Ένα σχέδιο για τη Γάζα, για τη μετατροπή της σε τουριστική ριβιέρα, για τους σκοπούς της οποίας οι Παλαιστίνιοι θα πρέπει να εγκαταλείψουν τη γη τους. Ένα ψήφισμα για τον πόλεμο στην Ουκρανία στα Ηνωμένα Έθνη, το οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες καταψήφισαν διότι ονομάτιζε τη Ρωσία ως το επιτιθέμενο μέρος, συντασσόμενες με χώρες όπως η Λευκορωσία και η Βόρεια Κορέα απέναντι στους Ευρωπαίους συμμάχους τους. Μία δημόσια επίθεση στον προσκεκλημένο Ουκρανό πρόεδρο στον Λευκό Οίκο, σε μία έντονη αντιπαράθεση με αιτιάσεις προς έναν ηγέτη σε πόλεμο μπροστά στις κάμερες. Διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία και μία δήλωση από το Κρεμλίνο ότι η εξωτερική πολιτική του νέου Αμερικανού προέδρου «συντάσσεται εν πολλοίς με το ρωσικό όραμα». Ο τερματισμός της ανθρωπιστικής βοήθειας της αμερικανικής κυβέρνησης με συνοπτικές διαδικασίες και καταστροφικές συνέπειες για τους δωρεοδόχους της. Και την ίδια στιγμή, επιβολή δασμών στους στενότερους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ, Καναδά και Μεξικό, με αιτιολογία την παράνομη διακίνησης φαιντανόλης, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να έπεται.

Το τέλος της μεταπολεμικής τάξης

Αντίπαλοι, ανταγωνιστές, φίλοι και σύμμαχοι παρακολουθούν την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ να αλλάζει, υπονομεύοντας εδραιωμένες συμμαχίες, αλλά και ευρύτερα, τη μεταπολεμική διεθνή τάξη πάνω στην οποία εδραιώθηκε η διεθνής ηγεσία και ισχύς των Ηνωμένων Πολιτειών. Στο εσωτερικό, αναλυτές και πρώην αξιωματούχοι εκτιμούν ότι αλλάζει η ίδια η Αμερική, με τον πρώην σύμβουλο του προέδρου Ομπάμα Μπεν Ρόουντς να εκτιμά ότι «βλέπουμε την ολοκληρωτική μετάλλαξη του τι πρεσβεύουν οι ΗΠΑ στον κόσμο».

Σίγουρα, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και της μεταψυχροπολεμικής ηγεμονίας τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες κατηγορήθηκαν για διαφορετικά μέτρα και σταθμά στην εξωτερική τους πολιτική, για επιλεκτική εφαρμογή ή ακόμα και για παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Αλλά ακόμα και στις πιο αμφιλεγόμενες αποφάσεις της, η αμερικανική δημοκρατία παραδεχόταν τα λάθη της στην προσπάθεια να σταθεί στο ύψος των αξιακών της φιλοδοξιών, κάτι που πλέον φαίνεται να έχει αντικατασταθεί από μία καθαρά συναλλακτική πολιτική.

Αυτό ανησυχεί ιδιαίτερα τους Ευρωπαίους συμμάχους των ΗΠΑ. Ο Γάλλος πρωθυπουργός Φρανσουά Μπεϊρού εκτιμά ότι «κατά τις τελευταίες εβδομάδες, ανακαλύψαμε βιαίως ότι η διεθνής έννομη τάξη έχει διαρραγεί», ενώ ο νικητής των γερμανικών εκλογών Φρίντριχ Μερτς δηλώνει έκπληκτος που οι Ηνωμένες Πολιτείες «δεν ενδιαφέρονται πλέον για την Ευρώπη» και αμφισβητεί το μέλλον του ΝΑΤΟ, υποσχόμενος να ενισχύσει την Ευρώπη το συντομότερο δυνατό, ώστε να αποκτήσει ανεξαρτησία από τις ΗΠΑ.

Το νέο δόγμα στην εξωτερική πολιτική

Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν κρύβει ότι η ιδεολογία του είναι «Πρώτα η Αμερική». Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί όχι τόσο ως απομονωτισμός, όσο ως μία επιστροφή στο δόγμα Μονρό, που ήθελε τις Ηνωμένες Πολιτείες να εστιάζουν, στα πρώτα τους βήματα, στο δυτικό ημισφαίριο, μακριά από τα προβλήματα της Ευρώπης. Σήμερα, αν κρίνει κανείς από την πίεση για την αγορά της Γροιλανδίας και την «ανάκτηση» του Παναμά, ακόμα και τα υπονοούμενα για την προσάρτηση του Καναδά, υπάρχει όχι μόνον η ρητορική, αλλά και οι ενδείξεις για μία επεκτατική πολιτική σε ένα μάλλον περιορισμένο πεδίο επιρροής.

Αυτή η ιδεολογία συνοδεύεται από το δόγμα «ειρήνη διά της ισχύος» στον υπόλοιπο κόσμο, το οποίο ήδη δοκιμάζεται στην Ουκρανία, όπου ο Αμερικανός πρόεδρος αποφάσισε να πιέσει τον πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι να έρθει στο διαπραγματευτικό τραπέζι σταματώντας τη στρατιωτική βοήθεια προς τη χώρα, με το επιχείρημα ότι η υποστήριξη των ΗΠΑ προκαλεί αδιαλλαξία στην ουκρανική ηγεσία. Ο πρόεδρος Τραμπ είχε υποσχεθεί να τερματίσει τον πόλεμο σε 24 ώρες, αλλά η προσέγγισή του με τη Ρωσία δεν φαίνεται να έχει εξασφαλίσει καμία ρωσική υποχώρηση, ενώ αντίθετα έχει ήδη οδηγήσει σε αλλαγή της αμερικανικής πολιτικής, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες ανακοίνωσαν ότι θα σταματήσουν τις κυβερνοεπιθέσεις εναντίον της Ρωσίας. Επιπλέον, λαμβάνονται ήδη μέτρα αποκατάστασης των διπλωματικών σχέσεων με τη Ρωσία, με συζητήσεις για την επαναστελέχωση των πρεσβειών και απευθείας πτήσεις μεταξύ των δύο χωρών.

Αυτή η αμφιλεγόμενη επιλογή μπορεί να υποδεικνύει έναν βαθύτερο στρατηγικό σχεδιασμό, με αξιοποίηση μίας τριγωνικής διπλωματίας: την προσέγγιση της Ρωσίας με στόχο την απομόνωσή της από την Κίνα, σε μία αντιστροφή του παραδείγματος του προέδρου Νίξον που προσέγγισε την Κίνα για να απομονώσει τη Σοβιετική Ένωση τη δεκαετία του εβδομήντα. Ακόμα και σε μία τέτοια περίπτωση, ωστόσο, αν αυτό σημαίνει την εγκατάλειψη της Ουκρανίας και τον κατευνασμό της Ρωσίας, οι προκλήσεις ασφαλείας για την Ευρώπη θα πολλαπλασιαστούν. 

Το μέλλον των διατλαντικών σχέσεων και η Ελλάδα

Το ερώτημα λοιπόν είναι αν η Ευρώπη μπορεί να βασίζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες για την ασφάλειά της, ιδιαίτερα αν οι Ηνωμένες Πολιτείες επανεξετάζουν τον ρόλο τους ως εγγυητή της παγκόσμιας ασφάλειας και προστάτη του διεθνούς δικαίου. Και μπορεί ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο να διαβεβαιώνει τους συνομιλητές του για τη δέσμευση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ, ωστόσο η ανησυχία για το μέλλον της συμμαχίας παραμένει, καθώς μία απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από την Ευρώπη ή μία μείωση της αμερικανικής συνεισφοράς θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τη συμμαχία και την εμπιστοσύνη στο άρθρο 5 της συμμαχίας.

Αλλά αν οι Ευρωπαίοι δεν μπορούν πλέον να εμπιστευτούν τις Ηνωμένες Πολιτείες, η χώρα απεμπολεί ένα σημαντικό μέρος της διεθνούς ισχύος της, που δεν είναι άλλο από τις συμμαχίες της. Σε αυτό το πλαίσιο, αρκετοί Ευρωπαίοι ζητούν την επενεξέταση της στρατηγικής πυξίδας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ώστε να επαναξιολογήσει τους κινδύνους και τη μελλοντική της κατεύθυνση.

Αντίστοιχα, η υπονόμευση του διεθνούς δικαίου είναι σκόπιμο να προβληματίσει την ελληνική εξωτερική πολιτική, η οποία βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε αυτό, ώστε να εμπλουτίσει το διπλωματικό οπλοστάσιό της με μεγαλύτερη κινητικότητα και πρωτοβουλίες που χτίζουν στη βάση ιστορικών σχέσεων και κοινών συμφερόντων. Ένας μεγαλύτερος ρόλος για την ευρωπαϊκή άμυνα θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση του αναθεωρητισμού και στην περιοχή μας, ωστόσο για την Ελλάδα η εμπλοκή των ΗΠΑ παραμένει σημαντική, λόγω του ιστορικού τους ρόλου ως διαμεσολαβητή στις διαφορές της με την Τουρκία. Στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, η προσοχή των Ηνωμένων Πολιτειών εξακολουθεί να εγγυάται την ισορροπία των δυνάμεων στην περιοχή.

Κι ενώ η ΕΕ παρουσιάζεται ως έτοιμη να αναλάβει τον ρόλο του ηγέτη του ελεύθερου κόσμου, οι ευρωπαϊκές αξίες θα εξυπηρετηθούν αποτελεσματικότερα με πραγματισμό και μία συντονισμένη προσπάθεια προσέγγισης των Ηνωμένων Πολιτειών. Διότι μπορεί οι ΗΠΑ να αλλάζουν, αλλά το πόσο πολύ, και πόσο θα διαρκέσει αυτό, είναι ακόμη ανοιχτό. Απέναντι λοιπόν στην ανησυχία ότι η προσέγγιση του Τραμπ με τη Ρωσία θα διχάσει την Ευρώπη, η λύση είναι μία κοινή, αλλά και ευέλικτη προσέγγιση, ώστε να διατηρήσει τη διατλαντική συμμαχία και να αντέξει στις γεωπολιτικές και οικονομικές προκλήσεις μίας νέας εποχής.