Στην πολυαναμενόμενη έκθεσή του για τις προοπτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι διαβλέπει «υπαρξιακό πρόβλημα» στην ΕΕ, υπογραμμίζοντας υστερεί σε σχέση με τις ΗΠΑ και χρειάζεται καλύτερο συντονισμό στην βιομηχανική πολιτική, ταχύτερη διαδικασία λήψης αποφάσεων και μαζικές επενδύσεις, για να συμβαδίσει με τον ανταγωνισμό στην άλλη μεριά του Ατλαντικού και στη Κίνα.

Ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας υπολογίζει πως η ΕΕ χρειάζεται επιπλέον επενδύσεις ύψους 750-800 δισεκατομμυρίων ευρώ – που αντιστοιχεί στο 5% του ΑΕΠ σε ετήσια βάση – υπερδιπλάσιο του Σχεδίου Μάρσαλ που είχε εκπονηθεί για την ανοικοδόμηση της Ευρώπης μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως υπογραμμίζει, μετά τον σκόπελο της πανδημίας η ΕΕ οφείλει να συνεχίσει να αξιοποιεί εργαλεία έκδοσης κοινού χρέους για την χρηματοδότηση κοινών προγραμμάτων, ώστε να αυξηθεί η παραγωγικότητα αλλά και το επίπεδο ασφάλειας στην ΕΕ.

«Το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα ανά κάτοικο έχει αυξηθεί σχεδόν επί δύο φορές στις Ηνωμένες Πολιτείες σε σχέση με την Ευρώπη από το 2000» αναφέρει στην έκθεσή του ο Μάριο Ντράγκι, ενώ η ΕΕ πιέζεται από στασιμότητα εδώ και ενάμιση χρόνο. Ωστόσο η ιδέα της έκδοσης κοινού χρέους παραμένει κόκκινη γραμμή για πολλά βόρεια κράτη μέλη της Ένωσης, με πρώτη τη Γερμανία που φοβάται τον «λογαριασμό» από τις καθυστερήσεις των νοτίων.

«Θα είμαστε μια κοινωνία που βασικά συρρικνώνεται», δήλωσε ο πρώην επικεφαλής της ΕΚΤ στις Βρυξέλλες τη Δευτέρα, καθώς παρουσίασε τις ιδέες του για την επανεκκίνηση της οικονομίας και την ανάσχεση της «παλίρροιας» της αμερικανικής και κινεζικής κυριαρχίας.

Οι φόβοι του για την οικονομική διολίσθηση της Ευρώπης βρίσκει σύμφωνους πολλούς από τους ειδικούς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει μεγάλο πρόβλημα παραγωγικότητας. Οι εργαζόμενοί της είναι λιγότερο παραγωγική ανά ώρα από τους ανταγωνιστές τους στις ΗΠΑ.  Σε μεγάλο βαθμό, για αυτό το χάσμα ευθύνεται η τεχνολογική «απόσταση». Τα τελευταία 20 χρόνια η Αμερική κυριάρχησε στην ψηφιακή μετάβαση, ενώ η Ευρώπη ήταν σε μεγάλο βαθμό απούσα από την κούρσα.

«Υπάρχουν πιθανώς τόσοι λόγοι για τα δεινά της Ευρώπης όσα και τα κεριά των (77ων) γενεθλίων του Ντράγκι» σχολιάζει το Politico σημειώνοντας πως η ΕΕ πλήττεται από τον κακό σχεδιασμό των αγορών. «Η ενέργεια είναι πολύ ακριβή, η έρευνα και ανάπτυξη είναι τυχαία και διαιρεμένη σε πολλές διαφορετικές χώρες, η ολοένα και πιο πολωμένη πολιτική της καθιστά τη συμφωνία για οτιδήποτε τόσο απογοητευτική και οδυνηρή» διαδικασία, καταλήγει η ανάλυση, σχολιάζοντας πως η ΕΕ έχει καταλήξει να είναι «μικρότερη» από το άθροισμα των μερών της.

«Οι κορυφαίες επιχειρήσεις στην έρευνα και στα κονδύλια για επενδύσεις είναι οι ίδιες που είχαμε και πριν από 20 χρόνια – οι αυτοκινητοβιομηχανίες», είπε. «Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν έτσι, με αυτοκίνητα και φαρμακευτικά προϊόντα, πριν από 20 χρόνια. Τώρα είναι όλα ψηφιακά», σημειώνει ο Ντράγκι, ενώ και η Κίνα ξεπερνά την ΕΕ στην βιομηχανία ηλεκτρικών αυτοκινήτων.

Το σχέδιο του Ντράγκι επικεντρώνεται στην καθαρή ενέργεια, την υψηλή τεχνολογία και την ανθεκτικότητα. Οι προτάσεις του περιλαμβάνουν μεταρρύθμιση της αγοράς ενέργειας, χαλαρότερους κανόνες για συγχωνεύσεις και αλλαγές στη διαδικασία νομοθετικής διαβούλευσης της ΕΕ. Όμως τίποτα από αυτά δεν είναι εύκολο να αλλάξει και δεν υπάρχει «μαγικό ραβδί».

Η νομοθετική διαδικασία της ΕΕ είναι αργή και παρεμποδίζεται από μια μειοψηφίες που διαφωνούν σε «κάθε στροφή του δρόμου». Ο Ντράγκι προτείνει περισσότερο κοινό δανεισμό που διαχρονικά αποτελεί μεγάλο ταμπού – η ΕΕ τον εισήγαγε με αστερίσκους και περιορισμούς κατά τη διάρκεια της πανδημίας για να βοηθήσει στην οικονομικής ανάκαμψης, αλλά μία επανάληψη του «θαύματος» είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα παρεμποδιστεί από χώρες όπως η Γερμανία και η Ολλανδία που έχουν χαμηλά επίπεδα χρέους και δεν επιθυμούν να στηρίξουν τους πιο υπερχρεωμένους γείτονές τους.

Το πρόβλημα δεν είναι θεωρητικό. Είχαν περάσει λιγότερες από τρεις ώρες αφότου ο Ντράγκι ολοκλήρωσε την παρουσίασή του όταν ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Κρίστιαν Λίντνερ δήλωσε ότι «η Γερμανία δεν θα συμφωνήσει» σε κοινό δανεισμό. Άλλες πηγές ρευστότητας, όπως η αξιοποίηση των κονδυλίων της ΕΕ που έχουν προβλεφθεί για να βοηθήσουν τις λιγότερο ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες να καλύψουν το χαμένο έδαφος, μπλοκάρονται και καθυστερούν εξαιτίας παρόμοιων πολιτικών προβλημάτων. Η ιστορία μιας πολύ αργής παρακμής, απειλεί να επαναληφθεί.

Ο Βρετανός ιστορικός Πέρι Άντερσον είχε περιγράψει πώς οι γραφειοκράτες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία προσπαθούσαν μάταια να μεταρρυθμίσουν το ετοιμοθάνατο κράτος τους. Παρά τις αμέτρητες προτάσεις και επανεκκινήσεις, «απλά γινόταν όλο και πιο βασανισμένο και διαλυμένο», έγραψε.

Πώς μπορούν οι ηγέτες της Ευρώπης να αποτρέψουν να τους συμβεί αυτό; Η παρακμή της ηπείρου δεν είναι προδιαγεγραμμένη. Υπάρχουν ιστορίες «σωτηρίας» – κανείς δεν περίμενε την οικονομική ανάπτυξη που ακολούθησε τους δύο παγκόσμιους πολέμους, όταν το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της Δυτικής Ευρώπης πλησίασε το αντίστοιχο των ΗΠΑ. Και τα έντονα σοκ των δύο τελευταίων δεκαετιών, όπως η χρηματοπιστωτική κρίση και το Covid, ώθησαν τελικά τις κυβερνήσεις να ξεκινήσουν μεταρρυθμίσεις που ξεπερνούν τα εγχώρια συμφέροντα. Αλλά είναι διαφορετική η συντεταγμένη έξοδος από μία συγκεκριμένη κρίση, και διαφορετική η αργή περιδίνηση σε ένα καθοδικό σπιράλ. Μια επιβράδυνση της ανάπτυξης κατά μία ποσοστιαία μονάδα είναι σχεδόν ανεπαίσθητη σε ένα χρόνο, αλλά σε μια ή δύο δεκαετίες γιγαντώνεται σε αγεφύρωτο χάσμα.