Καθυστέρησε τέσσερα χρόνια, να οργανωθεί το – περιοδικά εμφανιζόμενο – Βιομηχανικό Συνέδριο, με το οποίο διεκδικείται όχι απλώς ο δημόσιος λόγος αλλά η προβολή των προβλημάτων και δυνατοτήτων ενός κλάδου που «έχασε» δεκαετίες στην Ελληνική πραγματικότητα.

Τελευταία φορά που οργανώθηκε Βιομηχανικό Συνέδριο από τον ΣΕΒ ήταν τον Δεκέμβριο του 2019, τότε με την προσέγγιση «Βιομηχανία 4.0: Η ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί» (ήδη ζούσαμε στην εποχή των hashtags, οπότε οδηγούσε την συζήτηση το #SEV4Growth μαζί με το #ElladaAllios). Η έμφαση ήταν στην ενσωμάτωση νέων, ψηφιακών τεχνολογιών στην παραγωγή (με 100% αύξηση απόδοσης του μεταφορικού δικτύου, 30% λιγότερο χρόνο από τον σχεδιασμό έως παραγωγή, 25% λιγότερα αποθέματα), πράγμα που έδινε νόημα στην αναφορά σε Βιομηχανία 4.0. Μπροστά στο ψηφιακό κύμα οι Ελληνικές βιομηχανικές επιχειρήσεις της εποχής δήλωναν μεν ότι «έχουν ψηφιακή στρατηγική» κατά 48%, ενώ μάλιστα κατά 7,3% «έθεταν ως στόχο τον ψηφιακό μετασχηματισμό», πλην όμως επισήμαιναν ως ανασχετικό παράγοντα «την έλλειψη κουλτούρας και αντίσταση στην αλλαγή» (κατά 22%), ή πάλι τους περιορισμούς σε τεχνολογικές υποδομές και την έλλειψη δεξιοτήτων/τεχνογνωσίας (12-13%) . Τότε, υψηλός στόχος ήταν «εθνική σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την «Βιομηχανία 4.0», με προσδοκία να επιτευχθεί 7,7% πρόσθετη αύξηση του ΑΕΠ σε ορίζοντα 4ετιας. [Την εποχή εκείνη, έληγε η Προεδρία Θόδωρου Φέσσα στον ΣΕΒ – 2014-2020, μέσα στο καμίνι του παραλίγον Grexit – από τον κλάδο των ηλεκτρονικών, ενώ διαφαινόταν στον ορίζοντα η Προεδρία Δημήτρη Παπαλεξόπουλου, από τον βαρύτερο μεταποιητικό κλάδο, των τσιμέντων/ΤΙΤΑΝ. Προς στιγμήν είχε συζητηθεί και το ενδεχόμενο Ευάγγελου Μυτιληναίου, από τον επίσης βαρύ κλάδο της μεταλλουργίας, αλλά όμως με δυναμική παρουσία στην ενέργεια οπότε θα έβγαινε θολό μήνυμα].

Μεσολάβησαν πολλά, που μετέθεταν από χρόνο σε χρόνο την διοργάνωση Βιομηχανικού Συνεδρίου: κορωνοϊός, διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις, Ουκρανική κρίση, ενεργειακή κρίση – τα θύμισε όλα αυτά, αφοπλιστικά, ο Δημήτρης Παπαλεξόπουλος  (για να μην χαθεί από το ραντάρ η περιπέτεια του Covid-19, ο και βασικός συντελεστής του Συνεδρίου 2023 Ευθύμης Βιδάλης, συμμετείχε… με τηλεδιάσκεψη, ακριβώς λόγω κορωνοϊού).

Το περιβάλλον πολυκρίσης, η παγκοσμιοποίηση και η «καταιγίδα» που έρχεται

Η έμφαση στο τωρινό Βιομηχανικό Συνέδριο, που επέλεξε το μόττο «Σχέδιο και Τομές: Για το μέλλον των δυνατοτήτων μας», με κάποια λανθάνουσα διερώτηση γύρω από την εφικτότητα της αναμέτρησης με τις εν λόγω δυνατότητες (διατηρήθηκε πάντως το hastag #SEV4Growth), στάθηκε περισσότερο στο πώς θα αντιμετωπισθεί το διάχυτο κλίμα πολυκρίσης σ’ αυτήν την στροφή των πραγμάτων. Κλιματική αλλαγή/ενεργειακή κρίση/πράσινη μετάβαση/επανεπίσκεψη της παγκοσμιοποίησης/αλυσίδες αξίας – nearshoring/ συνέχιση του τεχνολογικού μετασχηματισμού/μεταμορφώσεις και επαναπροσδιορισμός της εργασίας – όλα αυτά με φόντο τις αντίστοιχες Ευρωπαϊκές διεργασίες και τις προοπτικές μιας «Βιομηχανίας 2030».

Είχε ενδιαφέρον να σημειώσει κανείς πώς οι αναφορές στην τύχη της παγκοσμιοποίησης συνέκλιναν στο ότι θα ήταν άσοφη (ή, πάντως, ανέφικτη) μια αναστροφή αυτής της εξέλιξης, αλλά και πώς για την μεταποιητική βιομηχανία στο σύνολό της και για την καθεμιά βιομηχανική επιχείρηση η επιβίωση/η συνέχιση της πορείας εξαρτάται από την ανταγωνιστικότητα. Αυτή, δε, από τις επενδυτικές επιλογές, την πρόσβαση σε κεφάλαια – και, όλο περισσότερο, το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό. Με έμφαση επισημάνθηκε πως οι αναφορές σε «στρατηγική αυτονομία» δεν θάπρεπε/δεν θα μπορούσε να οδηγήσουν σε απομάκρυνση από το άνοιγμα στο διεθνές εμπόριο. Καθώς η «Ευρώπη» ήταν σταθερά επανερχόμενο πλαίσιο αναφοράς, εκείνο που σόκαρε περισσότερο – από την συζήτηση Δημήτρη Παπαλεξόπουλο με τον Πρόεδρο της BusinessEurope (του «Ευρωπαϊκού ΣΕΒ») Fredrich Persson, αλλά ήταν διάχυτο σε όλες τις συζητήσεις – ήταν η περιορισμένη ανταπόκριση της ΕΕ στις διεθνείς προκλήσεις (ιδίως στην δίδυμη εξέλιξη σε ΗΠΑ /Inflation Reduction Act και σε εξερχόμενη από το zero-Covid κλείσιμο Κίνα), κυρίως όμως το «ρυθμιστικό βάρος» που επισωρεύουν οι Βρυξέλλες στις επιχειρήσεις. Ο Fredrich Persson κουβάλησε επί σκηνής ένα πακέτο χαρτιού 500 σελίδων και το βρόντηξε κάτω, καλώντας το ακροατήριο να φανταστεί το 10πλάσιο ως αποτύπωμα των υποχρεώσεων δηλώσεων και γνωστοποιήσεων και ανταπόκρισης σε παρακολουθήσεις/ελέγχους λειτουργίας – ως διαχειριστικό βάρος. όχι των μεγάλων επιχειρήσεων τύπου Siemens ή ABB (που μετείχαν στα πάνελ), αλλά των μικρότερων μονάδων ανά την ΕΕ.

Όσον αφορά την έμφαση στην διάσταση της εργασίας στην πολλαπλή μετάβαση που αναγκαστικά θα επιχειρηθεί, το ένα στοιχείο που τονίστηκε περισσότερες φορές ήταν η εξασφάλιση κατάλληλης τεχνικής εκπαίδευσης και κατάρτισης «Αυτό που θα έρθει θα είναι μια καταιγίδα», κατά τον Σπύρο Θεοδωρόπουλο (πιθανολογούμενο επόμενο Πρόεδρο του ΣΕΒ, από τον κλάδο των τροφίμων). Ακόμη περισσότερο, όμως, μια «νέα συμφωνία Κράτους, εργαζομένων και εργοδοτών για την παραγωγή», κατά το πρότυπο πρόσφατης αντίστοιχης συνεννόησης στην Ισπανία (πάλιν από Σπ. Θεοδωρόπουλο).

Άλμα στο παρελθόν: Τα βιομηχανικά συνέδρια του 1964 και το 1975

Προτού περάσουμε, τώρα, στην σκηνική κορύφωση του φετεινού Βιομηχανικού Συνεδρίου – που συντονίσθηκε, εξ αναβολής, με την Γενική Συνέλευση του ΣΕΒ που είχε προ μηνών περιορισθεί στα στοιχειώδη – δηλαδή στην παρουσία και τοποθέτηση, διαδοχικά, του αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης και του Πρωθυπουργού, θα προτείνουμε στον αναγνώστη ένα άλμα στο παρελθόν. Στο βαθύ παρελθόν: στις αντίστοιχες διοργανώσεις του 1964 και του 1975, δηλαδή σε κρίσιμες στροφές της βιομηχανίας (και της αυτοτοποθέτησής της, απέναντι στις εκάστοτε προκλήσεις των καιρών αλλά και τις Κυβερνήσεις της εποχής). Ανασύραμε από το Αρχείο της ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ, τότε «Βιομηχανικής Επιθεωρήσεως».

Το 1964, μέσα στην αναταραχή και τις επανατοποθετήσεις που είχε θεωρηθεί ότι έφεραν οι Κυβερνήσεις του Κέντρου – «ο ΣΕΒ παρέστησεν εις τους αρμοδίους το αίτημα συναρωγής και όχι υποκαταστάσεως του Κράτους, αίτημα συμμετοχής εις τας ευθύνας και διαβουλεύσεις, όχι αποφάσεως» – η Προεδρία Γεωργίου Δράκου (ΙΖΟΛΑ, οικιακές συσκευές) κατέγραφε μια εμφανή δυσαρέσκεια.

Αρχείο Οικονομικής Επιθεώρησης

Μια δυσπιστία προς ό,τι παρουσιαζόταν τότε ως κρατικός προγραμματισμός: «Μόνον αι επιχειρήσεις έχουν την απαιτουμένην ευελιξίαν δράσεως, την απαιτουμένην ευχέρειαν διορθώσεως της πορείας εκτελέσεως του προγράμματος […] . Οι βιομήχανοι όμως τελούν εν αγνοία και του προγράμματος, και των υποχρεώσεων τας οποίας επιβάλλει». Παράλληλα μ’ αυτό, εκφραζόταν και προβληματισμός για τις σχέσεις με την τότε ΕΟΚ/για την πορεία της Συμφωνίας Σύνδεσης: «Αι προθεσμίαι [της Συμφωνίας των Αθηνών] τρέχουν ανελέητα και προ παντός, ο χρόνος μάς επισωρεύει δυσχερείας και βάσανα […]. Τί, φέρομεν ως παράδειγμα, να πράξει μόνη και αβοήθητος η Ελληνική βιομηχανία περί των εξαγωγών βιομηχανικών προϊόντων;».

Από εκεί και πέρα – πάλι το 1964, θυμίζουμε – γίνεται αναφορά στο ζήτημα του μεγέθους των παραγωγικών μονάδων – «το δίλημμα που τίθεται ενώπιόν μας είναι ή μονάδες μεγέθους τουλάχιστον βελτίστου ή αφανισμός» – και της πρόσβασης στην χρηματοδότηση – «εκβιομηχάνισις δεν είναι δυνατόν να γίνει με κεφάλαια χορηγούμενα μόνον εφόσον καλύπτονται από την αξίαν του αποκτηθέντος ακινήτου, διότι αυτό αποτελεί κτηματικήν, ίσως, πολιτικήν, αλλ’ όχι πολιτικήν εκβιομηχανίσεως». Α, ναι, και αναφορά στην «προσπάθεια [του ΣΕΒ] να συμβάλει εις την υπό του Κράτους ορθήν αντιμετώπισην του θέματος της επαγγελματικής και τεχνικής εκπαιδεύσεως», καθώς και διεξοδική παρουσίαση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και των διαιτητικών αποφάσεων, οι οποίες «εκάλυψαν, κατά το 1964, δια πρώτην φοράν, το σύνολον σχεδόν της Ελληνικής Βιομηχανίας και συγκεκριμένως υπέρ τους 90 κλάδους αυτής».

Ας επιχειρήσουμε, τώρα, ένα άλμα στην αντίστοιχη διοργάνωση του 1975, αυτήν την φορά με Προεδρία Δημήτρη Μαρινόπουλου (επικεφαλής της οργανωτικής επιτροπής του Βιομηχανικού Συνεδρίου ο Δημ. Κυριαζής), με παρουσία Κωνσταντίνου Καραμανλή και Παναγή Παπαληγούρα, σε μια προσπάθεια υπέρβασης των τραυματισμών που είχαν αφήσει πίσω τα χρόνια της Δικτατορίας.

Αρχείο Οικονομικής Επιθεώρησης

«Στόχος μας το μέλλον» και τότε. Με βάση το ότι «μέσα στην εικοσιετία που πέρασε [Σημ: χαρακτηριστική η επιλογή χρονικής διάστασης, ώστε να υπερβαίνει σαφώς το άμεσο παρελθόν] η Βιομηχανία της χώρας κατόρθωσε να διαψεύσει τις δύσπιστες προγνώσεις [και] επέτυχε». Πέρα, δε από τις αναφορές στην παραγωγική βάση και στις αναφορές στην εκβιομηχάνιση ως «δυναμική έννοια», πέρα και από την πρόκληση «να διδαχθούν από τα σφάλματα και να μη τα επαναλάβουν», το τότε Βιομηχανικό Συνέδριο επεδίωξε να καταδείξει την βιομηχανία ως «ένα από τους βασικούς φορείς της κοινωνικής και οικονομικής αναπτύξεως που εξασφαλίζει η εκβιομηχάνιση».

Και εδώ, αναφορά στα μέτρα για προώθηση των εξαγωγών τα οποία «πρέπει να έχουν προνοητική διάσταση». Επιπλέον, όμως, έμφαση στο ότι «η εκβιομηχάνιση απαιτεί άμεση και συνεχή προαγωγή τεχνολογίας». Με κατακλείδα την αντιστροφή της τοποθέτησης του 1964 – ότι «δεν είμαστε αντίθετοι και προς την ιδέα να παρεμβαίνει το Κράτος, ακόμη και σε τομείς οι οποίοι σε μια ελεύθερη οικονομία ανήκουν, εκ παραδόσεως, στον τομέα της ιδιωτικής πρωτοβουλίας» (με προϋπόθεση «ισότητα στους όρους ενέργειας και στις ευκαιρίες».

«Το παραγωγικό μοντέλο της χώρας αλλάζει, αλλά αργά»

Επιστρέφουμε, λοιπόν, στο σήμερα και στο #SEV4Growth του τέλους 2023. Όπου, σε πολλές στροφές της συζήτησης είχαμε τις αναφορές στην ανάγκη τεχνολογική ενσωμάτωση της καινοτομίας, αλλά και στην διεκδίκηση οργανωτικών ρυθμίσεων από το Κράτος.

Σχετικά αναμενόμενο το (σεβάσμιο…) αίτημα για δημιουργία/επανεφεύρεση του Υπουργείου Βιομηχανίας, ως «και Καινοτομίας» , σε λογική – κατά Δ. Παπαλεξόπουλο – «ενιαίας διακυβέρνησης και διασύνδεσης της βιομηχανικής πολιτικής με τις πολιτικές καινοτομίας και τεχνολογικής ανάπτυξης».

Eπίσης γνώριμο: από τον Πρόεδρο του ΣΕΒ προήλθε έκκληση για «μείωση της γραφειοκρατίας και των διοικητικών βαρών […] μέσα από μεγαλύτερη διαλειτουργικότητα των συστημάτων της δημόσιας διοίκησης» και τούτο πέρα από την ψηφιοποίηση, την απλούστευση των διαδικασιών κοκ.

Σε ευθέως πολιτική, πλέον, κλίμακα είχαμε την παραδοσιακή ομιλία ενώπιον του κοινού του ΣΕΒ – ως αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης – του Στέφανου Κασσελάκη. Ο οποίος, σε μια ενδιαφέρουσα επαναστόχευση της δημόσιας εικόνας του ιδίως αλλά και του ΣΥΡΙΖΑ) δεν δίστασε να καταγράψει τον «ΣΥΡΙΖΑ ως σύμμαχο του ΣΕΒ».

Με ένα ορολογικό εύρημα, ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ – η υποδοχή από το κοινό του ΣΕΒ συγκριτικά θερμότερη απ’ ό,τι στο ξεκίνημα Αλέξη Τσίπρα, αν και πιο συγκρατημένη στην έξοδο του τελευταίου… – θέλησε να πλέξει την έννοια της «εργασίας» με την έννοια «συνεργασία» ως «νέο βιώσιμο κοινωνικό συμβόλαιο για ενεργό συμμετοχή των εργαζομένων στην ανάπτυξη της επιχείρησης». Πιο συγκεκριμένος έγινε, πάντως, όταν αναφέρθηκε στην λογική των stock options ως τρόπου «προώθησης της συμπεριληπτικότητας στην ανάπτυξη». Όλο με όλο, «η σύγχρονη Αριστερά δεν πρέπει να δαιμονοποιεί την λέξη «κεφάλαιο [καθώς] αναγνωρίζει «το οικονομικό κεφάλαιο στο οποίο ζούμε» και τα θεωρεί «εργαλείο για ευημερία, για μείωση των τεράστιων ισοτήτων μέσω μιας ισχυρής ανάπτυξης». Κατά μια ενδιαφέρουσα αντιστροφή όρων, δε, ο ΣΥΡΙΖΑ του 2023 δηλώνεται ότι «δεν είναι η παράταξη του κεντρικού συντονισμού, όπως τώρα η Ν.Δ. με το λεγόμενο «επιτελικό κράτος» [αλλά] η παράταξη της αποκεντρωμένης ανάπτυξης για όλους».

Στην κατακλείδα, τώρα, του διημέρου του Βιομηχανικού Συνεδρίου, που ήταν η μορφή συζήτησης του Προέδρου του ΣΕΒ με τον Πρωθυπουργό (με ενδιαφέροντα συντονισμό από την Νίκη Λυμπεράκη, η οποία συνολικά «έκλεψε τις εντυπώσεις» στο διήμερο…) είχαμε τον Κυριάκο Μητσοτάκη να προτείνει/ζητά μια «ποιοτική ανάπτυξη [που] πρέπει να έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά από άλλες περιόδους, όταν η οικονομία είχε γνωρίσει μεν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, οι οποίοι όμως δεν οδήγησαν κατ’ ανάγκην σε επιθυμητό αποτέλεσμα» και, ακόμη πιο αιχμηρά, «προκάλεσαν και την μεγάλη κρίση που τώρα πια αρχίζουμε να αφήνουμε πίσω μας». Μίλησε για ανάπτυξη «που [θα] δημιουργεί ποιοτικές θέσεις εργασίας» και αναφέρθηκε στο «θα δίνει πολύ μεγάλη έμφαση στην έννοια της βιωσιμότητας και της πράσινης μετάβασης» (κάπως σαν πρόσθετη σκέψη/afterthought, προσέθεσε και την ανθεκτικότητα/resilience απέναντι στην κλιματική αλλαγή…).

Σε μια σύνδεση με την άλλη πλευρά του συλλογισμού, ο Κυριάκος Μητσοτάκης έκανε λόγο για «ανάπτυξη με έμπρακτα χαρακτηριστικά κοινωνικής δικαιοσύνης», πλην όμως με σεβασμό των κανόνων δημοσιονομικής πειθαρχίας («μια χώρα η οποία έχει ακόμη υψηλό χρέος, δεν μπορεί να μην έχει στο μυαλό της την δημοσιονομική πειθαρχία»).

Ο Δημήτρης Παπαλεξόπουλος έφερε στην πρώτη γραμμή – παράλληλα – και το θέμα της «ουσιαστικής αναβάθμισης των δεξιοτήτων, της οργάνωσης και της στελέχωσης του Δημοσίου» και το πλέγμα συζήτησης περί την κλιματική κρίση και την πράσινη μετάβαση. Όπου μίλησε για «ευθύνη αδιαπραγμάτευτη με τα μέλη [του ΣΕΒ] να επενδύουν μαζικά στην μείωση του ανθρακικού τους αποτυπώματος» αλλά… ζητώντας και επίσπευση στην δημιουργία των αναγκαίων υποδομών. (διασυνδέσεις – επάρκεια του δικτύου).

Σ’ αυτήν την φάση της συζήτησης επικεντρώθηκε μεγάλο μέρος, με το κοινό στιγμές-στιγμές να διερωτάται αν συμμετείχε σε ημερίδα Πράσινης Μετάβασης… Η συντονίστρια Νίκη Λυμπεράκη «χρειάστηκε» να επαναφέρει την συζήτηση στην συμπεριλητική ανάπτυξη και το παραγωγικό μοντέλο. Όπου ο Δημήτρης Παπαλεξόπουλος έκανε – ίσως – την πιο καίρια τοποθέτηση του διημέρου: «το παραγωγικό μοντέλο της χώρας αλλάζει, από την κατανάλωση στην παραγωγή, αλλά αλλάζει αργά».

Τώρα… κατά πόσον η μετάβαση σε μεγαλύτερες επιχειρήσεις – στο αντίστοιχο του Γερμανικού Mittelstand – θα είναι εκείνο που θα επιτρέψει αυτήν την μετάβαση ( και σε ποιον ορίζοντα), αυτό μάλλον θα παραμείνει ως θέμα για μελλοντικό Βιομηχανικό Συνέδριο.