Το θετικό κλίμα στο συγχαρητήριο τηλεφώνημα του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στον εκλεγμένο πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ δίνει ένα στίγμα των εξαιρετικών ελληνοαμερικανικών σχέσεων σε μία εποχή διεθνούς αστάθειας. Ιδιαίτερα η φιλοφρόνηση του Τραμπ ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός «έχει την ωραιότερη χώρα στον κόσμο» και ότι είναι «εκπληκτική η αλλαγή πορείας της ελληνικής οικονομίας» τα τελευταία χρόνια υποδεικνύει την καλή εικόνα της Ελλάδας σε δύο σημαντικούς τομείς για την ελληνική οικονομία: την προσέλκυση τουριστών και επενδύσεων. Το αν όμως η καλή θέληση του Τραμπ έναντι της χώρας μας οδηγήσει και σε συνέχιση της εποικοδομητικής συνεργασίας με την Ελλάδα μένει να αποδειχθεί, καθώς εξαρτάται από πολλούς εξωτερικούς παράγοντες.

Από την πλευρά της, η ελληνική κυβέρνηση προσβλέπει σε περαιτέρω εμβάθυνση των διμερών σχέσεων, καθώς και σε συνεργασία με τις ΗΠΑ για τα σημαντικά περιφερειακά και παγκόσμια ζητήματα. Πράγματι, η στρατηγική σχέση της Ελλάδας με τις Ηνωμένες Πολιτείες έχει διακομματική υποστήριξη στο Κογκρέσο, καθώς βασίζεται σε κοινά συμφέροντα και αξίες. Επί Τραμπ, βέβαια, τα κοινά συμφέροντα και η διμερής συναλλακτική πολιτική θα έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα από τις φιλελεύθερες αξίες και τους πολυμερείς οργανισμούς, δίνοντας την πρωτοκαθεδρία στη σκληρή ισχύ και τα συμφέροντα εθνικής ασφαλείας των ΗΠΑ έναντι της ήπιας ισχύος και της διεθνούς συνεργασίας.

Η αμερικανική εξωτερική πολιτική στη δεύτερη θητεία Τραμπ

Οι δύο ηγέτες έχουν συνεργαστεί κατά την πρώτη προεδρία Τραμπ, όταν οι διμερείς σχέσεις αναπτύχθηκαν και επεκτάθηκαν σε νέες πρωτοβουλίες όπως ο στρατηγικός διάλογος, η διμερής αμυντική συμφωνία και τις τριμερείς συνεργασίες με το Ισραήλ, την Αίγυπτο και την Κύπρο. Αλλά η νέα θητεία Τραμπ αναμένεται να φέρει ανατροπές στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και ήδη πυροδοτεί εξελίξεις στους πολέμους που μαίνονται στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή. Ο Τραμπ επιδιώκει τον άμεσο τερματισμό και των δύο πολέμων, στη μεν περίπτωση της Ουκρανίας σταματώντας τη στρατιωτική στήριξη στην χώρα, στη δε περίπτωση του Ισραήλ με την προσπάθεια εκεχειρίας στη Γάζα και προώθηση μίας συμφωνίας που θα εξομαλύνει τις σχέσεις του Ισραήλ με τη Σαουδική Αραβία, ώστε να επεκτείνει τις Συμφωνίες του Αβραάμ και να απομονώσει το Ιράν.

Στην περίπτωση της Ουκρανίας, ένας εξαναγκασμός σε εκεχειρία θα επιφέρει πλήγμα στο διεθνές δίκαιο, στο οποίο βασίζεται η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας, και πιθανώς να διχάσει την Ευρώπη. Το διεθνές δίκαιο δοκιμάζεται και στη Γάζα, ωστόσο μία συμφωνία για τερματισμό του πολέμου θα είχε θετικό αντίκτυπο για τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ θα έδινε νέα δυναμική στη δημιουργία μίας εναλλακτικής εμπορικής οδού, από την Ινδία στην Ευρώπη μέσω της Αιγύπτου, του Ισραήλ και της Ελλάδας. Προϋπόθεση αυτού, βέβαια, είναι το Ιράν να μην αποκλείσει το Στενό του Χορμούζ, καθώς η εξωτερική πολιτική του Τραμπ αναμένεται να είναι πιο σκληρή έναντι του Ιράν και αναμένεται να επιβάλει κυρώσεις εναντίον όσων διακινούν το ιρανικό πετρέλαιο. Και βέβαια ο Τραμπ θα πιέσει την Ευρώπη για επιβολή δασμών στα κινεζικά προϊόντα και για περιορισμούς στις κινεζικές επενδύσεις, καθώς και για ένα ευνοϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο για τις επιχειρήσεις των πολιτικών του φίλων (βλ. Ίλον Μασκ).

Διατλαντικές σχέσεις και ο διττός ρόλος της Ελλάδας

Στις σχέσεις του με τα ευρωπαϊκά κράτη, ο Τραμπ αναμένεται να στηρίξει ηγέτες με τους οποίους βρίσκεται πιο κοντά ιδεολογικά, όπως ο Ούγγρος πρόεδρος και η Ιταλίδα πρωθυπουργός, ενισχύοντας το ρεύμα αντιευρωπαϊσμού εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ παράλληλα θα προσπαθήσει να υπονομεύσει τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ο Έλληνας πρωθυπουργός ανήκει σε μία άλλη κατηγορία Ευρωπαίου ηγέτη, συντηρητικού αλλά συστημικού, που θα μπορούσε να βοηθήσει ως διαμεσολαβητής τις διατλαντικές σχέσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, η ελληνική κυβέρνηση θα έχει ένα διττό ρόλο: αφενός να υποστηρίξει τη συνοχή και την ασφάλεια εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προωθώντας ιδέες και πολιτικές που ενισχύουν την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα και τη στρατηγική της αυτονομία. Και αφετέρου, με βάση τις στρατηγικές αλλά και καλές προσωπικές διμερείς σχέσεις, να προωθήσει την αξία των διατλαντικών σχέσεων και τα κρίσιμα συμφέροντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην κυβέρνηση Τραμπ. Διότι είναι σίγουρο ότι η γεωπολιτική ενηλικίωση της Ευρώπης που υποστηρίζει η ελληνική κυβέρνηση θα σκοντάψει πάνω στις αδύναμες ευρωπαϊκές ηγεσίες και τις απαιτήσεις της κυβέρνησης Τραμπ, η οποία θα απειλεί τις ευρωπαϊκές χώρες με εμπορικούς δασμούς και όχι μόνον.

Σε διμερές επίπεδο, βέβαια, χάρη στις νέες υποδομές εισαγωγής φυσικού αερίου η Ελλάδα θα μπορούσε να αυξήσει τις εισαγωγές ενέργειας από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ώστε να περιορίσει το εμπορικό πλεόνασμα που έχει με τις ΗΠΑ και να διαπραγματευτεί την εξαίρεση από τους δασμούς για τις ελληνικές εξαγωγές. Αυτή η κίνηση ενισχύει επίσης την ενεργειακή ασφάλεια της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, η οποία, όπως και αν εξελιχθεί ο πόλεμος στην Ουκρανία, θα παραμείνει ζητούμενο για την αμερικανική διπλωματία καθώς μειώνει την ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία.

Ως πρόεδρος, ο Τραμπ θα πιέσει τα ευρωπαϊκά κράτη να αναλάβουν μεγαλύτερο κόστος και συμμετοχή στο ΝΑΤΟ, παράλληλα με την ευθύνη για την ασφάλεια της ηπείρου, αφήνοντας σε εκείνους δύσκολες αποστολές, όπως η ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και η ευρωπαϊκή προοπτική των Δυτικών Βαλκανίων. Καθώς η Ελλάδα έχει ήδη επαρκή συνεισφορά στο ΝΑΤΟ και ένα πρόγραμμα εξοπλισμών που περιλαμβάνει τα αμερικανικά μαχητικά αεροσκάφη F35, θα υπάρχουν ευκαιρίες για στενότερη αμυντική συνεργασία με τις ΗΠΑ. Το ίδιο, ωστόσο, ισχύει και για την Τουρκία, η οποία θα προσπαθήσει να επανέλθει στο πρόγραμμα των F-35, γνωρίζοντας το ενδιαφέρον του Τραμπ για τη στήριξη της αμερικανικής αμυντικής βιομηχανίας, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε μία νέα κούρσα εξοπλισμών στην περιοχή.

Ο παράγοντας Τουρκία 

Η μεγαλύτερη αβεβαιότητα για την Ελλάδα, ωστόσο, δεν είναι τόσο μία βελτίωση όσο μία επιδείνωση των αμερικανοτουρκικών σχέσεων, καθώς αυτό μπορεί να επηρεάσει την πορεία και των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Η αμέριστη στήριξη του Τραμπ στον πρωθυπουργό του Ισραήλ εντείνει την τουρκική καχυποψία έναντι των ΗΠΑ, με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να υποστηρίζει δημοσίως τη Χαμάς. Ωστόσο, μετά την έντονη αμερικανική αντίδραση πήρε πίσω την πρόσκληση για το άνοιγμα γραφείων της οργάνωσης στη χώρα του, καθώς επιδιώκει κεντρικό ρόλο για την Τουρκία στην ανοικοδόμηση της Γάζας. Και πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ερντογάν πρότεινε εκ νέου στον Τραμπ την απομάκρυνση των αμερικανικών δυνάμεων από τη Συρία. Ο Τραμπ θα ήθελε την αποχώρηση όλων των αμερικανικών δυνάμεων από την χώρα, ωστόσο αυτό θα εξαρτηθεί από τις εξελίξεις – μεταξύ άλλων και από το μέλλον της κουρδικής μειονότητας και των μαχητών της, το οποίο παραμείνει ένα αγκάθι στις σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ.

Κι ενώ η Τουρκία ελπίζει ότι η επικράτηση των ισλαμιστών ανταρτών στη Συρία θα λύσει ένα πρόβλημα που θεωρεί στρατηγικό στα σύνορά της, μία περαιτέρω απομάκρυνση της χώρας από τη Δύση μπορεί να διοχετεύσει την τουρκική επιθετικότητα στο Αιγαίο και την Κύπρο, με τους Αμερικάνους να μην έχουν επιρροή πάνω στον Ερντογάν. Έτσι, καθώς θα εργάζεται για τη σταθεροποίηση και τη συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο, η Ελλάδα θα πρέπει να διατηρήσει τα ήρεμα νερά με την Τουρκία. Είναι μία δύσκολη άσκηση ισορροπίας, σε μία εποχή που το εξωτερικό προστατευτικό δίχτυ της χώρας –οι ισχυροί εταίροι και οι παραδοσιακές συμμαχίες– δοκιμάζονται ποικιλοτρόπως.