Με την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, και τον πόλεμο που κηρύχθηκε από το Ισραήλ ως συνέπειά της, ανοίγει ένας νέος κύκλος βίας, τρομοκρατίας και αστάθειας, που μπορεί να αποδειχθεί πολύ χειρότερος από εκείνον που ακολούθησε την 11η Σεπτεμβρίου 2001. 

Να θυμίσουμε ότι το βαθύ τραύμα που τους προκάλεσε η τρομοκρατική εκείνη επίθεση, οι ΗΠΑ προσπάθησαν να το επουλώσουν με δύο αποτυχημένες πολεμικές εκστρατείες στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Οι δαπάνες τρισεκατομμυρίων των δύο αυτών εκστρατειών οδήγησαν στη μεγάλη οικονομική κρίση του 2008. Επιπλέον, η αδυναμία ενός μεγάλου μέρους της αμερικανικής κοινής γνώμης να κατανοήσει γιατί πρέπει τα παιδιά της να θυσιάζονται σε τόσο μακρινά μέρη συνέβαλε στην επικράτηση του Τραμπ το 2016 και δεν αποκλείεται οι ίδιοι λόγοι να οδηγήσουν στην επανεκλογή του το 2024.

Σύγκρουση μέχρις εσχάτων 

Ο Τραμπ, δεδηλωμένος φίλος του Ισραήλ αλλά και προσωπικά του Νετανιάχου, αφού μετέφερε την έδρα της αμερικανικής πρεσβείας από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ, εισήγαγε και την πολιτική προσέγγισης του Ισραήλ με τις χώρες του Κόλπου, με τις λεγόμενες συμφωνίες του Αβραάμ. Αυτή ήταν μια σύλληψη «ευρωπαϊκή», θα μπορούσε να πει κανείς, με την έννοια ότι η βασική της επιδίωξη ήταν να ξεπεραστούν οι μεταξύ τους διαφορές μέσω της οικονομικής συνεργασίας, αλλά και να δημιουργηθεί ένα μέτωπο μεταξύ δυτικών δυνάμεων, όπως το Ισραήλ και οι ΗΠΑ, με τις αραβικές χώρες του σουνιτικού Ισλάμ. Με άλλα λόγια η Ουάσινγκτον έπαιρνε θέση στη διαίρεση εντός του Ισλάμ επιδιώκοντας την απομόνωση του Ιράν, εκφραστή της σιιτικής εκδοχής του. Η 7η Οκτωβρίου ήταν μια απάντηση σ’ αυτές τις προσπάθειες, που επρόκειτο να κορυφωθούν με την προσέγγιση Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας. Και για τον λόγο αυτό η σύγκρουση θα είναι μέχρις εσχάτων. Έχουμε εισέλθει σ’ έναν κύκλο αίματος που απαιτεί κάθαρση.

Το Ισραήλ δεν μπορεί να υποχωρήσει αν δεν εκπληρώσει τους εδαφικούς στόχους που έχει θέσει, δηλαδή την κατάληψη αν όχι ολόκληρης, πάντως του βορείου τμήματος της Γάζας. Εάν και εφόσον αυτό επιτευχθεί, μπαίνει το ερώτημα από ποιους θα κατοικείται η Γάζα. Μπορεί κανείς να φανταστεί ότι αυτό το μόρφωμα εντός της ισραηλινής επικράτειας θα επιστρέψει στο status quo ante; Πού θα μεταφερθούν οι παλαιστινιακοί πληθυσμοί αν και εφόσον η Χαμάς ηττηθεί συντριπτικά; Στη Δυτική Όχθη, ήδη βεβαρυμένη με χιλιάδες εποίκους και με την Παλαιστινιακή Αρχή σε σύγκρουση με την ηγεσία της Χαμάς; Ή θα ακολουθηθεί το παράδειγμα της εξόδου του Γιασέρ Αραφάτ και της μετεγκατάστασης της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης στην Τυνησία; Δεν διαφαίνεται διάθεση μέχρι στιγμής από πλευράς αραβικών χωρών να υποδεχθούν αυτούς τους πληθυσμούς. Και οι πάτρωνες της Χαμάς πώς θα επιτρέψουν να συμβεί αυτό όταν στρατηγικός τους στόχος είναι η εξόντωση του Ισραήλ; 

Η Ευρώπη αντιμέτωπη με δύο πολέμους 

Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι, όσο δύσκολη είναι η πρόβλεψη για την έκβαση της σύγκρουσης που βρίσκεται σε εξέλιξη, εξίσου δύσκολη είναι και η ιχνογράφηση λύσης. Δεν είναι ωστόσο δύσκολο να προβλέψουμε ότι για την ισορροπία της περιοχής η λύση δεν μπορεί να είναι προσωρινή. Το παλαιστινιακό παρέμεινε άλυτο μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ με ευθύνη όλων των διεθνών και περιφερειακών παραγόντων. Απειλεί σήμερα να τινάξει στον αέρα την ισορροπία μιας περιοχής με πολύ μεγάλη σημασία για τη σταθερότητα της Ευρώπης κυρίως, αλλά και να θέσει σε διακινδύνευση την ήδη αμφισβητούμενη ηγεμονία των ΗΠΑ.

Αλλά ας μείνουμε στην Ευρώπη: η ιδέα του πολέμου υπήρξε ταμπού για την ευρωπαϊκή ενοποίηση και η αποφυγή του αποτέλεσε τη γενεσιουργό αιτία της ΕΟΚ. Σήμερα η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με δύο πολέμους στα σύνορα της, Ουκρανία και Ισραήλ. Θα τολμήσουμε τη διαπίστωση ότι η Ουκρανία είναι μια σύγκρουση πολύ επικίνδυνη μεν, περιορισμένη δε. Η μεσανατολική σύγκρουση μπορεί να γίνει ανεξέλεγκτη και να εξελιχθεί σε πόλεμο με μορφές υβριδικές και ασύμμετρες εντός ευρωπαϊκών χωρών λόγω της παρουσίας μουσουλμανικών πληθυσμών στο έδαφός τους. Αυτό και μόνο θα αποτελούσε λόγο αφύπνισης της ΕΕ. Αλλά θα συμβεί; Είναι πολύ αμφίβολο για τους ακόλουθους λόγους.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, που μετεξελίχθηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση, ως σύλληψη στηρίχθηκε στην υπέρβαση των διαφορών μεταξύ κρατών μέσω της οικονομικής σύγκλισης. Επεδίωκε να ενταφιάσει τους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς που είχαν οδηγήσει την Ευρώπη σε δύο καταστροφικούς πολέμους και να περιστείλει τις ηγεμονικές βλέψεις της Γερμανίας. Το πέτυχε όσον αφορά την επικράτεια των χωρών μελών της, αλλά ούτε σπιθαμή παραπέρα. Η δε γεωπολιτική, που επρόκειτο να μπει στο χρονοντούλαπο, καλά κρατεί, αφού χώρες όπως η Ρωσία ή η Κίνα βρίσκονται εκτός της θεσμικής αρχιτεκτονικής που εξυπηρετεί τις ΗΠΑ και την ΕΕ, και επιδιώκουν τη διαμόρφωση μιας εναλλακτικής αρχιτεκτονικής. 

Ο θρησκευτικός παράγοντας και η νέα Γιάλτα

Μια άλλη διάσταση που επεχείρησε να ενταφιάσει η ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι η θρησκευτική διάσταση (προκρίνοντας ωστόσο την αγαθή συνύπαρξη καθολικισμού και προτεσταντισμού μέσω και των αντίστοιχων ευρωπαϊκών πολιτικών οικογενειών). Η ανεξιθρησκεία αποδεικνύεται μη εξαγώγιμο είδος για άλλες περιοχές του πλανήτη και ο θρησκευτικός εξτρεμισμός μπορεί να συνδυάζεται με οικονομική ευμάρεια, όπως έδειξε η περίπτωση Μπιν Λάντεν. Η έννοια του θείου υπαγορεύει όλες τις άλλες διαστάσεις της πολιτικής των ισλαμικών χωρών. Αλλά είναι επίσης κυρίαρχη και στον ισραηλινό εξτρεμισμό. Στη σύγκρουση των δύο δεν υπάρχει προοπτική συμβιβασμού. Ο σοφός Κίσινγκερ γράφει για τις απόπειρες των δυτικών να πείσουν τον Νάσερ να συνάψει ειρήνη με το Ισραήλ: «Οι Άραβες ριζοσπάστες και εθνικιστές δεν επεδίωκαν ειρήνη με το Ισραήλ. Γι’ αυτούς το εβραϊκό κράτος ήταν μια παρουσία αλλότρια σε αραβικά εδάφη προκειμένου να ικανοποιηθεί ένα αίτημα 2.000 ετών και να εξιλεωθεί το μαρτύριο των Εβραίων που δεν είχαν προκαλέσει οι Άραβες».

Βρισκόμαστε ενώπιον μιας ιστορικής συγκυρίας, που ξεπερνά τα όρια της μεταπολεμικής συναίνεσης που εξυπηρετεί το δυτικό θεσμικό σύστημα, το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό ισχύει και για τις σχέσεις της Δύσης με τη Ρωσία. Απαιτείται μια νέα συναίνεση, που όμοιά της είναι μόνο εκείνη της Γιάλτας. Αλλά αυτή προϋποθέτει δύναμη επιβολής. Ποιος τη διαθέτει;

*Η Ινώ Αφεντούλη είναι είναι Εκτελεστική Διευθύντρια του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου, πρώην στέλεχος της Διεθνούς Γραμματείας του ΝΑΤΟ.