Ας πάμε, για μια στιγμή, στις ωραίες ημέρες του τέλους 2015 – τελευταία φορά που η Σαουδική Αραβία και το Ιράν διατηρούσαν διπλωματικές σχέσεις. Βρίσκονταν σε αντιπαράθεση στη Συρία (όπου υποστήριζαν διαφορετικές πλευρές στον εμφύλιο εναντίον του Μπασάρ αλ Άσαντ) καθώς και στην Υεμένη (μεγάλο της μέρος είχε περιέλθει στους αντάρτες της σιιτικής ομάδας Χούτι). Το Ιράν ήταν εξοργισμένο από αναφορές ότι η σαουδική αστυνομία είχε επιτεθεί σεξουαλικά σε νεαρούς Ιρανούς προσκυνητές στο αεροδρόμιο της Τζέντα. Τέσσερα χρόνια νωρίτερα, οι Αμερικανοί είχαν καταγγείλει ότι το Ιράν σχεδίαζε να δολοφονήσει τον πρέσβη της Σαουδικής Αραβίας στην Ουάσινγκτον.

Μόλις όμως το ημερολόγιο πέρασε στο 2016, η Σαουδική Αραβία προχώρησε στην εκτέλεση του διαφωνούντος σιίτη κληρικού Νιμρ αλ-Νιμρ. Διαδηλωτές στο Ιράν επιτέθηκαν στις σαουδαραβικές διπλωματικές αποστολές στην πρωτεύουσα Τεχεράνη και στην ιερή πόλη Μισάντ. Το βασίλειο παρευθύς διέκοψε τις διπλωματικές του σχέσεις με την ισλαμική δημοκρατία.

ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Πλέον, στις 10 Μαρτίου, οι δύο παλαιοί εχθροί συμφώνησαν αιφνιδίως να θέσουν τέρμα στην επταετή ρήξη τους. Η συμφωνία αυτή απέδωσε ενθουσιώδη πρωτοσέλιδα τόσο στη Μέση Ανατολή όσο και στις ΗΠΑ. Στην πρώτη περίπτωση φάνηκε να σημαίνει το τέλος μιας μακρόχρονης και καταστροφικής αντιπαράθεσης δι’ αντιπροσώπων. Στη δεύτερη, το ενδιαφέρον δεν επικεντρώθηκε τόσο στην ουσία όσο στον τόπο που φιλοξένησε τη συμφωνία: δεν επήλθε σε μια από τις περιφερειακές πρωτεύουσες της Μέσης Ανατολής, αλλά στην Κίνα! Μια χώρα, δηλαδή, που έως τώρα δεν είχε διαδραματίσει ποτέ ουσιώδη ρόλο στην περίπλοκη μεσανατολική διπλωματική σκηνή.

Και στις δύο περιπτώσεις, οι αντιδράσεις ενείχαν ένα στοιχείο υπερβολής. Η συμφωνία αυτή περιέλαβε κυρίως στοιχεία δούναι και λαβείν, δεν επέφερε κάποια ριζική μεταβολή στις σχέσεις. Οι δύο χώρες θα παραμείνουν αντίπαλες, όπως και πριν από το 2016. Η συμμετοχή της Κίνας, ωστόσο, έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον, αλλά και πάλι οι αντιδράσεις είναι υπερβολικές: τη συμφωνία αυτή την έφεραν στην αγκαλιά της τα πράγματα. Αμφότεροι –Ιράν και Σαουδική Αραβία– έχουν λόγους να επαινούν τον ρόλο του Πεκίνου. Δεν είναι όμως πιθανόν να γεννήθηκε έτσι μια νέα περιφερειακή ειρηνευτική δύναμη στη Μέση Ανατολή.

Η Σαουδική Αραβία και το Ιράν συνομιλούν εδώ και χρόνια με στόχο την αποκατάστατικές επαφές είχαν ενταθεί, και τούτο επειδή και οι δύο χώρες άρχισαν να εξαντλούνται. Οι Σαουδάραβες απέτυχαν σε μεγάλα στοιχήματα εξωτερικής πολιτικής που είχαν θέσει την τελευταία δεκαετία – είτε πρόκειται για την ανατροπή του Άσαντ είτε για την απομάκρυνση των ανταρτών Χούτι. Το Ιράν κατέγραψε μεν μια νίκη, όμως κι αυτή ήταν πύρρεια: πετυχημένο διεθνώς βράζει στο εσωτερικό του, με τη νεολαία του να αφρίζει, την οικονομία να καταρρέει, αλλά και τη διεφθαρμένη δικτατορία που έχει επικρατήσει.

ΥΕΜΕΝΗ

Για τη Σαουδική Αραβία, προτεραιότητα είναι να απεμπλακεί από τον πόλεμο στην Υεμένη που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2015. Οκτώ χρόνια αργότερα και μετά από εκατοντάδες χιλιάδες θανάτων, οι αντάρτες Χούτι δεν έχουν πάψει να ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, ενώ ο πόλεμος τους έχει ωθήσει να βρεθούν ακόμη πλησιέστερα προς το Ιράν. Οι μουλάδες της Τεχεράνης προμηθεύουν πλέον τους Χούτι με όπλα, με χρήματα και με στρατιωτική εκπαίδευση.

Οι Σαουδάραβες είναι πρόθυμοι να καταλήξουν σε συμφωνία με τους Χούτι, μια συμφωνία που θα αφήσει την εξουσία σ’ αυτήν την ομάδα με αντάλλαγμα την κατάπαυση των διασυνοριακών επιθέσεών τους με πυραύλους και με drones. Εδώ και μήνες επιδιώκουν να κάνουν το Ιράν να πιέσει τους Χούτι ώστε να αποδεχθούν μια τέτοια λύση. Συνεπώς, η σαουδαραβική/ιρανική συμφωνία μπορεί να είναι προάγγελος μελλοντικής συμφωνίας για την Υεμένη. Αυτό βέβαια δεν θα οδηγήσει τη σύγκρουση σε συνολική λύση, καθώς ο εμφύλιος στην Υεμένη προϋπήρξε της ανάμειξης της Σαουδικής Αραβίας με τον εκεί συνασπισμό. Όμως, το βασίλειο θα κέρδιζε έξοδο από την κρίση, με διατήρηση και του κύρους του.

Πάντως μια τέτοια συμφωνία θα είχε συνέπειες και για το δορυφορικό τηλεοπτικό κανάλι Iran International, το οποίο δημιουργήθηκε το 2017 στο Λονδίνο και εκπέμπει αδυσώπητες επικρίσεις κατά του καθεστώτος της Τεχεράνης. Οι αρμόδιοι του καναλιού αρνούνται οποιαδήποτε σχέση με τη Σαουδική Αραβία, πλην όμως η ιρανική κυβέρνηση έχει απαιτήσει από το Ριάντ να συμμαζέψει το εν λόγω κανάλι. Το αίτημα αυτό εντάθηκε όταν τον Σεπτέμβριο μαζικές διαδηλώσεις σάρωναν το Ιράν. Το καθεστώς της χώρας άρχισε τότε να απειλεί τους δημοσιογράφους που εργάζονται για το Iran International. Τον περασμένο Φεβρουάριο, το κανάλι έκανε γνωστό ότι θα μετακινηθεί στην Ουάσινγκτον για τις εκπομπές του.

Τίποτε απ’ όλα αυτά δεν αφήνει να φανεί μπροστά μας μια εποχή φιλίας μεταξύ Σαουδαραβικής Αραβίας και Ιράν. ΟΙ ιδεολογικές τους διαφορές ανάγονται στην εποχή της Ισλαμικής Επανάστασης στο Ιράν, το 1979. Οι Σαουδάραβες δεν έχουν πάψει να ανησυχούν για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και για το αντίστοιχο πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων, καθώς και για το δίκτυο επιρροής της Τεχεράνης σε αραβικές χώρες. Όσο για το Ιράν, δεν παύει να διαβλέπει σαουδαραβική ανάμειξη στις (αυτοτραυματιστικές) εσωτερικές αναταράξεις του. Πάντως, η συμφωνία που έχει επιτευχθεί μπορεί να περιορίσει τις πιθανότητες να εξελιχθεί ο ψυχρός πόλεμος των τελευταίων ετών σε θερμό. Σε αντίστοιχο συμπέρασμα κατέληξαν πέρυσι και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που αποκατέστησαν πλήρεις σχέσεις με το Ιράν, σχέσεις τις οποίες είχαν υποβαθμίσει το 2016, μετά τις επιθέσεις στις σαουδαραβικές διπλωματικές αποστολές.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Στις ΗΠΑ, αυτές οι προσεγγίσεις προξενούν περιορισμένο ενδιαφέρον. Εκεί, η έμφαση τέθηκε στη χώρα που μεσολάβησε για την επίτευξη συμφωνίας – όχι στα μέρη της. «Κινεζικός ρόλος στην περιοχή δεν θα συναντήσει θερμή υποδοχή στην Ουάσινγκτον» παρατηρεί ο Μάικλ Σινγκ, του αμερικανικού Ινστιτούτου για την Ειρήνη (USIP). Ασφαλώς πρόκειται για μετακίνηση στον ρόλο της Κίνας. Το 2021, ο τότε υπουργός Εξωτερικών Ουάνγκ Γι, είχε προτείνει «σχέδιο πέντε σημείων» για ειρήνευση στη Μέση Ανατολή. Το σχέδιο εκείνο ξεχείλιζε από κοινότοπες διακηρύξεις για «προώθηση αμοιβαίου σεβασμού» και «στήριξη της ισότητας και της δικαιοσύνης». Παρόμοιες διατυπώσεις χωρίς περιεχόμενο αποτελούσαν όλη κι όλη την κινεζική διπλωματία στην περιοχή. Τώρα, η Κίνα αναλαμβάνει πολύ πιο έντονο ρόλο – δημοσίως. Και πάλι, όμως, χρειάζονται κάποιες επιφυλάξεις. Μεγάλο μέρος των διπλωματικών κινήσεων δεν έλαβαν χώρα στην Κίνα, αλλά στο Ομάν και στο Ιράκ, και μάλιστα με ενίσχυση από μέρους της Ουάσινγκτον. Εκείνο που εισέφερε το Πεκίνο, ήταν η τελευταία ώθηση, προκειμένου να κλείσει η συμφωνία. Δύσκολα, δε, θα ’βλεπε κανείς την Κίνα να επαναλαμβάνει έναν τέτοιον χειρισμό. Έβαλε λίγο το πόδι της στον βάλτο των ισραηλινο-παλαιστινιακών διαφορών, όμως είναι απίθανο να τη δούμε να προχωρεί βαθύτερα.

Βέβαια, τόσο το Ιράν όσο και η Σαουδική Αραβία έχουν τους δικούς τους λόγους να τονίζουν την ανάμειξη της Κίνας. Το 2021 οι Ιρανοί υπέγραψαν 25ετή συμφωνία «στρατηγικής εταιρικής συνεργασίας» με την Κίνα. Ο Ιρανός πρόεδρος Ιμπραήμ Ραΐσι θέλει οι συμπατριώτες του να θεωρήσουν τους οικονομικούς δεσμούς με το Μέσο Βασίλειο ως υποκατάστατο των σχέσεων με τη Δύση. Όσο για τους Σαουδάραβες, αυτοί φιλοξένησαν τον Πρόεδρο Σι Ζινπίνγκ σε μείζονα συνάντηση κορυφής τον Δεκέμβριο. Γι’ αυτούς, οι Κινέζοι είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος, καθώς και ο μεγαλύτερος αγοραστής αργού πετρελαίου παγκοσμίως. Μετά από δύο χρόνια ψυχρών σχέσεων με τον Πρόεδρο Μπάιντεν δεν είναι κακή ιδέα να υπενθυμίζει κανείς στους Αμερικανούς ότι το βασίλειο της ερήμου διαθέτει κι άλλους φίλους – ισχυρούς.

Ως προς τη συμφωνία, πάντως, όλοι θα βρουν σ’ αυτή όφελος, τουλάχιστον μέχρι ενός σημείου: η Σαουδική Αραβία θα περιορίσει τις εντάσεις μ’ έναν αδίστακτο γείτονα· το ακραία συντηρητικό καθεστώς του Ιράν μπορεί να δείξει ότι είναι ανοιχτό στη διπλωματία· η Κίνα μπορεί να επικαλείται μια διπλωματική νίκη. Όμως οι ουσιαστικές διαφορές δεν θα πάψουν να υπάρχουν. Η συμφωνία αυτή αφορά περισσότερο το φαίνεσθαι παρά την πραγματικότητα.