«Μη ρωτάτε τι μπορούν να κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες για την Ευρώπη και την ασφάλειά της. Να ρωτήσετε τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για εκείνη. Η Ευρώπη ήταν, είναι και θα παραμείνει μεγάλη», τόνισε πρόσφατα, μιλώντας από το βήμα της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο, ο Ντόναλντ Τουσκ. Ο πρωθυπουργός της Πολωνίας, η χώρα του οποίου ασκεί το τρέχον εξάμηνο την εκ περιτροπής Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), είναι ένας άνθρωπος με τεράστια εμπειρία (σ.σ. έχει επίσης διατελέσει πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου την περίοδο 2014-2019 καθώς και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος) και πάντα μετράει τα λόγια του. Η δε συγκεκριμένη αποστροφή του είναι απολύτως καίρια, καθώς διατυπώθηκε μόνο λίγες ημέρες μετά την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ ως προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών – μία εξέλιξη που αναμφίβολα έχει προκαλέσει σοβαρή αναταραχή τόσο σε κοινοτικό επίπεδο, όσο και ξεχωριστά στα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Ασταθής ευρωπαϊκή ευδαιμονία

Αυτή τη στιγμή η ηγεσία της ΕΕ ακολουθεί, θα έλεγε κανείς, μία στάση αναμονής έναντι του νέου ενοίκου του Λευκού Οίκου. Το αίσθημα που κυριαρχεί στις Βρυξέλλες είναι αυτό μίας βαθιάς απαισιοδοξίας, μίας αίσθησης ότι ο κόσμος εντός του οποίου η ΕΕ «έζησε» από το 1990 και μετά έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Η «σκληρή αλήθεια» είναι ότι η Ενωμένη Ευρώπη –«τέκνο» της περιόδου μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο– έζησε υπό την προστασία της αμερικανικής ασπίδας ασφαλείας για σχεδόν οκτώ δεκαετίες. Και όχι μόνο αυτό, αλλά επωφελήθηκε από την απόφαση της Ουάσινγκτον να βάλει τις βάσεις για τη δημιουργία ενός φιλελεύθερου, δημοκρατικού χώρου, που στήριξε την ανοιχτή οικονομία και το ελεύθερο εμπόριο. Αυτή η κατάσταση δεν μοιάζει σήμερα διόλου δεδομένη. Και η Ευρώπη δεν υπήρξε ποτέ τόσο μόνη όσο αισθάνεται σήμερα. 

Οι Ηνωμένες Πολιτείες του προέδρου Τραμπ εμφανίζονται διατεθειμένες να γυρίσουν τον χρόνο πίσω στον 19ο αιώνα. Ο νέος πρόεδρος ομιλεί για εδαφικό επεκτατισμό, για έναν επιθετικό μερκαντιλισμό που θα μπορούσε να πλήξει την Ευρώπη, για μία συναλλακτική διπλωματία σκληρότερη από εκείνη της πρότερης θητείας του (2016-2020). Στο προσκήνιο έχει αρχίσει να διαφαίνεται και κάτι πιο επικίνδυνο: οι επικεφαλής των μεγάλων αμερικανικών εταιρειών υψηλής τεχνολογίας, με πρώτο από αυτούς τον ιδιοκτήτη της Tesla και της Space Χ Ίλον Μασκ, συνασπίζονται με τον Τραμπ για να εκβιάσουν την ΕΕ στο ζήτημα της επιβολής ενός κανονιστικού πλαισίου ελέγχου του περιεχομένου των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, ενώ ο ίδιος ο Μασκ κινείται σαν να έχει σχέδιο ενίσχυσης των αντιευρωπαϊκών πολιτικών δυνάμεων εντός χωρών όπως η Γερμανία και αλλού. Ποιος είναι ο τελικός σκοπός αυτής της επιλογής; Είναι κεντρικά κατευθυνόμενη; Έχει απλά σκοπό να θρυμματίσει την ΕΕ σε υπο-ομάδες κρατών, με τις οποίες η Ουάσινγκτον θα συναλλάσσεται κατά περίπτωση; Απάντηση ασφαλής δεν υπάρχει.

Οι Ευρωπαίοι καλούνται να λάβουν δύσκολες, κατά ορισμένους υπαρξιακές, αποφάσεις εν μέσω ενός πολέμου στα ανατολικά τους σύνορα μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας που δεν είναι βέβαιο ότι θα μπορούσαν να τον αντέξουν μόνοι τους μέχρι τέλους. Η οικονομική ισχύ της ΕΕ είναι αδιαμφισβήτητη, αλλά προϋποθέτει ένα ευμενές διεθνές περιβάλλον, που μοιάζει σταδιακά να αποσυντίθεται, καθώς, πέραν των Ηνωμένων Πολιτειών, δέχεται και την πίεση της Κίνας. Η φιλελεύθερη διεθνής τάξη πραγμάτων−και μαζί της η ευρωπαϊκή ευδαιμονία− δεν έμοιαζε ποτέ τόσο ασταθής.

Ντράγκι, Λέτα, Νινίστο

Τρεις εκθέσεις που συντάχθηκαν τους τελευταίους μήνες δείχνουν τον –δύσκολο– δρόμο που πρέπει να διαβεί η ΕΕ. Η κορυφαία από αυτές ανήκει στον πρώην πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) Μάριο Ντράγκι και αφορά την ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας. Μπορεί όμως το πνεύμα του «whatever it takes» που πρεσβεύει ο Ντράγκι να ενσταλαχθεί στις ευρωπαϊκές πολιτικές ηγεσίες; Η έκθεση Ντράγκι συμπληρώνεται από εκείνη του Ενρίκο Λέτα για την «επόμενη ημέρα» της Ενιαίας Αγοράς. Εκπληκτικά εμπεριστατωμένες από τεχνοκρατική άποψη, οι εκθέσεις αυτές απαιτούν τη διαμόρφωση στιβαρής πολιτικής συναίνεσης εντός ΕΕ και εντός των κρατών- μελών της για να εφαρμοστούν. Οφείλουμε όμως να είμαστε ρεαλιστές. Αν δεν υπάρξουν στέρεες κυβερνήσεις στη Γερμανία και στη Γαλλία, η ΕΕ θα πάσχει στην αναγκαία δημοκρατική νομιμοποίηση για δύσκολες κινήσεις, όπως είναι π.χ. η απλοποίηση του πλαισίου κανονιστικών ρυθμίσεων που θα απελευθερώσει τις μεγάλες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και θα τονώσει την οικονομική ανταγωνιστικότητα, θα παραγάγει ανάπτυξη και θέσεις εργασίας και θα βελτιώσει την καθημερινότητα των πολιτών. 

Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί η ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας. Η έκθεση του Σαουλί Νινίστο για την ευρωπαϊκή πολιτική και στρατιωτική ετοιμότητα συνιστά ένα πλήρες μοντέλο, βασιζόμενο κυρίως στην εμπειρία της Φινλανδίας (χώρας καταγωγής του συγγραφέα, ο οποίος διετέλεσε και πρόεδρός της για μία δωδεκαετία) περί ολιστικής ετοιμότητας και ανθεκτικότητας. Τα σημεία-κλειδιά στο ζήτημα της ευρωπαϊκής ασφάλειας πάντως είναι: η επόμενη ημέρα στον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, και ιδιαίτερα η πιθανότητα επίτευξης εκεχειρίας έπειτα από μία καταρχήν συνεννόηση ΗΠΑ-Ρωσίας, καθώς επίσης το αν η ΕΕ θα μπορέσει να διαμορφώσει ένα πιο συνεκτικό πλαίσιο αμυντικής συνεργασίας με έμφαση: α) στην ανάπτυξη μίας αμυντικής βιομηχανίας που θα εξυπηρετεί κοινούς στόχους και παραγωγή οπλικών συστημάτων, β) στη συνέχιση της στήριξης της στρατιωτικής Ουκρανίας (ιδιαίτερα σε περίπτωση αμερικανικής αποχώρησης) και γ) στη διαμόρφωση ενός συνεκτικού ευρωπαϊκού πυλώνα εντός του ΝΑΤΟ. Ο «άγνωστος Χ» στην προαναφερθείσα περίπλοκη εξίσωση δεν είναι άλλος από τις πηγές χρηματοδότησης. Τα βλέμματα για απαντήσεις είναι στραμμένα στη δημοσίευση της Λευκής Βίβλου για την Άμυνα μετά τα μέσα Μαρτίου. 

Ο Άγγελος Αλ. Αθανασόπουλος είναι διευθυντής Τύπου στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ).