Πριν ένα χρόνο, στην «έξοδο» του 2022, ατενίζοντας τις οικονομικές προοπτικές, «βαριά σύννεφα» κάλυπταν το 2023. Βασικό πρόβλημα ήταν ο πληθωρισμός και μεγαλύτερη ανησυχία η επίπτωση που θα είχε η αύξηση των επιτοκίων σε οικονομίες και αγορές. Δώδεκα μήνες μετά, ο πληθωρισμός δείχνει να έχει τεθεί υπό έλεγχο σε ΗΠΑ και Ευρώπη, οι αυξήσεις επιτοκίων έχουν ολοκληρωθεί και έχει ήδη αρχίσει να προεξοφλείται η μείωσή τους στη διάρκεια του 2024.

Η προσδοκία αυτή δημιουργεί θετικό κλίμα στις αγορές ενόψει του 2024. Ακόμα και ένα τόσο αρνητικό και απρόβλεπτο γεγονός, όπως ο πόλεμος Χαμάς-Ισραήλ, δεν δείχνει ικανό να πλήξει σημαντικά τις οικονομίες. Ούτε καν η πορεία της τιμής του πετρελαίου δεν δημιουργεί ανησυχία: Πρόσφατα ο ΟΠΕΚ+ μείωσε την παραγωγή πετρελαίου και αντί να ενισχυθεί, η τιμή υποχώρησε κάτω από τα 70 δολ. / βαρέλι.

Αν το 2023, για το οποίο υπήρχαν τόσες ανησυχίες, εξελίχθηκε τελικά θετικά, τότε το 2024 δεν μπορεί παρά να είναι έτος σημαντικών κερδών. Σωστά; Όχι απαραίτητα. Το μάθημα μπορεί να μην είναι ότι τα πράγματα εξελίσσονται καλύτερα από τις προσδοκίες αλλά διαφορετικά από αυτές. Είναι άλλωστε η εποχή των μέγα-απειλών, όπως πρόσφατα θύμιζε σε άρθρο του ο Νουριέλ Ρουμπινί: οικονομικές, νομισματικές και χρηματοοικονομικές απειλές αυξάνονται και αλληλεπιδρούν επικίνδυνα με διάφορες άλλες κοινωνικές, πολιτικές, γεωπολιτικές, περιβαλλοντικές, υγειονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις.

Υψηλές πτήσεις για τις ΗΠΑ, αλλά…

Οι ΗΠΑ αποτελούν καλό παράδειγμα: Η αμερικανική οικονομία επέδειξε το 2023 αξιοσημείωτη αντοχή. Η πιο πρόσφατη μέτρηση βρήκε την ανάπτυξη στο εντυπωσιακό 5,2% (3ο τρίμηνο), η εικόνα στην αγορά εργασίας παραμένει θετική, με την ανεργία στο 4% αλλά και τις ανοδικές πιέσεις στους μισθούς να εξασθενούν, ενώ ο πληθωρισμός υποχωρεί πλέον προς το 3%. Στο «στρατόπεδο» του προέδρου Μπάιντεν επιχαίρουν ότι απέδωσαν οι νεο-κεϋνσιανές πολιτικές και στην αντίπερα όχθη ότι δικαιώθηκε η επιθετική νομισματική πολιτική

Κι όμως η μέγα-απειλή παραμονεύει, στο πρόσωπο ενός… γνώριμου από το πρόσφατο παρελθόν. Όλο και περισσότερο πιθανό θεωρείται τον Νοέμβριο του 2024 ο Ντόναλντ Τραμπ να εκλεγεί και πάλι Πρόεδρος. Ακόμα κι αν αποδειχθεί λεκτική υπερβολή η πρόσφατη παραδοχή του ότι δεν επιθυμεί να είναι δικτάτορας «παρά μόνο για την πρώτη ημέρα», ακόμα κι αν οι φόβοι περί επικείμενης εκτροπής του πολιτεύματος αποδειχθούν υπερβολικοί, η επιστροφή Τραμπ στον Λευκό Οίκο θα είναι ένα σοκ για την οικονομία.

Στην εποχή των ανατροπών, βέβαια, δεν αποκλείεται η άμεση επίπτωση στην αμερικανική οικονομία και (κυρίως) στις αγορές να είναι θετική. Επιθετικές μειώσεις φόρων, χαλαρότεροι περιβαλλοντικοί κανόνες για τις εξορύξεις και πολιτικές προστασίας της εγχώριας βιομηχανίας πάντα υπόσχονται κέρδη βραχυπρόθεσμα. Τα προβλήματα συνήθως αποκαλύπτονται στη συνέχεια.

Ευρώπη: Ο «μεγάλος χαμένος»;

Στην Ευρώπη, αντιθέτως, το πρόβλημα ίσως αποκαλυφθεί άμεσα. Εφόσον ο Τραμπ πραγματοποιήσει την απειλή του να διακόψει τη βοήθεια προς την Ουκρανία (που θεωρείται και το πιθανότερο), η ΕΕ θα κληθεί να σηκώσει μόνη της το βάρος. Ήδη ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ προειδοποίησε ότι θα πρέπει να περιμένουμε «άσχημα νέα» από το ουκρανικό μέτωπο. Χωρίς πρόσθετη στήριξη δύσκολα θα αλλάξει η πορεία του πολέμου. Και η Ευρώπη θα είναι μόνη της. Κυρίως, δε, θα πρέπει να συνηθίσει να είναι μόνη της, εφόσον ο Τραμπ υλοποιήσει όλες τις απειλές του και αποσύρει τις ΗΠΑ από το ΝΑΤΟ.

Οι Ευρωπαίοι θα κληθούν να πληρώσουν πολύ περισσότερα για την άμυνα. Και αυτό σε μια συγκυρία που… λεφτά δεν υπάρχουν. Η επιστροφή των κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας (μετά την πανδημία και την ενεργειακή κρίση) αναγκάζει τις κυβερνήσεις να υιοθετήσουν περιοριστική δημοσιονομική πολιτική, σε μια συγκυρία που η ανάπτυξη κινείται ήδη αρκετά χαμηλά σε Ιταλία-Γαλλία και κάτω από το μηδέν σε Ολλανδία και Γερμανία. Στην τελευταία προέκυψε, δε, πρόσθετη δημοσιονομική πίεση, μετά την απαγόρευση από το Ανώτατο Δικαστήριο πόροι που συγκεντρώθηκαν για την πανδημία, να αξιοποιηθούν για άλλους σκοπούς, όπως η κλιματική μετάβαση.

Επιδιώκοντας να… τετραγωνίσουν τον κύκλο, οι Ευρωπαίοι επιχειρούν την αναθεώρηση των δημοσιονομικών κανόνων λίγες ημέρες προτού αυτοί ενεργοποιηθούν εκ νέου, υιοθετώντας έναν νέο μηχανισμό, που θα διασφαλίζει τη σταδιακή αποκλιμάκωση χρέους και ελλειμμάτων, εξαιρώντας όμως τις δαπάνες για άμυνα, κλιματική κρίση και έρευνα για τεχνητή νοημοσύνη.

Κι εδώ υπάρχει μια πολιτική μέγα-απειλή: οι Ευρωεκλογές. Η αντίδραση των ψηφοφόρων μπορεί να δημιουργήσει ένα νέο πολιτικό τοπίο στα κοινοτικά όργανα, όπου η λήψη αποφάσεων θα είναι πολύ πιο πολύπλοκή υπόθεση. Το αδιέξοδο στο οποίο δείχνει να έχει οδηγηθεί η Ολλανδία μετά τις εκλογές, προσφέρει ένα παράδειγμα.

Η Κίνα και ο κίνδυνος «ιαπωνοποίησης»

Απρόσμενες πολιτικές εξελίξεις ίσως περιπλέξουν την κατάσταση και στην Κίνα. Αν και για τους Δυτικούς παραμένει εξαιρετικά δύσκολη η ανάγνωση των ισορροπιών στο Πεκίνο, τους τελευταίους μήνες υπάρχουν ενδείξεις αποσταθεροποίησης, καθώς κύμα εκκαθαρίσεων σαρώνει τα ανώτερα κλιμάκια της εξουσίας και τους μέχρι πρόσφατα ευνοούμενους του καθεστώτος. Ο πρώην πρωθυπουργός βρέθηκε ξαφνικά νεκρός, ο υπουργός Εξωτερικών και ο υπουργός Άμυνας εξαφανίστηκαν (εξαιρετικά αμφίβολο αν ζουν), κορυφαία στελέχη του στρατού πέθαναν αιφνιδίως και τα επίσημα κομματικά έντυπα επισημαίνουν σε τράπεζες και εταιρείες ότι οφείλουν να ακολουθούν τις διδαχές του Μαρξισμού και τις διαταγές του Σι.

Η συγκυρία στην οικονομία είναι η χειρότερη δυνατή για πολιτικούς κραδασμούς. Επί σειρά ετών η Κίνα αναπτυσσόταν με ρυθμούς κοντά στο 10%. Στη συνέχεια για κάποια περίοδο ζητούμενο ήταν η ανάπτυξη να είναι πάνω από 6%. Το 2024 αναμένεται να υποχωρήσει κάτω από το 5%. Η ανάκαμψη από την περίοδο της πανδημίας ήρθε και σύντομα… παρήρθε, αφήνοντας διογκωμένα χρέη. Με την πολιτική του ενός παιδιού των προηγούμενων δεκαετιών να οδηγεί σε πληθυσμιακό μαρασμό, η Κίνα απειλείται από «Ιαπωνοποίηση»: Την κατάσταση στασιμότητας και αποπληθωρισμού, στην οποία παγιδεύτηκε η ιαπωνική οικονομία τα προηγούμενα 30 χρόνια.

Από τις μεγα-απειλές στις μεγα-αλλαγές 

Υπάρχει βέβαια και το πεδίο της τεχνολογικής και επιστημονικής εξέλιξης. Εκεί η συζήτηση δεν αφορά πλέον μέγα-απειλές αλλά μέγα-αλλαγές. Και κοιτάζοντας το μέλλον η πρώτη που έρχεται στο μυαλό είναι αυτή που φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη. Μπορεί στη διάρκεια του 2024 να μην υπάρξουν σημαντικές εξελίξεις. Μπορεί στη συνέχεια να αποδειχθεί «φούσκα». Δείχνει όμως όλο και πιο πιθανό, να επιφέρει επαναστατικές αλλαγές στην οργάνωση της παραγωγής, της οικονομίας και των κοινωνιών – αντίστοιχες εκείνων που προκάλεσαν η εκμηχάνιση της παραγωγής, ο ηλεκτρισμός ή η πληροφορική. Αλλαγές με θετικές και αρνητικές επιπτώσεις. Μεγάλη αναταραχή, υπέροχη κατάσταση;