Σε αυτή τους τη δικαίωση προστίθεται ο αυξημένος τους ρόλος στη στήριξη της πολεμικής προσπάθειας και στην υποδοχή των προσφύγων. Όλα αυτά οδηγούν σε έναν αναβαθμισμένο ρόλο των κρατών αυτών εντός της ΕΕ – πρωτίστως της Πολωνίας. Με την ψύχραιμη ματιά του εξωτερικού (στη μετά brexit εποχη) παρατηρητη, ο Economist εκτιμα την κατασταση που διαμορφωνεται στο εσωτερικο της ΕΕ και επιχειρεί να διαβασει το μελλον.

Παλιότερα, επίσκεψη του Γερμανού καγκελαρίου στον Λευκό Οίκο θα εθεωρείτο σημείο κορύφωσης των ευρωαμερικανικών διπλωματικών σχέσεων. Πλην όμως, όταν ο Όλαφ Σολτς κατέφθασε –στις 3 Μαρτίου– στην Ουάσινγκτον για συνομιλίες με τον Τζο Μπάιντεν, είναι ζήτημα αν αυτή θεωρήθηκε η σημαντικότερη επαφή του Αμερικανού Προέδρου με την Ευρώπη σ’ εκείνο το χρονικό διάστημα. Όταν είχε προηγηθεί ταξίδι του Μπάιντεν στην Πολωνία, ο Αμερικανός Πρόεδρος συναντήθηκε με τους ηγέτες των ανατολικών χωρών-μελών της ΕΕ: τους επιδαψίλευσε επαίνους για τη σταθερή στήριξή τους στον πόλεμο που διεξάγεται στην Ουκρανία – την οποία μόλις είχε επισκεφτεί. Αισθητό γίνεται σε όλους, συνεπώς, πώς ο πόλεμος αυτός άλλαξε τη σημασία που έχει κάθε χώρα στην Ευρώπη.

ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ

Οι χώρες του ανατολικού άκρου της ΕΕ αισθάνονται ότι ήρθε πλέον η σειρά τους. Θεωρούν ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μια τεκτονική μετακίνηση προς τα ανατολικά. Η ισχύς φεύγει ταχύτατα από την «παλαιά Ευρώπη» −της οποίας η νομιμοποίηση υποχωρεί ως εκ του ότι έπεσε τόσο πολύ έξω στις εκτιμήσεις της για τη Ρωσία– και περνάει αντίστοιχα στις χώρες εκείνες που σηκώνουν το κόστος από την επιθετικότητα του Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο ίδιος ο πόλεμος δίνει μια ευκαιρία για νέες εκτιμήσεις και για διαμόρφωση νέας ηγεσίας. «Πρόκειται για υπαρξιακή στιγμή της Ευρώπης, στο σύνολό της» κατά τον αναπληρωτή ΥΠΕΞ της Πολωνίας Πάβελ Γιαμπλόνσκι. Με την Ουκρανία να είναι πλέον υποψήφια για ένταξη, κάποια μέρα, στην ΕΕ κάποιοι ήδη ονειρεύονται πως ένας νέος άξονας Βαρσοβίας-Κιέβου θα μπορούσε να αποτελέσει αντίβαρο στον άξονα Παρισίων-Βερολίνου.

Μη βιαζόμαστε. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ατμόσφαιρα στους ευρωπαϊκούς κύκλους έχει αλλάξει. Αυτό, όμως, δεν είναι διόλου βέβαιο ότι θα μεταφραστεί σε διαρκέστερη αύξηση της επιρροής χωρών όπως η Πολωνία – η μεγαλύτερη των «9 του Βουκουρεστίου». (Η Τσεχική Δημοκρατία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία και οι 3 χώρες της Βαλτικής εντάχθηκαν –μαζί με την Πολωνία– στην ΕΕ το 2004. Τις ακολούθησαν Ρουμανία και Βουλγαρία το 2007). Η περιοχή αυτή έχει χάσει και άλλοτε στο παρελθόν την ευκαιρία να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο.

ΗΘΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ

Ακόμα και οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης αποδέχονται πάντως ότι η περίοδος αυτή είναι κομβικής σημασίας για την Ευρώπη. Οι προειδοποιήσεις των χωρών που υπήρξαν δορυφόροι της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ότι ήταν επικίνδυνο να στηρίζεται κανείς στη Ρωσία για την προμήθεια φυσικού αερίου, θεωρούνταν παλιότερα υπερβολικές από τη Γερμανία − σήμερα, θεωρούνται ex post προφητικές. Παράλληλα, εκφράζεται θαυμασμός προς τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης για τον τρόπο με τον οποίο υποδέχθηκαν εκατομμύρια Ουκρανών προσφύγων πολέμου. Τα οπλοστάσια των χωρών αυτής της περιοχής άδειασαν προκειμένου να βοηθηθεί η Ουκρανία , ενώ οι νέες παραγγελίες πολεμικού υλικού κορυφώνονται. Όλα αυτά εξασφαλίζουν στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης μια ορισμένη αίσθηση ηθικής ηγεσίας – και ισχυρότερη παρά ποτέ φωνή στο τραπέζι συζητήσεων της ΕΕ. «Πάντοτε τους ακούγαμε», λέει Δυτικοευρωπαίος διπλωμάτης. «Τώρα, όμως, ίσως να τους ακούμε λίγο περισσότερο». Πλην, όμως, το μήνυμα που εκπέμπεται εξ Ανατολών δεν είναι βέβαιο ότι γίνεται αποδεκτό.

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

Ένας λόγος γι’ αυτό είναι ακριβώς η διαφορά έμφασης που δίνεται όσον αφορά την έκταση της υφιστάμενης απειλής από πλευράς ασφαλείας. Για την Πολωνία και τις άλλες χώρες «πρώτης γραμμής», η αίσθηση απειλής από τη Ρωσία δύσκολα θα σβήσει σε κάποιο κοντινό μέλλον. Οι ηγέτες αυτής της περιοχής εδώ και καιρό έλεγαν ότι οι ιμπεριαλιστικές φιλοδοξίες του Προέδρου Πούτιν κάποια στιγμή θα στρέφονταν προς αυτούς. «Όσο βρίσκεται ο Πούτιν στην εξουσία, ακόμα κι αν υπάρξει ανακωχή στην Ουκρανία, θεωρούμε ότι απλώς θα έχουμε διακοπή των εχθροπραξιών – όχι ρύθμιση της κατάστασης» εξηγεί η Γιούστινα Γκοτγκόφσκι του think tank της Βαρσοβίας OSW.

Η Δυτική Ευρώπη –συνολικά– έχει την τάση να βλέπει τα πράγματα διαφορετικά. Το ουκρανικό ζυγίζει βαριά και σ’ αυτές τις χώρες: δισεκατομμύρια επί δισεκατομμυρίων δαπανώνται προκειμένου να βοηθηθεί το Κίεβο· οι στρατιωτικές δυνάμεις των χωρών της ΕΕ αναβαθμίζονται· η οικονομία όλης της ευρωπαϊκής ηπείρου δοκιμάζεται. Οι Φιλανδοί συμμερίζονται τις ανησυχίες των Πολωνών ή των Λιθουανών σε θέματα ασφαλείας – όθεν και η επικείμενη είσοδος της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ.

Η ζωή όμως –όπως τη βλέπουν από τις Βρυξέλλες, το Δουβλίνο ή το Παρίσι– συνεχίζεται αδιατάρακτα, παρ’ όλο τον πόλεμο. Οι ενεργειακές διασυνδέσεις στην ΕΕ έχουν αναδιαμορφωθεί. Μέσα στη δεκαετία που μας πέρασε η Ένωση αντιμετώπισε πολλές προκλήσεις, με αντικείμενο τα προβλήματα της Ευρωζώνης, του μεταναστευτικού, ή πάλιν του Brexit. Είναι βέβαιο ότι θα αντιμετωπίσει και πρόσθετα προβλήματα τα χρόνια που έρχονται: το ουκρανικό δεν είναι παρά μόνο ένα από αυτά. Μολονότι, λοιπόν, η κατάσταση μεταβάλλεται, δεν προκύπτει λόγος να αλλάξει συνολικά το παλιό καθεστώς λειτουργίας της ΕΕ – καθεστώς όπου οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης έχουν σαφώς λιγότερη επιρροή.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΑΦΥΠΝΙΣΗΣ»

Οσάκις οι ηγέτες της ΕΕ συναντώνται στις Βρυξέλλες, στο επίκεντρο δεν βρίσκεται πλέον μόνον η Ουκρανία. Αντίστοιχη σημασία έχει π.χ. το πώς θα αντιδράσει η Ευρώπη στο εκ νέου ανερχόμενο κύμα παράνομης μετανάστευσης, ή πάλι ο τρόπος αντιμετώπισης των αμερικανικών επιδοτήσεων για την ανάπτυξη πράσινης οικονομίας (θέμα που απασχόλησε κατά την επίσκεψη Σολτς στις ΗΠΑ). Αυτή η στάση σοκάρει τους Κεντροευρωπαίους, που αισθάνονται την καυτή ανάσα του Πούτιν στον σβέρκο τους. Γι’ αυτούς, το να συζητιέται οτιδήποτε άλλο πέραν του ουκρανικού, ισοδυναμεί με το να υποβαθμίζεται –ξανά!– η απειλή που προέρχεται από τη Ρωσία. Ο Πολωνός πρωθυπουργός Ματέους Μοραβιέτσκι αναφέρεται συχνά στην αποστολή του, που είναι να «αφυπνίσει» την υπόλοιπη Ευρώπη.

Η λογική τού «η ζωή συνεχίζεται κανονικά» είναι δυσάρεστη – ιδιαίτερα για τη δική του χώρα. Μπορεί η Πολωνία να ελπίζει ότι ο κεντρικός ρόλος που έχει αναλάβει στον πόλεμο θα τη βοηθήσει να προσπεράσει τη διαμάχη που αντιμετωπίζει εδώ και καιρό με την ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταγγείλει την Πολωνία για παραβίαση θεμελιωδών κανόνων του κράτους δικαίου. Κατ’ αυτήν, η πολωνική κυβέρνηση στελεχώνει τα δικαστήρια με πολιτικοποιημένους δικαστές, ενώ ταυτόχρονα επιδιώκει την υπονόμευση της υπεροχής του κοινοτικού δικαίου. Η αντιπαράθεση αυτή είχε ήδη κόστος: η Πολωνία ακόμη δεν έχει λάβει 35 δισ. ευρώ σε δωρεάν χρηματοδοτήσεις και δάνεια από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

ΣΧΕΣΕΙΣ ΙΣΧΥΟΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΓΟΗΤΕΙΑΣ

Οι βετεράνοι των Βρυξελλών επισημαίνουν και άλλους λόγους που εξηγούν την έλλειψη επιρροής της περιοχής αυτής μέσα στην ΕΕ. Στην Ένωση, η επιρροή πηγάζει από το μέγεθος του πληθυσμού και από το οικονομικό βάρος. Όταν αυτά λείπουν, τότε πάλι μπορεί να βοηθήσει η διπλωματική επιδεξιότητα. Σε κανένα απ’ αυτά τα πεδία, όμως, δεν έχει η Κεντρική Ευρώπη ιδιαίτερες επιδόσεις.

Πρώτα πρώτα, το μέγεθος. Όλες μαζί οι χώρες των Εννέα του Βουκουρεστίου έχουν πληθυσμό 95 εκατομμυρίων ψυχών – περίπου το 1/5 του συνόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ΑΕΠ τους είναι μόλις το 1/10 του συνόλου της ΕΕ (σε όρους αγοράς). Μόνο μία από τις χώρες αυτές, η Πολωνία, συμπεριλαμβάνεται στις μεγάλες της ΕΕ. Ούτε όμως λειτουργούν οι χώρες αυτές με ενιαίο τρόπο. Σήμερα η Ουγγαρία θεωρείται παρίας, λόγω της υποστήριξης που παρέχει στη Ρωσία ο αυταρχικός ηγέτης της Βίκτορ Όρμπαν. Και ευρύτερα, πάντως, μόνο σε λίγους τομείς θα βρει κανείς τα συμφέροντα της Ρουμανίας να ευθυγραμμίζονται με της Εσθονίας ή της Σλοβακίας με της Βουλγαρίας. Το να επεκταθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι και την Ουκρανία ή τα Δυτικά Βαλκάνια, είναι κάτι που θα αυξήσει τα μεγέθη της περιοχής, συνεπώς και τη σημασία της. Κάτι τέτοιο, όμως, σαφώς και δεν προβλέπεται για το άμεσο μέλλον, όσο κι αν εντείνονται οι εκκλήσεις της Κεντρικής Ευρώπης.

ΤΟ ΒΑΡΟΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ

ΣΥΝΟΛΟ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΠΡΟΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑ* ΣΕ ΔΙΣ. ΕΥΡΩ, ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΕΣ ΧΩΡΕΣ, 24 ΙΑΝ. 2022 – 15 ΙΑΝ. 2023

Όσο για το οικονομικό βάρος αυτής της ομάδας χωρών, όντως αυξάνεται καθώς το βιοτικό τους επίπεδο κλείνει το χάσμα που υπήρχε με τη Δυτική Ευρώπη. Επίσης, η ανάγκη που συναισθάνεται η Ευρώπη, να επαναπατρίσει ορισμένες προμηθευτικές αλυσίδες από την Κίνα, μπορεί να δώσει μια περαιτέρω ώθηση. Όμως η υστέρηση από πλευράς χρηματοπιστωτικής ενοποίησης –η Πολωνία δεν ανήκει στην Ευρωζώνη– δεν παύει να αποτελεί ανασχετικό παράγοντα. Επιπλέον, και οι εννέα χώρες της ομάδας του Βουκουρεστίου καρπούνται περισσότερα από τον προϋπολογισμό της ΕΕ απ’ όσα καταβάλλουν σ’ αυτόν, πράγμα που περιορίζει την επιρροή τους.

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟΙ ΝΑΝΟΙ

Η Πολωνία και ορισμένοι από τους συμμάχους της δεν έχουν, επιπλέον, κατορθώσει να αξιοποιήσουν το διπλωματικό τους βάρος. Μικρές χώρες της ΕΕ σαν τη Δανία ή την Ιρλανδία, ή και κάπως μεγαλύτερες σαν την Ολλανδία, ισοσταθμίζουν την έλλειψη μεγέθους τους με το προσεκτικό χτίσιμο συμμαχιών και με τη δημιουργία νέων ιδεών για την ΕΕ. Ειδικά η Πολωνία, δεν δείχνει ενδιαφέρον για κάτι τέτοιο. «Πέρα από την Ουκρανία δεν δείχνουν καν τυπικό ενδιαφέρον για ό,τι άλλο», λέει ένας διπλωμάτης των Βρυξελλών. Ο συντηρητικός κυβερνητικός συνασπισμός στη Βαρσοβία –που άρχει από το 2015– συχνά βρίσκεται αποσυντονισμένος σε σχέση με την πιο φιλελεύθερη συναίνεση που έχει διαμορφωθεί στην υπόλοιπη Ευρώπη, για παράδειγμα σε ό,τι αφορά τις αμβλώσεις ή τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων. Αυτό, σε συνδυασμό με τις προστριβές σχετικά με το κράτος δικαίου, περιορίζει αισθητά τη διάθεση πολλών κρατών-μελών να συνδεθούν μονιμότερα με την Πολωνία. Προσπάθειες να ενταχθεί η Βαρσοβία στις τακτικές γαλλογερμανικές διαβουλεύσεις (το λεγόμενο «τρίγωνο της Βαϊμάρης») εν πολλοίς απέτυχαν.

Επίσης, οι έντονες αντι-γερμανικές τοποθετήσεις της σημερινής πολωνικής κυβέρνησης αποτελούν σύνηθες φαινόμενο – και μάλιστα πιθανόν να ενταθούν ενόψει εκλογών που αναμένονται το φθινόπωρο. Εκεί εντάσσεται και η, ελάχιστα μελετημένη, απαίτηση για πολεμικές επανορθώσεις για τον Βñ Παγκόσμιο Πόλεμο, που ανέρχονται σε 10,3 τρισ. ευρώ – ποσό τόσο παράλογο, ώστε η Γερμανία μπόρεσε απλώς να το προσπεράσει.

ΚΑΛΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ

ΑΕΠ ΤΗΣ ΕΕ*, ΣΕ ΤΡΙΣ. ΕΥΡΩ

Από τη δική της πλευρά, η Γαλλία ενοχλείται σοβαρά με το γεγονός ότι η ομάδα του Βουκουρεστίου δείχνει περιορισμένο ενδιαφέρον για τη βελτίωση της «στρατηγικής αυτονομίας» της ΕΕ, π.χ. με το να δεχθεί να αυξήσει την εγχώρια παραγωγή εξοπλισμών. Αντ’ αυτού, η Πολωνία και οι Βαλτικές χώρες θεωρούν το ΝΑΤΟ –και, συνεπώς, τις ΗΠΑ– ως εγγυητή των συνόρων τους. Σε μια τέτοια στάση συμβάλλει και το γεγονός ότι το ΝΑΤΟ, ως αμυντική συμμαχία, δεν δίνει μαθήματα σε θέματα εσωτερικού ενδιαφέροντος, όπως η κατάσταση της Δικαιοσύνης. Και η μεν επιθετική στάση της Πολωνίας έναντι της Γερμανίας μπορεί να μεταβληθεί αν το φθινόπωρο νικήσει στις κάλπες η φιλελεύθερη αντιπολίτευση. Όμως η καχυποψία των Πολωνών για μηχανορραφίες των Γάλλων δεν θα υποχωρήσει.

Οι χώρες της ΕΕ κερδίζουν σε επιρροή με το να θέλουν, και να μπορούν, να συμβάλουν στην επίλυση των κοινών προβλημάτων της Ένωσης. Αυτό όμως προϋποθέτει συναντίληψη γύρω από το ποια είναι τα εν λόγω προβλήματα. Η Πολωνία και οι σύμμαχοί της θα συνεχίσουν να έχουν ακροατήριο όσο η Ευρώπη και ο κόσμος όλος προσέχει τι εκτυλίσσεται δίπλα στα σύνορά τους. Το τι θα γίνει όμως αργότερα, είναι λιγότερο σαφές.