Ελάχιστες ημέρες αφότου ανέλαβαν επισήμως τα καθήκοντά τους, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα, η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (EEAS) Κάγια Κάλας αποφάσισαν να κάνουν έναν περίπατο σε ένα από τα κεντρικά πάρκα των Βρυξελλών. Δεν είναι σαφές αν αυτή η, μάλλον επιτηδευμένη, επίδειξη ενότητας και ομαδικότητας ανταποκρίνεται και στην πραγματικότητα της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καλούμενη να επιπλεύσει μέσα σε έναν ωκεανό προκλήσεων που καθημερινώς αυξάνονται αντί να μειώνονται, η ΕΕ είναι υποχρεωμένη να λάβει αποφάσεις γρήγορα. Αρκούν όμως τα χαμόγελα ή μήπως πρέπει να περιμένουν για αργότερα;

Οι νέοι συσχετισμοί 

Η νέα Επιτροπή της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έλαβε το «πράσινο φως» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έπειτα από ένα αχρείαστο μικροκομματικό show της τελευταίας στιγμής που παρ’ ολίγον να προκαλέσει ατύχημα – όπερ σημαίνει να μην έβγαιναν τελικώς τα κουκιά. Το Κολέγιο των Επιτρόπων ψηφίστηκε με 370 έδρες, όταν προσωπικά η πρόεδρός του είχε ψηφιστεί από 401 ευρωβουλευτές. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ) να προσπαθήσει να εμποδίσει την υποψηφιότητα της εκτελεστικής αντιπροέδρου Τερέζα Ριμπέρα, προερχόμενης από τους Ισπανούς Σοσιαλιστές, με σκοπό να προστατεύσει τον Ραφαέλε Φίτο, έτερο εκτελεστικό αντιπρόεδρο, προερχόμενο από το κόμμα της Ιταλίδας πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι, δημιούργησε μία περιπλοκή στην άτυπη συμφωνία που είχε διαμορφωθεί αρκετά νωρίτερα. Οι κομματικές γραμμές έσπασαν μάλλον αναίτια, αλλά «τέλος καλό, όλα καλά», μιας και οι ψήφοι των διχασμένων Πρασίνων βοήθησαν να βρεθεί η απαραίτητη πλειοψηφία. 

Ή μήπως όχι; Όσοι παρακολουθούν από κοντά τα τεκταινόμενα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν μασούν τα λόγια τους. «Πολλοί Ευρωβουλευτές θεωρούν ότι είναι σημαντικότεροι από όσο πραγματικά είναι. Οι δήθεν σκληρές ακροάσεις των υποψηφίων επιτρόπων ήταν μία ιλαροτραγωδία που απέδειξε ότι όλα γίνονται για το θεαθήναι. Η κατάσταση είναι πολύ σοβαρότερη από τα “εγώ” ορισμένων επικεφαλής πολιτικών ομάδων. Είναι η πρώτη φορά», συμπλήρωναν, «που δεν υπάρχει μία σαφής φιλοευρωπαϊκή πλειοψηφία στην Ευρωβουλή – και μάλιστα στην πιο κρίσιμη στιγμή. Όλα είναι πλέον αποτέλεσμα κυνικής συναλλαγής με προφανείς επιπτώσεις». Το φλερτ κύκλων του ΕΛΚ με πιο ευρωσκεπτικιστικές ή και αντιευρωπαϊκές δυνάμεις (η αποκαλούμενη πλέον «πλειοψηφία της Βενεζουέλας», λόγω μίας ευκαιριακής συμμαχίας των δυνάμεων Κεντροδεξιάς και Άκρας Δεξιάς για τις πολιτικές εξελίξεις στη…. Βενεζουέλα) μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα αποσταθεροποιητικό.

Την ίδια στιγμή, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επιδιώκει την απόλυτη σιδηρά πειθαρχία και τον έλεγχο στην Κομισιόν. Έμπιστοι της προέδρου τοποθετούνται σε όλες τις κομβικές θέσεις και κάθε μετακίνηση (για την ακρίβεια κάθε… κίνηση) εντός του εμβληματικού Berlaymont ελέγχεται από τον πανίσχυρο επικεφαλής του γραφείου της, τον Μπγιορν Ζάιμπερτ. Άνθρωπος πολύ έξυπνος, αποτελεσματικός αλλά και κυνικός, ο Ζάιμπερτ είναι η «σκιά» της Φον ντερ Λάιεν (ακόμη και στους περιπάτους της). Με στενές σχέσεις με κύκλους στην Ουάσινγκτον, ο διοπτροφόρος Ζάιμπερτ βαδίζει στα χνάρια των δύο ανθρώπων που άφησαν το δικό τους αποτύπωμα στην Κομισιόν ως επικεφαλής των γραφείων του Ζακ Ντελόρ και του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ: των Πασκάλ Λαμί και Μάρτιν Ζελμάιρ. Οι Λαμί και Ζελμάιερ υπήρξαν πανίσχυροι, αλλά Ευρωπαίοι διπλωμάτες επιμένουν ότι ο Ζάιμπερτ τείνει να τους ξεπεράσει, φροντίζοντας να τοποθετεί και Γερμανούς όπου μπορεί.

Ποιος θα είναι το «νούμερο 1»

Θα είναι όμως η Φον ντερ Λάιεν ο «νούμερο 1» παίκτης την επόμενη πενταετία; Ή μήπως το εκκρεμές κλίνει προς την άλλη πλευρά της Rue de la Loi, και πιο συγκεκριμένα στον νέο ένοικο του κτιρίου Europa, τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα; Αυτό είναι ένα ερώτημα που απασχολεί πολλούς αναλυτές εταιρειών συμβούλων στις Βρυξέλλες, αλλά και στελέχη επιχειρήσεων, διπλωμάτες και φυσικά τους δημοσιογράφους. Κατά την προηγούμενη πενταετία, η αναιμική (και για τους λιγότερο επιεικείς, απολύτως αποτυχημένη) ηγεσία του Σαρλ Μισέλ είχε ως αποτέλεσμα η Κομισιόν υπό την Φον ντερ Λάιεν να διαδραματίσει πολύ αποφασιστικό ρόλο. Ο Κόστα όμως –και αυτό το παραδέχονται ακόμη και οι αντίπαλοί του– είναι ένα εντελώς διαφορετικό «πολιτικό ζώο», που θα διεκδικήσει τον ρόλο που του αναλογεί. Ο ίδιος, σε σειρά ενημερωτικών συναντήσεων και συνεντεύξεων, επιδιώκει να περάσει το μήνυμα ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πρέπει να αναλάβει στρατηγικό ρόλο στην καθοδήγηση των ευρωπαϊκών επιλογών. Δεν έχει άδικο. Η στιγμή απαιτεί ηγεσία η οποία θα σπάσει τη γραφειοκρατική ακινησία τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο, όπως συνέβη παλαιότερα στην ΕΕ τόσο στα τέλη της δεκαετίας του 1970, όσο και στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Και αυτή η ηγεσία δεν μπορεί παρά να εκφραστεί μέσα από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Η περίοδος Μισέλ έπληξε το κύρος του οργάνου αυτού και ο Κόστα πρέπει πλέον να κινηθεί με ταχύτητα και αποφασιστικότητα.

Ο γαλλο-γερμανικός άξονας σε περιδίνηση

Το πρόβλημα έγκειται αλλού όμως, σύμφωνα με έμπειρους παρατηρητές των ευρωπαϊκών εξελίξεων. Η ΕΕ έχει ανάγκη από έναν ισχυρό Γερμανό καγκελάριο, έναν ισχυρό Γάλλο πρόεδρο και παράλληλα έναν ισχυρό πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Τόσο το Βερολίνο όσο και το Παρίσι βρίσκονται σήμερα βυθισμένα στην ομίχλη της πολιτικής αβεβαιότητας. Κανείς δεν μπορεί με ασφάλεια να προβλέψει τι θα προκύψει μετά τις γερμανικές εκλογές της 23ης Φεβρουαρίου, ενώ η κατάσταση στη Γαλλία του Εμανουέλ Μακρόν μοιάζει ακόμη χειρότερη, ίσως και ανεπίστρεπτα αρνητική. Με την αποχώρηση και του Μαρκ Ρούτε, ελάχιστοι ηγέτες (όπως ο Ντόναλντ Τουσκ ή ο Κυριάκος Μητσοτάκης) χαίρουν υψηλής εκτίμησης μεταξύ των συνδαιτυμόνων τους, ενώ η πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται από πολλούς με σκεπτικισμό. 

«Δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για πειράματα» σημείωνε σε ιδιωτική του συνομιλία κορυφαίο στέλεχος της Κομισιόν πριν από λίγες ημέρες. Σε λιγότερο από δύο μήνες, ο Ντόναλντ Τραμπ αναμένεται να επιστρέψει στον Λευκό Οίκο. Η κατάσταση στην Ουκρανία δυσκολεύει και οι παρασκηνιακές συζητήσεις για το μέλλον της επιταχύνονται. Εντός ΕΕ, ορισμένοι εκτιμούν ότι με κάποιο τρόπο πρέπει να κατευναστεί ο νέος Αμερικανός πρόεδρος και να αποφευχθεί μία εμπορική διαμάχη ΗΠΑ-ΕΕ που θα είχε καταστρεπτικές επιπτώσεις. Το μείζον ζήτημα είναι όμως η ΕΕ να αρχίσει να σκέπτεται με όρους σκληρής ισχύος (hard power) τόσο οικονομικής και όσο και πολιτικο-στρατιωτικής. Θα είναι επώδυνο. Είναι όμως αναγκαίο.