι επισκέψεις θεωρούνταν ότι αποστράγγιζαν ζωτική ενέργεια από εκείνους που ονειρεύονταν. Ενώ όμως η σύγχρονη επιστήμη δεν αποδέχεται την ύπαρξη παρόμοιων δαιμόνων, δεν έχει φύγει τελείως ο φόβος ότι τα άσχημα όνειρα κατά κάποιον τρόπο υπονομεύουν την υγεία. Αντιθέτως: η επιστήμη έρχεται να επιβεβαιώσει αυτόν τον φόβο. 

Αναμενόμενες και μυστηριώδεις διασυνδέσεις 

Όλοι σχεδόν οι άνθρωποι έχουν εφιάλτες. Όμως για εκείνους που ζουν αυτή την εμπειρία κάθε εβδομάδα –πρόκειται για ένα ποσοστό του πληθυσμού ανάμεσα στο 2% και το 6%– προκύπτει συσχετισμός με προβλήματα υγείας. Ορισμένες διασυνδέσεις είναι αναμενόμενες. Η κατάθλιψη, το άγχος, η σχιζοφρένεια ή το μετατραυματικό στρες έχουν –για παράδειγμα– ως κοινό σύμπτωμά τους τους εφιάλτες. Το ίδιο ισχύει και για τους χρόνιους πόνους.

 Άλλες όμως διασυνδέσεις είναι πιο μυστηριώδεις. Έρευνα του Αμπιντέμι Οτάικου –του Ιμπίριαλ, στο Λονδίνο– αφήνουν να διαφανεί ότι οι εφιάλτες μπορεί να αποτελούν πρόδρομα συμπτώματα νευρολογικών παθήσεων, όπως το Πάρκινσον ή η άνοια. Άλλες πάλι ομάδες ερευνητών έχουν δείξει ότι ασθένειες όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις ή τα αυτοάνοσα νοσήματα δείχνουν κι αυτά να σχετίζονται με τους εφιάλτες.

Το χειρότερο όμως είναι ότι οι εφιάλτες μπορούν να είναι και θανατηφόροι. Πρόσφατη ερευνητική δουλειά του Α. Οτάικου –που την παρουσίασε τον Ιούνιο σε συνέδριο στο Ελσίνκι– δείχνει ότι οι συχνοί εφιάλτες λειτουργούν ως ισχυρότερες πρόδρομες ενδείξεις πρώιμου θανάτου απ’ ό,τι, για παράδειγμα, το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η κακή διατροφή ή η αδράνεια.

Εφιάλτες και επιταχυνόμενη γήρανση 

Τα συμπεράσματα αυτά των ερευνών Οτάικου προέκυψαν από την ανάλυση πλήθους στοιχείων από 6 μακρόχρονες μελέτες σε Αμερική και Βρετανία, οι οποίες κάλυψαν πάνω από 180.000 περιπτώσεις ενηλίκων και σχεδόν 2.500 παιδιών. Όσοι εμφάνιζαν συχνούς εφιάλτες (ή πάντως με εβδομαδιαία συχνότητα) εμφάνισαν έως και τριπλάσιες πιθανότητες να πεθάνουν πριν από την ηλικία των 70 ετών, σε σύγκριση με όσους είχαν την εμπειρία εφιάλτη λιγότερο από μια φορά τον μήνα. Από 174 ανθρώπους που πέθαναν πρόωρα, οι 31 είχαν συχνούς εφιάλτες.

Μέρος της εξήγησης προκύπτει από τη διαπίστωση Οτάικου ότι τα χρωμοσώματα όσων είναι επιρρεπείς σε εφιάλτες εμφανίζουν ίχνη επιταχυνόμενης γήρανσης, που ενδεχομένως ανάγεται στις ορμόνες του στρες, τις οποίες είναι γνωστό ότι επιτείνουν οι εφιάλτες. Αυτές οι μέσω χρωμοσωμάτων συνέπειες –θεωρεί– ευθύνονται για περίπου 40% του αυξημένου κινδύνου για πρόωρο θάνατο σε όσους βλέπουν συχνά εφιάλτες. Άγνωστο παραμένει το πού οφείλεται το υπόλοιπο 60%

Όλα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι σωστό είναι να δίνεται αρκετή προσοχή στους εφιάλτες. Στο μέτρο που αποτελούν σύμπτωμα, χρησιμεύουν ώστε να προειδοποιούν για επερχόμενα προβλήματα. Στο μέτρο πάλι που αποτελούν αιτία, θα έπρεπε να δοθεί προτεραιότητα σε θεραπείες αντιμετώπισής τους.

Σύμπτωμα ή αίτιο

Το θέμα είναι ότι δεν είναι εύκολο να διακρίνει κανείς τι από τα δυο ισχύει. Στις περιπτώσεις κατάθλιψης, άγχους κ.ο.κ., οι εφιάλτες αποτελούν ταυτόχρονα και σύμπτωμα και αίτιο. Τα άσχημα όνειρα που προκαλούνται από ψυχιατρικά προβλήματα δημιουργούν στρες που, με τη σειρά του, επιτείνει το υποκείμενο πρόβλημα.

Κάτι αντίστοιχο ισχύει και προκειμένου περί του ερυθηματώδους λύκου, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται σε υγιή όργανα, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου, προκαλώντας τους φλεγμονές. Αυτό ακριβώς μπορεί να προκαλεί εφιάλτες, ενώ οι ορμόνες του στρες που εκλύονται απ’ αυτή τη διεργασία είναι πιθανόν να επιδεινώνουν την κατάσταση.

Σε περιπτώσεις ασθενειών όπως το Πάρκινσον ή η άνοια, πάντως, που προκύπτουν από ειδικές καταστάσεις νευρολογικής βλάβης, οι εφιάλτες δεν είναι πιθανόν να είναι κάτι περισσότερο από συμπτώματα. Σε αντίθεση μ’ αυτό, στις περιπτώσεις των καρδιαγγειακών παθήσεων το πιθανότερο είναι να αποτελούν αίτιο, και όχι συνέπειες: το προκαλούμενο στρες ενθαρρύνει τη φλεγμονή και βλάβη των αγγείων.

Η θεραπευτική προσέγγιση στους εφιάλτες είναι δυσκολότερη από την ισχνηλάτησή τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ψυχοθεραπεία μπορεί να ωφελεί. Ορισμένα δε φάρμακα –όπως η πρασοζίνη (που κανονικά χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της υψηλής αρτηριακής πίεσης)– μπορεί να λειτουργήσουν βοηθητικά. Συνολικά, ωστόσο, η μελέτη των εφιαλτών παραμένει ένα σχετικά λιγότερο μελετημένο πεδίο της ιατρικής. Αυτό, καλό θα ήταν να αλλάξει.

©The Economist. Μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε από την Economia Media Α.Ε., έπειτα από ειδική άδεια. Το πρωτότυπο αγγλικό κείμενο βρίσκεται στο www.economist.com