Οι ραγδαίες εξελίξεις στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης προκαλούν συχνά ανησυχία και φόβο ότι πολλές θέσεις εργασίας θα εξαφανιστούν. Αλλά ο Χριστόφορος Πισσαρίδης ⎯βραβείο Νόμπελ Οικονομικών του 2010 για την εργασία του στα οικονομικά των αγορών και της εργασίας και Regius Professor of Economics στο London School of Economics⎯ βλέπει τα πράγματα με αισιοδοξία. Στη συζήτηση με τον Μάαγιαν Άραντ, του Τμήματος Επικοινωνίας του LSE, που δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2023 στο LSE Business Review, ο νομπελίστας οικονομολόγος υποστηρίζει ότι ένα σενάριο στο οποίο οι μηχανές θα εξαφανίσουν την ανάγκη για ανθρώπινη εργασία δεν θα συμβεί ποτέ. Αντιθέτως, η ανάγκη διαχείρισης των νέων τεχνολογιών θα οδηγήσει σε νέου τύπου θέσεις εργασίας, ενώ νέες δεξιότητες θα αρχίσουν να γίνονται περιζήτητες. 

ΑΙ και Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση

Πού επικεντρώνονται οι πιο πρόσφατες αναζητήσεις σας αναφορικά με την εργασία και το μέλλον της;

Δουλεύω όλο και περισσότερο πάνω στο πώς οι νέες τεχνολογίες επηρεάζουν την αγορά εργασίας. Τελευταία το θέμα έχει γίνει πολύ της μόδας. Στο παρελθόν δεν ασχολούμαστε τόσο πολύ με την τεχνολογία, μέχρι που εμφανίστηκαν οι υπολογιστές. Αλλά ακόμα και με τους υπολογιστές ήταν εύκολο να δει κανείς πού οδηγούσε όλο αυτό. Αυτά συνέβαιναν τη δεκαετία του 1980. Τώρα έχουμε ρομποτική, αυτοματισμό και κυρίως τεχνητή νοημοσύνη που δημιουργεί πολλές αβεβαιότητες. Την ίδια στιγμή, αυτές οι τεχνολογίες αλλάζουν πολλά περισσότερα πράγματα στην αγορά εργασίας. Και γι’ αυτό το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ και πολλά άλλα fora τις αποκαλούν «τέταρτη βιομηχανική επανάσταση». Η AI έχει τη δυναμική μιας βιομηχανικής επανάστασης, όπως η ατμομηχανή στην πρώτη βιομηχανική επανάσταση, ο ηλεκτρισμός στη δεύτερη, οι υπολογιστές στην τρίτη και η ρομποτική τεχνητή νοημοσύνη στην τέταρτη – αν και μερικοί άνθρωποι θα έλεγαν ότι δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της τρίτης και της τέταρτης. Αλλά σίγουρα θεωρείται ότι φέρνει μια επανάσταση.

 Ποιες είναι οι πιο πρόσφατες ανακαλύψεις σας;

Είναι πολύ δύσκολο για έναν οικονομολόγο να πει «ιδού, έκανα μια νέα ανακάλυψη». Δεν μπορούμε να το κάνουμε, γιατί ο σκοπός μας στη ζωή είναι, κατά το μότο του London School of Economics (LSE), να μαθαίνουμε την αιτία των πραγμάτων. Αν επομένως μάθετε τι προκαλεί συγκεκριμένες συνέπειες στην αγορά εργασίας, αυτό δεν είναι το ίδιο με μια ανακάλυψη που θα κάνει ένας ιατρός ή ένας φυσικός, ή κάποιος που λέει «ανακάλυψα έναν νέο πλανήτη».

Αλλά θέλω να πιστεύω ότι αυτό που μαθαίνουμε και καταλαβαίνουμε επηρεάζει την ανθρώπινη ζωή πολύ περισσότερο από αυτό που κάνουν οι φυσικοί όταν ανακαλύπτουν κάποιον πλανήτη που απέχει χιλιάδες έτη φωτός. Θα έλεγα ότι όσο περισσότερο μελετώ την τεχνητή νοημοσύνη, παρά τα, ίσως και για όλα τα υπέροχα πράγματα που μπορεί να κάνει, τόσο πιο αισιόδοξος γίνομαι για την αγορά εργασίας και για το πού πάμε. Μακάρι να ήμουν νέος ξανά και να ξεκινούσα τώρα την καριέρα μου, έχοντας όλες αυτές τις νέες τεχνολογίες στη διάθεσή μου. Θα τις αγκάλιαζα, θα τις χρησιμοποιούσα πλήρως και θα επιδίωκα να προοδεύσω, αντί να τις φοβάμαι και να σκέφτομαι ότι, Θεέ μου, θα μείνω χωρίς δουλειά γιατί οι μηχανές θα κάνουν όλη τη δουλειά που θα έκανα εγώ. Αυτό δεν θα συμβεί ποτέ.

Τεχνολογία και ιστορία 

Πώς επηρέασαν την αγορά εργασίας τα βήματα τεχνολογικής προόδου κατά το παρελθόν;

Πάντα θα βρίσκει κανείς στο παρελθόν παραδείγματα εξελίξεων που έφεραν απόλυτη επανάσταση στην αγορά εργασίας. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν ο εξηλεκτρισμός. Όταν εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο ηλεκτρισμός, άλλαξε τον ίδιο τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσαν τα εργοστάσια και τα νοικοκυριά∙ προκάλεσε τον χείμαρρο όλων εκείνων των διαρκών καταναλωτικών αγαθών που κάνουν τόσες δουλειές για μας – κουζίνες, πλυντήρια, ηλεκτρικές σκούπες κ.τ.λ. Στις αρχές του 20ού αιώνα –το 1910 ή το 1920, σκεφθείτε το– δεν τα είχαμε όλα αυτά. Ένα εύπορο σπίτι σε χώρες όπως η Βρετανία ή η Αμερική διέθετε τέσσερα ή πέντε άτομα ως υπηρετικό προσωπικό, έναν να ετοιμάζει τα ρούχα, άλλον να μαγειρεύει, άλλον να καθαρίζει και ούτω καθεξής. Όλα αυτά ήταν επαγγέλματα. Τους πλήρωνες, έκαναν μια δουλειά.

Ύστερα, μέσα στα επόμενα 40 χρόνια, σχεδόν κάθε σπιτικό –σίγουρα δε οι εύπορες οικογένειες– γέμισαν από ηλεκτρικές συσκευές. Σκεφθείτε, ήδη, πόση δουλειά χρειάστηκε στην αγορά εργασίας προκειμένου να παραχθούν όλες αυτές οι συσκευές. Προέκυψε μια περίοδος οικονομικής ανάπτυξης. Προέκυψε πλήθος βιομηχανικών θέσεων εργασίας. έζησαν οι άνθρωποι κάποια χρόνια που ήταν υπέροχα για όλους, χρόνια ανεπανάληπτα. 

Πιστεύω ότι αυτός ήταν ο μεγαλύτερος μετασχηματισμός που προέκυψε στην αγορά εργασίας. Προηγουμένως η μεταποιητική βιομηχανία απασχολούσε ας πούμε 10% ή 15%, ή το πολύ 20% του εργατικού δυναμικού. Και ξαφνικά, μέσα στα επόμενα 40 ή 50 χρόνια, από το τέλος του Α´ Παγκοσμίου Πολέμου και μέχρι τη δεκαετία του 1970 και του 1980, βρέθηκε να απασχολεί το 40% του εργατικού δυναμικού.

Λοιπόν: η ΑΙ δεν θα κάνει κάτι τέτοιο. Μάλιστα ο φόβος με την ΑΙ είναι ότι θα πάει προς την άλλη κατεύθυνση, ότι δηλαδή η απασχόληση θα υποχωρήσει επειδή οι μηχανές θα λειτουργούν από μόνες τους. Όμως οι μετασχηματισμοί που προχωρούν σήμερα έχουν –θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς– την ίδια μεγάλη κλίμακα, υπό την έννοια ότι θα χρειαστεί να αποκτήσουμε νέες δεξιότητες, ότι θα διαμορφωθούν νέου τύπου δουλειές. Κυρίως δε στον τομέα των υπηρεσιών, καθώς η μεταποίηση θα μηχανοποιείται πιο εύκολα. Στο τέλος-τέλος, δεν θα παράγουμε τόσα πολλά βιομηχανικά προϊόντα όσα παρήγαμε όταν μας προέκυψε ο ηλεκτρισμός.

Μολαταύτα, πιστεύω ότι υπάρχει περιθώριο να ζήσουμε μια σύντομη περίοδο εκρηκτικής ανάπτυξης στη μεταποίηση – σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, καθώς θα έχουμε μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στην ηλεκτροπαραγωγή από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Θα αποκτηθούν πολύ περισσότερες θέσεις εργασίας, ώστε να παραχθούν όλες οι αναγκαίες τουρμπίνες και να εγκατασταθεί όλο το δίκτυο διανομής ενέργειας, να κλείσουν τα βενζινάδικα και να ανοίξουν σταθμοί φόρτισης. Ελπίζω ότι θα τα καταφέρουμε. Θα είναι βέβαια υπέροχη εποχή για παρατήρηση για οικονομολόγους, όμως ακόμα πιο υπέροχη για το περιβάλλον, για τη σωτηρία του πλανήτη.

Μεγάλοι μετασχηματισμοί και ανθρώπινος φόβος

Πιστεύετε ότι κάθε φορά που προκύπτει ένας μεγάλος μετασχηματισμός οι άνθρωποι φοβούνται για τις δουλειές τους και τις προοπτικές καριέρας τους ή είναι αυτό κάτι το ιδιαίτερο στην τωρινή κατάσταση που ζούμε;

Οι άνθρωποι πάντοτε ανησυχούν για τη δουλειά τους. Οι Λουδίτες είναι το κλασικό παράδειγμα. Αν και θα σημειώσω ότι εκείνο που φοβόνταν οι Λουδίτες δεν ήταν τόσο μη χάσουν τη δουλειά τους, αλλά μάλλον το ότι δεν θα πληρώνονταν πλέον αρκετά καλά – και τούτο επειδή η προσοχή στρεφόταν αλλού, οπότε άλλοι εργάτες πληρώνονταν καλύτερα από τους τεχνίτες της Πρώτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Πάντως, οι άνθρωποι πάντα ανησυχούν για τις δουλειές τους: εκείνο που επιθυμούν, είναι να έχουν μάθει από νωρίς στη ζωή μια δεξιότητα και αυτή να την εφαρμόζουν στη δουλειά τους για το υπόλοιπο της ζωής.

Όταν όμως φτάσεις στη σεβάσμια πλέον ηλικία των 65 ετών και κοιτάξεις προς τα πίσω, διαπιστώνεις ότι ουδόλως πέρασες όλη σου τη ζωή εφαρμόζοντας την ίδια δεξιότητα. Πάντοτε μαθαίνεις. Και όσο πιο ανοιχτός είσαι στο να μαθαίνεις, τόσο πιο ευτυχής και τόσο πιο χρήσιμος είσαι. Προτού όμως τη ζήσεις αυτή την εμπειρία, πάντα ανησυχείς για το τι θα έλθει. Αυτό λοιπόν είναι που ζούμε τώρα. Όμως αυτή η ανησυχία –φρονώ– είναι αδικαιολόγητη.

Τι το διαφορετικό ισχύει τώρα, με την ΑΙ για την οποία μιλούν οι πάντες;

Το ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να επεξεργάζεται δεδομένα πολύ πιο γρήγορα και πολύ καλύτερα από οποιονδήποτε άνθρωπο με τις παλιές μηχανές που είχαμε στη διάθεσή μας. Μπορούν πλέον οι μηχανές να κάνουν πράγματα που οι άνθρωποι δεν μπορούν να κάνουν μόνοι τους. Και μπορούν να ανοίγονται νέα μονοπάτια στην οικονομία, τα οποία θα είναι τελείως καινούρια για τους ανθρώπους. Τα παραδείγματα, βέβαια, που καμιά φορά χρησιμοποιούνται προκειμένου να δειχθεί ότι θα χάσουμε τον έλεγχο σε κάτι –όπως το σκάκι, όπου ένας υπολογιστής με AI μπορεί να σε νικήσει– δεν νομίζω ότι είναι τα σωστά. Είναι παραδείγματα όπου υπάρχει ένας δεδομένος κανόνας που πρέπει να εφαρμόζεται, και οι μηχανές δεν πρόκειται να βρουν περισσότερους συνδυασμούς απ’ εκείνους που μπορεί να βρει ο άνθρωπος.

Εκείνο που θα μπορούσε να θεωρηθεί πιο ανησυχητικό είναι, κατά κάποιον τρόπο, ότι δεν ξέρουμε πού μας οδηγεί η AI. Αν κανείς διαβάσει όσους γνωρίζουν την τεχνολογία της AI, θα δει να περιγράφουν τι κάνουν, αλλ’ είναι σχεδόν αδύνατον να το κατανοήσεις λόγω της πολυπλοκότητας όλου αυτού, με τη μηχανική μάθηση, τη βαθιά μάθηση, την επικοινωνία μεταξύ μηχανών κ.ο.κ. Εκείνο που δεν βλέπουν οι άνθρωποι, εκείνο για το οποίο έχουν ανάγκη τον οικονομολόγο, είναι ότι δεν είναι υποχρεωτικό να χρησιμοποιήσουν όσα μπορεί να κάνει η ΑΙ. 

Το τι θα επιλέξουμε τελικά από την AI είναι θέμα δικής μας απόφασης και οι εταιρείες θα ενσωματώσουν όλες αυτές τις τεχνολογίες μόνον άμα δουν ότι με τη χρήση τους βελτιώνεται η απόδοσή τους. Aν μια εταιρεία επικεντρώνεται στο κέρδος, θα ενσωματώσει τις τεχνολογίες αυτές εφόσον είναι κερδοφόρες. Αν εστιάζει περισσότερο στη γνώση και την καινοτομία και δίνει προτεραιότητα στους εργαζόμενους και τους πελάτες της, τότε θα ενσωματώσει μηχανές με AI μόνον αν αυτές συνεργάζονται με τους εργαζόμενους και όλους τους άλλους – δηλαδή θα τις ενσωματώσει σε συμπληρωματικό ρόλο. Η μεγάλη διαφορά που προκύπτει με την AI σε σύγκριση με τις προηγούμενες τεχνολογίες είναι ότι τώρα ανοίγονται πολύ ευρύτερες, πολύ πλουσιότερες δυνατότητες απ’ ό,τι σε προηγούμενες φάσεις.

Το μέλλον της αγοράς εργασίας

Πώς θεωρείτε ότι επηρεάζει η ΑΙ ήδη την αγορά εργασίας;

Μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει ιδιαίτερα ισχυρή επιρροή, καθώς είχαμε περιορισμένη μόνον εφαρμογή της ΑΙ στην εργασία. Οι εφαρμογές που βλέπουμε σήμερα είναι πολύ περιορισμένες, δεν είναι του τύπου εκείνων που θα άλλαζαν εντελώς τη δομή των θέσεων εργασίας. Αν βέβαια ρωτήσετε τα υψηλά στελέχη των επιχειρήσεων, θα σας πουν: «Nαι, βέβαια, χρησιμοποιούμε AI» . Όμως η χρήση που κάνουν είναι πολύ περιορισμένη, όπως π.χ. σε μια τράπεζα όπου θα μπορούσε να βρεθεί πολύ γρήγορα για σας αν υπάρχει κάτι ύποπτο για ένα μεγάλο ποσό χρημάτων που πάτε να μετακινήσετε. Μπορεί να το βρουν πολύ γρήγορα αυτό, χρησιμοποιώντας AI για την ανάλυση των προηγούμενων κινήσεων λογαριασμών σας. Όμως δεν πρόκειται για κάτι που θα αλλάξει θεμελιωδώς το πώς γίνεται η δουλειά. Αυτό, θα μας έρθει στο μέλλον.

Πώς θα περιμένατε η ΑΙ να επηρεάσει στο μέλλον διάφορες θέσεις εργασίας, σε διάφορους τομείς;

Θεωρώ ότι η ΑΙ θα αναλάβει την εκτέλεση εργασιών οι οποίες μπορούν να προγραμματίζονται, οι οποίες ακολουθούν μια κανονικότητα, που βασίζονται σε ανάλυση δεδομένων που έχουμε ήδη διαθέσιμα. Όλη μας η πληροφόρηση θα έρχεται –για παράδειγμα– από το ChatGPT, που ήδη τίθεται σε λειτουργία για να δημιουργεί πληροφορία με τον τρόπο που γινόταν, και ακόμη γίνεται, η αναζήτηση στο Google. Αυτή θα είναι η βασική επιρροή. Και γι’ αυτό είμαι αισιόδοξος. 

Όσο για τη χειρωνακτική δουλειά που κάνουν τα ρομπότ στη διαχείριση αποθήκης ή στη γραμμή παραγωγής, αυτές είναι δουλειές που δεν φέρνουν ιδιαίτερη ικανοποίηση. Αυτές οι δουλειές ήδη αντικαθίστανται από μηχανές.

 Ή πάλι οι άλλες μορφές δουλειάς, που χρειαζόταν να διατρέχει κανείς πελώριους όγκους προηγουμένων υποθέσεων ή παραδειγμάτων ή άλλων αντίστοιχων, προκειμένου να αντλήσει πληροφορία που σχετίζεται με την τωρινή του δουλειά, όλα αυτά πάνε χάθηκαν, κι αυτό θα ισχύσει ακόμα περισσότερο στο μέλλον. Δεν θα υπάρξει όμως κανενός είδους αντικατάσταση των περισσότερων θέσεων εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών, όπου υπάρχει το στοιχείο της προσωπικής επαφής: οι θέσεις που απαιτούν κάτι τέτοιο, ή πάλι που χρειάζονται δημιουργικότητα, θα παραμείνουν σε ανθρώπινα χέρια.

Ποιου είδους επαγγέλματα θα θεωρούσατε ότι θα ωφεληθούν περισσότερο;

Πιστεύω ότι όλα τα επαγγέλματα θα βρεθούν ωφελημένα. Πάρτε για παράδειγμα τα νομικά επαγγέλματα. Οι βοηθοί δικηγόρων που κάνουν αναζήτηση δεδομένων στα αρχεία θα εξαλειφθούν, η δε σχετική πληροφορία θα προκύψει καλύτερη, πληρέστερη και κατά πολύ ταχύτερη. Οι δε δικηγόροι θα έχουν τη δυνατότητα να ετοιμάζουν εν συνεχεία την υπόθεσή τους –προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση– με πολύ καλύτερο τρόπο. Νομιμοποιείται κανείς να ελπίζει ότι και η αλήθεια θα βελτιωθεί στις νομικές υποθέσεις. Παρατηρώντας τα πράγματα απ’ έξω, βλέπουμε σε ορισμένες υποθέσεις που έρχονται στη Δικαιοσύνη να υπάρχουν πολλά στοιχεία που δεν δίνονται, ή που δίδονται αλλά είναι στρεβλωμένα. Μπορεί κανείς να ελπίσει ότι αυτό θα καταστεί φαινόμενο του παρελθόντος.

Αν πάλι δει κανείς τα λογιστικά επαγγέλματα, η ΑΙ θα σας κάνει όλη τη λογιστική σας παρακολούθηση. Άλλωστε αυτό ήδη συμβαίνει μέχρις ενός σημαντικού σημείου.

Στη διδασκαλία, επίσης κάνουμε μεγάλη χρήση ΑΙ. Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιούμε περισσότερο ChatGPT ή άλλες πηγές του διαδικτύου για την προετοιμασία των σημειώσεων διδασκαλίας μας.

Στα ιατρικά επαγγέλματα, ήδη παρέχεται βοήθεια για πλήθος διαγνώσεων, ενώ και διάφορες εξετάσεις γίνονται με τέτοια βάση. Βέβαια δεν θα βοηθηθούν οι –κακά αμειβόμενες– νοσοκόμες, καθώς εκεί χρειάζεται η προσωπική επαφή για την περιποίηση και την κάλυψη των εξατομικευμένων αναγκών του κάθε ασθενούς. Και το τελευταίο που θα επιθυμούσατε θα ήταν να σας στείλουν ένα ρομπότ να αναλάβει κάτι τέτοιο!

Πάντως βλέπω οφέλη σε όλα τα πεδία της αγοράς εργασίας, βλέπω δε και τη δυνατότητα συνεργασίας ρομποτικής και ΑΙ σε συντονισμό με ανθρώπους. Έτσι ελπίζω ότι θα πάνε τα πράγματα.

Και οι θέσεις εργασίας στη φιλοξενία, πώς θα επηρεαστούν;

Ο τομέας της φιλοξενίας εξαρτάται κατά πολύ από την εργασία. Και πάλι όμως, δουλειές όπως ο καθαρισμός, η παράδοση πραγμάτων, η αποθήκευση – όλες αυτές οι δουλειές που σήμερα γίνονται από ανθρώπους, μπορούν να γίνονται πλέον από μηχανές. Προπαντός ο καθαρισμός. Ρομπότ θα σας καθαρίζουν το δωμάτιο. Έχω δει σε ξενοδοχεία ρομπότ να κάνουν και παραδόσεις στα δωμάτια. Μπορούν να ανοίγουν το ασανσέρ, να ανεβαίνουν στον όροφο, να έρχονται έξω από την πόρτα του δωματίου, να σας καλούν στο τηλέφωνο – και ενώ ανοίγετε την πόρτα θεωρώντας ότι θα δείτε άνθρωπο, βλέπετε ένα μικρό μηχάνημα με το μπουκάλι νερό ή το οτιδήποτε άλλο παραγγείλατε. Αφού ξεπεράσετε το πρώτο σοκ, παραλαμβάνετε, πατάτε ένα κουμπί ότι τελειώσατε, κι έφυγε! Όλα αυτά είναι πράγματα που μπορούν και γίνονται.

Μπορούν λοιπόν τα ρομπότ να βοηθήσουν στη λειτουργία ενός ξενοδοχείου. Σ’ ένα εστιατόριο όμως δεν πιστεύω ότι μπορούν να συνεισφέρουν και τόσο, αν και σε πολλά εστιατόρια σου φέρνουν ήδη ένα τάμπλετ και κάνεις έτσι την παραγγελία σου. Όμως οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά ζώα. Αν πάμε κάπου για αναψυχή, θέλουμε να έχουμε ένα ζεστό, φιλικό καλωσόρισμα από κάποιον και θέλουμε να μας παρασχεθεί με επαγγελματικό και ανθρώπινο τρόπο μια υπηρεσία, αντί να προσπαθούμε να φανταστούμε πώς θα καταφέρουμε να εξυπηρετηθούμε από το ρομπότ.

Ανισότητες και κρατική πολιτική 

Πολλές δουλειές θα επηρεαστούν περισσότερο από άλλες. Αυτό, με τη σειρά του, τι λογής επίδραση θα ασκήσει στις ανισότητες; Θα μας βοηθήσει η ΑΙ να αποκτήσουμε μια κοινωνία με μεγαλύτερη ισότητα;

Δυστυχώς η ΑΙ δεν θα βοηθήσει προς την κατεύθυνση μιας κοινωνίας με μεγαλύτερη ισότητα. Η μεγαλύτερη επιδείνωση των ανισοτήτων προέκυψε τη δεκαετία του ’80, με την καθιέρωση των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Όταν ήρθαν στο προσκήνιο οι υπολογιστές, βοήθησαν μεν τη δουλειά των υψηλότερων εισοδημάτων, των επαγγελματιών. Πήραν τις δουλειές άλλων ειδών εργαζομένων, κυρίως νεότερων, που τότε επιχειρούσαν την άνοδό τους στην αγορά εργασίας: αυτοί κάλυπταν λειτουργίες στη διοίκηση, στην τήρηση αρχείων εγγράφων, στη διαχείριση δεδομένων – τέτοια πράγματα. Αυτές οι θέσεις εργασίας είναι που χάθηκαν. Και πολλοί από τους εργαζόμενους εκείνους που χρησιμοποιούσαν εκείνες τις δουλειές ή εκείνα τα επαγγέλματα ως σκαλοπάτια για την άνοδό τους, έχασαν την ευκαιρία. Τα μεσαία επίπεδα αποδυναμώθηκαν.

Τώρα, με την ΑΙ, υπάρχει ο φόβος οι δουλειές που θα απορροφηθούν να είναι περισσότερο συγκεντρωμένες στο κατώτερο άκρο της κατανομής των εισοδημάτων. Οπότε εκείνα τα εισοδήματα δεν θα είναι διαθέσιμα για όσους τα διεκδικούσαν, ούτε και θα λειτουργούν ως σκαλοπάτια ανόδου. Το χειρότερο σενάριο θα ήταν εκείνο που ήδη συμβαίνει στις ΗΠΑ, όπου τα τελευταία χρόνια σχεδόν όλο το κέρδος από πλευράς παραγωγικότητας σε εθνικό επίπεδο κατέληξε στα υψηλά, στα υψηλότατα εισοδήματα, ενώ όλα τα άλλα παρέμειναν στάσιμα. Θα χρειαστεί λοιπόν εξαιρετικά προσεκτικός σχεδιασμός από πλευράς κυβερνήσεων. Σαφώς και θα απαιτηθεί κρατική βοήθεια – κι αυτό δεν θα είναι εύκολο για τις κυβερνήσεις λόγω των κατεστημένων συμφερόντων. Πρόκειται για εύπορες ομάδες, που τις ψηφίζουν και που δεν θα ήθελαν να τις δυσαρεστήσουν. Όμως άμα ακούτε μια κυβέρνηση να λέει ότι δεν μπορεί να αντισταθμίσει τους λιγότερο αμειβόμενους εργαζόμενους στην Υγεία ή την Παιδεία για τις απώλειες λόγω πληθωρισμού, αυτό δεν βγάζει κανένα νόημα.

Και τι θα μπορούσαν να κάνουν οι υπεύθυνοι της πολιτικής, ώστε όσοι θα χάνουν τις δουλειές τους να μην περιθωριοποιούνται;

Δεν είναι τόσο το μήπως οι άνθρωποι χάσουν τις δουλειές τους εκείνο που θα έπρεπε να απασχολήσει το κράτος. Είναι κυρίως μήπως οι άνθρωποι εγκαταλείψουν οικειοθελώς τις δουλειές τους στον δημόσιο τομέα, επειδή ο δημόσιος τομέας δεν θα μπορεί να αντισταθμίσει το αυξανόμενο κόστος ζωής. Έχει λοιπόν καίρια σημασία, οποιαδήποτε κυβέρνηση στη Βρετανία ή σε οποιαδήποτε εύπορη χώρα της Ευρώπης να παράσχει σήμερα καλής ποιότητας δημόσιες υπηρεσίες, ιδίως στην Υγεία και την Παιδεία.

Παιδεία και Υγεία, ξέρετε, μοιάζουν πολύ. Αφορούν το μέλλον της κοινωνίας. Χρειαζόμαστε μια κοινωνία υγιή και μορφωμένη. Και άμα αποκαρδιώσεις εκείνους που παρέχουν στην κοινωνία αυτές τις υπηρεσίες, επειδή δεν θα ήθελες να ενοχλήσεις τις ομάδες των καλύτερα αμειβόμενων που σε ψήφισαν πριν από λίγα χρόνια, όταν δηλαδή δεν γνωρίζαμε τα επερχόμενα προβλήματα, τότε δεν θα έχουμε μια κοινωνία αναπτυσσόμενη και με την ευημερία στην οποία προσβλέπουμε. 

Στόχος δεν είναι η αύξηση του ΑΕΠ μέσω των εισοδημάτων, αλλά η δημιουργία κοινωνίας με ανθρώπους που να ευτυχούν. Αν οι κυβερνήσεις δεν μπορούν αυτά να τα εξασφαλίσουν και οι άνθρωποι φύγουν από τις δουλειές τους, τότε δεν θα υπάρχουν και οι καλού επιπέδου υπηρεσίες που μας αξίζουν.

*Το πρωτότυπο κείμενο δημοσιεύθηκε στο στο LSE Business Review και είναι προσβάσιμο στον ακόλουθο σύνδεσμο: https://blogs.lse.ac.uk/businessreview/2023/09/18/christopher-pissarides-the-more-i-study-ai-the-more-optimistic-i-get-about-the-labour-market/