Ήρθα πρώτη φορά στην Αμερική το 2000, στα χρόνια της προεδρίας του Μπίλ Κλίντον. Η χώρα ζούσε ακόμη το hangover των 90s, στην πρώιμη φάση της παγκοσμιοποίησης και του Ίντερνετ. Έπνεε ένας άνεμος αισιοδοξίας για το ότι ο κόσμος θα γίνει καλύτερος με την επικράτηση του καπιταλισμού και οι ΗΠΑ ζούσαν σε ρυθμούς βαθιάς φιλελευθεροποίησης. Όποιο ερώτημα και να έθετες στα πανεπιστήμια της ανατολικής ακτής, η απάντηση ήταν πως «η παγκοσμιοποίηση θα προασπίσει τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα στον υπόλοιπο κόσμο».

Ύστερα συνέβη η 11η Σεπτεμβρίου και πολλά άλλαξαν, ο Μπους έκανε τους πολέμους στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, ο Ομπάμα έφερε την «ελπίδα» μετά το οικονομικό κράχ του 2008, αλλά η προεδρία του συνδυάστηκε με μια ισχνή οικονομική ανάπτυξη, και ο Τραμπ, παρά τα όσα υποσχέθηκε, αποτελείωσε την όποια αισιοδοξία για μείωση των ανισοτήτων και κοινωνική συνοχή. Η προεδρία Μπάιντεν, αποτέλεσμα κυρίως της ατυχούς διαχείρισης της διοίκησης Τραμπ στον κορονοϊό, συνδυάστηκε με γενναία ελλείμματα και μια προσπάθεια επενδύσεων και επιδομάτων για να αντιμετωπίσει τις οικονομικές επιπτώσεις των λοκντάουνς. Οι λύσεις που επελέγησαν όμως έφεραν πληθωρισμό. Σε συνδυασμό με την ενεργειακή κρίση, οι τιμές εκτοξεύτηκαν. Η ζωή για τη μέση οικογένεια στην Αμερική έχει γίνει πάρα πολύ δύσκολη. Φταίει σίγουρα και το γεγονός πως η παραγωγή έχει μετακινηθεί στην Ανατολή, ότι οι παλιές βιομηχανικές ζώνες που απορροφούσαν εκατομμύρια εργάτες χωρίς πανεπιστημιακό πτυχίο έχουν ερημώσει, ότι άνθρωποι έχουν μείνει χωρίς πρακτικό αντικείμενο και αδυνατούν να παρακολουθήσουν την τεχνολογική εξέλιξη και τις νέες δυναμικές στην αγορά εργασίας. 

Πόλωση και διαίρεση

Ωστόσο τριάντα χρόνια μετά την εποχή της οικονομικής αισιοδοξίας, και παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ ζουν ακόμη σε εποχές οικονομικής ανάπτυξης, η χώρα είναι όλο και πιο πολωμένη, όλο και πιο διαιρεμένη. Πολλοί το αποδίδουν στην κοινωνική φιλελευθεροποίηση, στην επικράτηση των τεχνολογικών ελίτ και των οικονομικών εγκεφάλων που αλλοιώνουν σε μεγάλο βαθμό την εικόνα της Αμερικής. Οι ΗΠΑ δεν υπήρξαν ποτέ ομοιογενείς, ωστόσο υπήρχε ίσως ένας συνεκτικός ιστός με μια κοινωνική αναφορά. Πίστευαν όλοι σε ένα Θεό, προασπίζονταν την οικογένεια, αγαπούσαν και περηφανεύονταν για την πατρίδα τους. Αυτό έχει αλλάξει πολύ τα τελευταία 30 χρόνια. Και έχει δημιουργήσει μια αντίδραση από τους ανθρώπους που νοσταλγούν το παρελθόν, διότι αδυνατούν να δουν τον εαυτό τους στη νέα πραγματικότητα. Είναι ανθρώπινο και ίσως απολύτως φυσιολογικό. Κανείς δεν μπορεί να συνηθίσει τις απότομες αλλαγές, όπως κανείς δεν θέλει την αλλοίωση του κοινωνικού του περιβάλλοντος ή του τόπου του. Όλοι αυτοί οι «αντιδραστικοί», αυτοί που αναπολούν το παρελθόν τους, ψήφισαν τον Ντόναλντ Τραμπ το 2016 και τον ξαναψήφισαν πριν από λίγες μέρες. Αρκετοί έγραψαν ήδη πως η ψήφος ήταν τιμωρητική απέναντι στους Δημοκρατικούς, στην οικονομική τους πολιτική, στο κύμα ακρίβειας που σαρώνει τη χώρα. Άλλοι είπαν πως η Χάρις δεν ήταν καλή υποψήφια, ότι ο Μπάιντεν έπρεπε να είχε φύγει νωρίτερα από την κούρσα, ότι οι Δημοκρατικοί έπρεπε να περάσουν τη δική τους υποψηφιότητα μέσα από τη βάσανο της λαϊκής ψήφου και των προκριματικών εκλογών. 

Κανείς δεν μπορεί να δώσει μια μονοσήμαντη απάντηση για την ήττα των Δημοκρατικών. Το βέβαιο όμως είναι πως το κόμμα πρέπει να επανα-οριοθετήσει τη σχέση του με τις πλατιές μάζες των ψηφοφόρων που κάποτε αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά του. Αρκετοί διανοητές, όπως ο Μάρκ Λίλα, είχαν από το 2016 επισημάνει πως το identity politics, η υιοθέτηση των ταυτοτικών πολιτικών ως προμετωπίδα του αγώνα των Δημοκρατικών, θα τους αποξενώσει από την πλατιά κομματική βάση που αντιμετωπίζει πολύ διαφορετικά προβλήματα. Σοβαρότερα θέματα θα έχει το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, όταν ο Τραμπ αποχωρήσει από την πολιτική και θα πρέπει να βρεθεί ένας υποψήφιος που θα το επαναφέρει στις παραδοσιακές του αξίες. Διαφορετικά, εάν αναζητήσει την ίδια συνταγή, θα είναι αρκετά πιθανό να καταλήξει σε φάρσα ή σε τραγωδία.

Το αισιόδοξο και το απαισιόδοξο σενάριο 

Οι ΗΠΑ αλλάζουν ραγδαία, αποτέλεσμα των συνταρακτικών μεταβολών που συντελούνται στον πλανήτη. Υπολογίζεται πως το 15% των ψηφοφόρων της δεν έχουν γεννηθεί σε αμερικανικό έδαφος, αριθμός ρεκόρ στην ιστορία. Η Αμερική ήταν ούτως ή άλλως ένα μεγάλο δημοκρατικό πείραμα, πετυχαίνοντας το καλύτερο ποσοστό ενσωμάτωσης μεταναστών στην ιστορία. Ωστόσο οι ρυθμοί έχουν αλλάξει, οι διαφορές έχουν οξυνθεί, η ταχύτητα των αλλαγών είναι εκθετική. Στην αισιόδοξη οπτική, η ιστορία έχει αποδείξει πως οι ΗΠΑ μπορούν να μεταβολίσουν τις εσωτερικές τους συγκρούσεις και να προχωρήσουν παρακάτω. Η απαισιόδοξη εκδοχή όμως λέει πως τώρα τα πράγματα έχουν φτάσει στα άκρα και οι διαφορές ανάμεσα στις δυο Αμερικές είναι χαώδεις.

Ας μείνουμε λοιπόν στην αισιόδοξη, παίρνοντας κι ένα μάθημα από την ιστορία: πίσω στη δεκαετία του 1960, όταν η Αμερική ζούσε και πάλι έναν έντονο διχασμό, στην εποχή των κοινωνικών κινημάτων και των πολιτικών δολοφονιών, η χώρα αποφάσισε να ψηφίσει συντηρητικά, εκλέγοντας τον Ρίτσαρντ Νίξον στον Λευκό Οίκο. Όταν το κοινωνικό εκκρεμές ταλαντώνεται από τη μια πλευρά, πρέπει να φτάσει και στην απέναντι για να ισορροπήσει. Νομίζω το ίδιο συμβαίνει και τώρα. Η Αμερική θα κινηθεί με τον Ντόναλντ Τραμπ στο τιμόνι και, παρά τους κινδύνους από τον αυταρχικό του χαρακτήρα, λογικά θα βρει τους αυτοματισμούς, τους ελέγχους και τις εξισορροπητικές διαδικασίες για να ισορροπήσει. Διαθέτει άλλωστε μια πολιτική και επιχειρηματική ελίτ που δύσκολα θα της επιτρέψει να καταρρεύσει. Μετά την προεδρία Τραμπ, το κοινωνικό εκκρεμές ίσως ισορροπήσει και πάλι.