Η προαναγγελθείσα, αργή και αποτυχημένη, επίθεση του Ιράν στο Ισραήλ ερμηνεύτηκε από πολλούς αναλυτές ως ένας «διπλωματικός χορός με ένοπλα μέσα», που θα ικανοποιούσε την πίεση στο εσωτερικό της χώρας, μετά το δολοφονικό χτύπημα του Ισραήλ στο προξενείο στη Δαμασκό, χωρίς ωστόσο πραγματική επιθυμία κλιμάκωσης της σύρραξης. Αυτό είναι κατά πολλούς το «καλό σενάριο», αλλά δεν αρκεί για να εξηγήσει την πρωτοφανή αλλαγή στην προσέγγιση της Τεχεράνης.

Το Ισραήλ, που είχε τον χρόνο, τα μέσα και τους συμμάχους για να αποκρούσει το 99% των εκατοντάδων πυραύλων και των drone που έστειλε το Ιράν, διεμήνυσε ότι θα απαντήσει καταλλήλως τη σωστή στιγμή, αφού σχηματίσει έναν «περιφερειακό συνασπισμό» όπως είπε ο υπουργός του Πολεμικού Συμβουλίου Μπένι Γκαντζ.

Οι ΗΠΑ και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί θέλουν να αποτρέψουν το Ισραήλ από το να αντεπιτεθεί στο Ιράν, με τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν και τον Βρετανό πρωθυπουργό Ρίσι Σουνάκ να προαναγγέλλουν, συντονισμένα, κυρώσεις κατά της Τεχεράνης, ώστε να αποφευχθεί η κλιμάκωση της σύρραξης στη Μέση Ανατολή. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν «σίγουρα δεν επιδιώκει πόλεμο με το Ιράν», διεμύνησε τη Δευτέρα ο εκπρόσωπος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, Τζον Κίρμπι.

«Προϊστορία»

Παρά την 45χρονη εχθρική στάση του, μέχρι και την περασμένη εβδομάδα το Ιράν δεν είχε επιτεθεί ποτέ κατά του Ισραήλ από το έδαφός του. Ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ανώτατος ηγέτης του Ιράν από το 1989, χρησιμοποιούσε «πληρεξούσιους» – τη σιιτική Χεζμπολάχ στο Λίβανο, και τις παλαιστινιακές οργανώσεις Χαμάς και Ισλαμική Τζιχάντ – για να πλήξει εμμέσως ισραηλινούς στόχους και να αποφύγει την άμεση αντιπαράθεση. Όταν το Ισραήλ επιτέθηκε στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και στους επιστήμονές του στην Τεχεράνη, την πρωτεύουσα, οι σύμβουλοι του κ. Χαμενεΐ είχαν ζητήσε «στρατηγική υπομονή».

Όλα αυτά άλλαξαν το περασμένο Σάββατο με τα «σμήνη» από drone, βαλλιστικούς και κατευθυνόμενους πυραύλους. Η δύναμη πυρός εξέπληξε πολλούς Ιρανούς, ξεπερνώντας κατά πολύ την «ομοβροντία» που είχε εξαπολύσει το Ιράν για τη δολοφονία του κορυφαίου στρατηγού του, Κασίμ Σουλεϊμανί, το 2020 από τις ΗΠΑ. Ο επικεφαλής του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης του Ιράν, υποστράτηγος Χοσεΐν Σαλαμί, τονίζει ότι το καθεστώς διαμορφώνει μία «νέα εξίσωση». «Η εποχή της στρατηγικής υπομονής έχει τελειώσει», δήλωσε σύμβουλος του Ιρανού προέδρου στο X στις 14 Απριλίου.

Τι έχει αλλάξει;

Η εξωτερική πίεση εξηγεί μόνο εν μέρει την αλλαγή πολιτικής. Το Ισραήλ ενέτεινε τις επιθέσεις του κατά ιρανικών στόχων σε όλη τη Μέση Ανατολή από την έναρξη του πολέμου στη Γάζα τον Οκτώβριο, σκοτώνοντας 18 διοικητές και περίπου 250 μαχητές της Χεζμπολάχ σε επιθέσεις στη Συρία και τον Λίβανο. Η αεροπορική επιδρομή της 1ης Απριλίου στο ιρανικό προξενικό συγκρότημα στη Δαμασκό, «απέδειξε ότι οι πληρεξούσιοι του Ιράν δεν παρείχαν πλέον τα εχέγγυα αποτροπής στα οποία βασιζόταν τόσο καιρό» σχολιάζει σε ανάλυσή του ο Economist.

Iσχυρά ρεύματα στο εσωτερικό ευθύνονται, σε μεγάλο βαθμό, για την «μετάλλαξη». Ο Χαμενεΐ βασιζόταν για χρόνια σε σκληρούς, συντηρητικούς πραγματιστές όπως ο ίδιος. Πολλοί από αυτούς ήταν διοικητές των Φρουρών της Επανάστασης, έτοιμοι να συνεργαστούν με τη Δύση αν αυτό μπορούσε να ενισχύσει το καθεστώς. Όμως τον τελευταίο καιρό μια ομάδα με σκληροπυρηνική ιδεολογία έχει αποκτήσει ισχυρά ερείσματα στο Ιράν: το Μέτωπο της Σταθερότητας της Ισλαμικής Επανάστασης, αποτελείται από σιίτες που αντιτίθενται σε κάθε είδους συμβιβασμό με οποιονδήποτε εντός ή εκτός του Ιράν. Χλευάζουν τους επικριτές τους ως άθεους και αντεπαναστάτες και θέλουν να μετατρέψουν τα πάρκα της Τεχεράνης σε τζαμιά. Θεωρούν κάθε είδους συμφιλίωση με τη Δύση απαράδεκτη και είναι αντίθετοι σε κάθε πρόταση για «στρατηγική υπομονή».

Ενώ στο Ισραήλ γίνονται αλλεπάλληλες συσκέψεις για την απάντηση του Τελ Αβίβ, οι δυτικοί δοκιμάζουν διπλωματικές βαριάντες ώστε να αποφευχθεί η κλιμάκωση. Μετά τη δεύτερη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, ο αρχηγός του επιτελείου των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων, Χέρτζι Χαλεβί, διεμήνυσε ότι οι IDF μπορούν να «δράσουν δυναμικά εναντίον του Ιράν σε κοντινές αλλά και μακρινές περιοχές», σημειώνοντας ωστόσο ότι το Τελ Αβιβ συνεργάζεται με τις ΗΠΑ και άλλους στρατηγικούς εταίρους.

Οι ΗΠΑ πάντως επιμένουν ότι δεν πρόκειται να συμμετάσχουν σε οποιασδήποτε μορφής στρατιωτικά αντίποινα, όπως και η Βρετανία και η Γαλλία. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν δήλωσε ότι η διεθνής κοινότητα πρέπει να κάνει ό,τι είναι δυνατόν ώστε να αποφευχθούν αναζωπυρώσεις και να πειστεί το Ισραήλ ότι αντί για κλιμάκωση, απάντηση θα πρέπει να είναι η απομόνωση του Ιράν.